[مجتبی پارسا] از زمانی که «خلیفه حفتر» فرمانده شورشی در ماه آوریل به طرابلس، پایتخت لیبی، حمله کرد، شرایط این کشور شمال آفریقا به همریخته است. پس از ماهها درگیری، دولت به رسمیت شناختهشده از سوی سازمان ملل (دولت وفاق ملی) که در طرابلس مستقر است، تلاش زیادی کرده تا مانع از تصرف شهر به وسیله حفتر شود.
به دنبال تشدید درگیریها، سازمان ملل از درخواست ترکیه و روسیه –که در این جنگ هر کدام طرف مقابل یکدیگر ایستادهاند- برای آتشبس استقبال کرد و هشدار داد که لیبی در حال تبدیلشدن به «سوریه دوم» است. اما ترکیه و روسیه تنها بازیگرانی نیستند که سعی دارند در لیبی نفوذ کنند. خبرگزاری الجزیره نگاهی به این کشورها انداخته است.
امارات متحده عربی| از نگاه بسیاری از کارشناسان، امارات یکی از حامیان اصلی خلیفه حفتر است که با نقض تحریم تسلیحاتی سازمان ملل که در سال 2011 و ابتدای قیام علیه معمر قذافی وضع شد، سلاحهای پیشرفتهای را در اختیار حفتر گذاشته است.ارتشِ (به گفته خلیفه حفتر) ملیِ لیبی تا حد زیادی بر حمایتهای هوایی امارات متحده عربی تکیه کرده است؛ حمایتهایی که شامل استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین و پهپادهای وینگلونگII ساخت چین علیه دولت وفاق ملی است. براساس گزارش منتشرشده سازمان ملل در ماه نوامبر، امارات همچنین سیستمهای دفاع هوایی پیشرفته پانتسیر اس-1 ساخت روسیه را هم در اختیار حفتر گذاشته است.گزارش جداگانه دیگری از سازمان ملل در سال 2017 منتشر شده که میگوید کشورهای خلیج فارس، پایگاهی هوایی در شرق لیبی در منطقه الخادم ساخته و آن را به همراه هواپیماها و وسایل نقلیه زرهی در اختیار حفتر قرار دادهاند.امارات حفتر را شریکی قابل اعتماد میداند که میتواند جلوی گسترش اسلام سیاسی، خصوصا اخوان المسلمین را بگیرد.«جلال هروای» پژوهشگر مسائل لیبی میگوید: «ابوظبی به هیچ وجه نمیتواند یک اسلام سیاسی و خصوصا بارزترین جلوه معتدل آن را تحمل کند. تنها چیزی که باعث میشود آنها شب را به راحتی سر بر بالین بگذارند، این است که یک استبداد سرسختانه را در لیبی سر پا نگه دارند.»
مصر| قاهره نیز مانند ابوظبی از اخوانالمسلمین بیزار است؛ این بدان معناست که آنها نیز خلیفه حفتر را یک متحد میبینند. پرزیدنت عبدالفتاح السیسی در سال 2013 با کودتایی نظامی با برکنارکردن محمد مرسی، نخستین منتخب دموکراتیک مصر و عضو اخوانالمسلمین، بر سر کار آمد. در همان سال مقامات مصری این گروه را گروهی غیرقانونی و تروریستی اعلام کردند.برای قاهره پذیرش همکاری گروههای اخوانی از سوی دولت وفاق ملی در تصمیمات سیاسی خط قرمز بود.خلیفه حفتر چه از این نظر که با دولتی مقابله میکند که اخوانیها با آن همکاری میکنند، چه به خاطر پیشینه نظامیاش و توانایی برای متحدکردن گروههای مسلح در شرق لیبی، باعث شد تا حمایت سیسی را نیز به دست بیاورد. براساس گزارشها و اسناد موجود از سخنان مقامات لیبی و وزارت خارجه مصر، قاهره از مرز مشترک طولانیاش با لیبی برای ارسال سلاح و حمایتهای لجستیکی از حفتر استفاده کرد.
فرانسه| پرزیدنت مکرون رسما از تلاشها برای حل مسالمتآمیز نزاعها در لیبی حمایت کرده است. با این حال چنین موضعی به خاطر حمایتهای دیپلماتیک فرانسه از حفتر زیر سوال رفته است؛ حمایتهایی دیپلماتیک نظیر ممانعت از صدور بیانیه اتحادیه اروپا علیه خلیفه حفتر، فرمانده ارتشی به خاطر حمله به پایتخت لیبی. همین مسأله باعث شد که «فاضل السراج» نخستوزیر دولت وفاق ملی لیبی در ماه آوریل اعلام کند که دولت مکرون از یک «دیکتاتور» حمایت میکند.از سوی دیگر، نگرانیهایی نیز وجود دارد که فرانسه از خلیفه حفتر حمایتهای نظامی هم میکند. گارد مرزی تونس در ماه آوریل مانع ورود 13 فرانسوی شد که تلاش داشتند با سلاحهایی که مخفی کرده بودند، از مرز عبور کنند.«رادیو فرانسه بینالمللی» از قول منبعی موثق در کاخ ریاستجمهوری تونس گزارش داده بود که این افراد آنطور که ادعا شده بود، دیپلمات نبودند بلکه عنصر اطلاعاتی بودند.در ماه ژوئن نیز در پایگاهی در 80 کیلومتری جنوب طرابلس که مورد استفاده نیروهای حفتر بود، موشکهای «جاولین» پیدا شد؛ موشکهایی که ساخت آمریکا و متعلق به فرانسه بودند. در سال 2016 نیز یک بالگرد فرانسوی در نزدیکی بنغازی سقوط کرد و باعث کشتهشدن سه سرباز شد. عملیاتی که فرانسوا اولاند، رئیسجمهوری آن زمان، آن را «عملیات اطلاعاتی خطرناک» توصیف کرده بود؛ حادثهای که دولت وفاق ملی آن را «نقض» حاکمیت خود توصیف کرده بود.
روسیه| روسیه نیز مانند فرانسه بهطور عمومی از تلاشهای میانجیگرایانه سازمان ملل به رهبری «غسان سلامه» فرستاده ویژه سازمان ملل، حمایت کرده است. با این حال مسکو، در ماه آوریل، بیانیه شورای امنیت سازمان ملل را مسدود کرد. بیانیهای که از خلیفه حفتر خواسته بود تا حملات و پیشرویهایش به سمت طرابلس را متوقف کند. همچنین گفته میشود عدهای از مزدوران روسی در قالب یک گروه در کنار نیروهای حفتر در حال جنگ هستند. تحلیلگران میگویند اگر چنین باشد، این اتفاق نمیتواند بدون چراغ سبز کرملین افتاده باشد و این یعنی مسکو به دنبال کارگزاریهای خود در این منطقه است.
ایالات متحده آمریکا| آمریکا در میان کشورهایی بود که از تلاشهایی حمایت کرد که به ایجاد دولت وفاق ملی در اواخر 2015 ختم شد. اما در ژانویه 2017، یعنی وقتی دونالد ترامپ وارد کاخ سفید شد، اعلام کرد که نیازی به نقشآفرینی در لیبی نمیبیند. ترامپ در آوریل 2017 گفت: «فکر میکنم که ایالات متحده در حال حاضر به اندازه کافی نقش دارد. ما همه جا نقش داریم.»اما پس از آنکه حفتر حملات خود را به طرابلس آغاز کرد، واشنگتن شروع به ارسال پیامها و سیگنالهای مختلف کرد. در تماس تلفنی در 19 آوریل ترامپ با خلیفه حفتر که شهروندی آمریکا را هم دارد، از «نقش مهم مارشال حفتر در مبارزه علیه تروریسم و ایمنکردن منابع نفتی لیبی» سخن گفت.
واشنگتن در ماه جولای بیانیه شورای امنیت سازمان ملل را مسدود کرد. بیانیهای که در محکومیت حملات هوایی به یک مرکز نگهداری از مهاجران بود که موجب کشتهشدن 40 نفر شد؛ حملهای که دولت وفاق ملی امارات، متحد آمریکا را مسئول آن اعلام کرد.
عربستان سعودی| والاستریت ژورنال در آوریل گزارش داد که عربستان سعودی برای حمله حفتر به طرابلس، دهها میلیون دلار کمک نقدی کرده بود. براساس گزارش این روزنامه آمریکایی، این پیشنهاد در طی بازدید خلیفه حفتر از ریاض در اواخر مارس 2019، یعنی چند روز پیش از آغاز حملاتش به طرابلس بوده است.این روزنامه با استناد به منابعی در عربستان سعودی نوشته بود، حفتر برای جلب وفاداری رهبران سعودی و استخدام نیروهای نظامی بیشتر این پیشنهاد را قبول کرده بود. ریاض نیز به همان اندازه که امارات از اخوانالمسلمین میترسد، نگران روی کارآمدن اخوانیها است.
ترکیه| ترکیه از آغاز 2015 که دولت وفاق ملی تشکیل شد، یکی از طرفداران سرسخت آن بوده است. آنکارا حتی حمایت نظامی خود را برای کمک به دولت وفاق ملی در مواجهه با ارتش حفتر افزایش داده است. تابستان گذشته نیز گزارش شد، دولت وفاق ملی لیبی علاوه بر خودروهای زرهی، 20 پهپاد را نیز از ترکیه خریداری کرده است.رجب طیب اردوغان، رئیسجمهوری ترکیه نیز اخیرا پس از تأیید پارلمان این کشور، اعلام کرد که آنکارا نیروهای نظامی به لیبی ارسال میکند. اردوغان همچنین گفته است که ارسال این نیروها «نه برای جنگ» که برای «حمایت از دولت مشروع و ممانعت از تراژدی انسانی» است.این اقدام به دنبال امضای دو توافقنامه میان آنکارا و دولت وفاق ملی در ماه نوامبر صورت میگیرد. توافقنامههایی برای تقویت همکاریهای امنیتی و مشخصشدن مرزهای دریایی. به گفته تحلیلگران، ترکیه از توافق مرزهای آبی به دنبال تقویت جایگاه خود بهعنوان یک قدرت منطقهای است. «صمدی حمدی»، تحلیلگر سیاسی میگوید: «آنکارا به لیبی میرود فقط برای اینکه اطمینان حاصل کند که هرگونه بحثی در مورد مدیترانه باید شامل درنظرگرفتن نقش ترکیه نیز باشد. نقشی که اکنون از سوی کشورهای منطقه نادیده گرفته میشود.»
قطر| نزاع قطر با همسایگانش در خلیجفارس، در موضوع لیبی هم به خوبی خود را منعکس کرد. دوحه با حمایت از دولت وفاق ملی لیبی که عناصر اسلامی را بیشتر از خلیفه حفتر تحمل میکند، به مقابله با عربستانسعودی، امارات و مصر که از حفتر حمایت میکنند، برخواسته است. قطر در بیرونانداختن قذافی در سال 2011، حمایتهای مالی و نظامی زیادی کرده است. از آن زمان تاکنون اما حمایتهایش از دولت وفاق ملی لیبی را محدود به حمایتهای دیپلماتیک کرده است.
ایتالیا| دولت رم همواره بیطرفی خود را در بین تمام درگیریهای کشورهای اطراف مدیترانه حفظ کرده است. با این حال، رم با حمایت از دولت وفاق ملی که درجامعه بینالملل به رسمیت شناخته میشود، درعین حال از یک روند صلح جامع حمایت میکند که شامل همه جامعه لیبی، ازجمله قدرت اشغالگر سابق این کشور میشود.در ماه آوریل، «متئو سالوینی»، وزیر کشور وقت ایتالیا به فرانسه هشدار داده بود که باید دست از حمایت طرفهای جنگطلب بردارد و نباید «به دلیل موضوعات اقتصادی و تجاری» در لیبی مداخله کند. این هشدار پس از آن بود که پاریس مانع از صدور بیانیه اتحادیه اروپا علیه خلیفه حفتر شد.
فرانسه: پرزیدنت مکرون رسما از تلاشها برای حل مسالمتآمیز نزاعها در لیبی حمایت کرده است. با این حال چنین موضعی به خاطر حمایتهای دیپلماتیک فرانسه از حفتر زیر سوال رفته است
روسیه: روسیه بهطور عمومی از تلاشهای میانجیگرایانه سازمان ملل به رهبری «غسان سلامه» فرستاده ویژه سازمان ملل، حمایت کرده است. با این حال مسکو، در ماه آوریل، بیانیه شورای امنیت سازمان ملل را مسدود کرد. بیانیهای که از خلیفه حفتر خواسته بود تا حملات و پیشرویهایش به سمت طرابلس را متوقف کند
امارات متحده عربی: از نگاه بسیاری از کارشناسان، امارات یکی از حامیان اصلی خلیفه حفتر است که با نقض تحریم تسلیحاتی سازمان ملل که در سال 2011 و ابتدای قیام علیه معمر قذافی وضع شد، سلاحهای پیشرفتهای را در اختیار حفتر گذاشته است.ارتشِ (به گفته خلیفه حفتر) ملیِ لیبی تا حد زیادی بر حمایتهای هوایی امارات متحده عربی تکیه کرده است