سخنان رئیسجمهوری ترکیه در هفتههای گذشته تیتر نخست بسیاری از رسانههای دنیا را به خود اختصاص داده است و موضوع سخنان او نیز تفاوتی در این امر حاصل نمیکند، خواه اظهارات او درمورد حقوق زنان باشد و خواه روایتی متفاوت از کشف قاره آمریکا.
به گزارش الجزیره، اظهارات اخیر رجب طیب اردوغان درخصوص کنترل جمعیت و یاد کردن از آن تحت عنوان «اقدامی خیانتآمیز» بار دیگر در ترکیه و خارج از آن موجی از موضعگیریها را به دنبال خود آورد. سخنان اردوغان درخصوص کنترل جمعیت آخرین نمونه از اظهارات جنجالی رئیسجمهوری ترکیه بود که به صفحه نخست رسانههای ترکیه و جهان راه یافت و همچنین رسانههای اجتماعی نیز به صحنه مجادله سکولارها و محافظهکاران ترکیه و شکاف بین آنها بدل شد.
بازتاب موضعگیریهای اردوغان در رسانهها درحالی صورت میگیرد که رئیسجمهوری ترکیه بارها پیش از این رسانههای بینالمللی و داخلی ترکیه را به تحریف سخنان خود محکوم کرده بود. ترکیه بهعنوان یکی از اعضای ناتو و نامزد عضویت در اتحادیه اروپا یک جمهوری سکولار است که ساختار سیاسیاش بر پایه دموکراسی بنا شده و در مرز اروپا و آسیا قرار داد. اردوغان در نخستین سالهای حضور در صحنه قدرت سیاسی ترکیه از سوی غرب بهعنوان محافظهکاری معتدل شناخته میشد که به دنبال ارتقاي معیارهای دموکراسی و اقصاد در ترکیه است. اردوغان همچنین درسال 2005 مذاکراتی را به منظور عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا ترتیب داد که امروز سالها از توقف این روند میگذرد و نگاه کشورهای غربی به اردوغان نیز با سخنرانیهای اخیرش دستخوش تغییراتی شده است.
در حالی که برخی بر این باورند که نحوه انتخاب کلمات توسط اردوغان و همچنین نحوه ترجمه سخنان وی توسط رسانهها موجب شده است که تمامی اظهارات او به تیتر یک رسانهها بدل شود، استدلال برخی دیگر این است که سخنان اردوغان نشاندهنده عقاید و گرایش او به تندروی است. سخنان اردوغان درخصوص کنترل جمعیت و مخالفت او با سقط جنین و پیشگیری از بارداری دیگر بر کسی پوشیده نیست و برگرفته از عقاید و مراجع رئیسجمهوری ترکیه است. اردوغان با اشاره به ابعاد اقتصادی کنترل جمعیت آن را تهدیدی برای نسل مردم ترکیه میداند.
اردوغان در هفته گذشته و با حضور در مراسم ازدواج یک زوج ضمن اشاره به کاهش نرخ موالید ترکیه، از آنها خواست تا برای کمک به افزایش جمعیت ترکیه دستکم 3 فرزند به دنیا آورند. اردوغان در بیانیهای در ماه نوامبر نیز عنوان کرد که «زنان نیازی به برابری با مردان ندارند هرچند که باید تساوی آنها تضمین شود.» اردوغان در سخنان ماه نوامبر خود گفت: «شما نمیتوانید یک زن باردار را در شرایط کاری یکسان با یک مرد قرار دهید. شما نمیتوانید مادری را که به بچهاش شیر میدهد، با مردی که چنین مسئولیتهايی ندارد مساوی بدانید. شما نمیتوانید همانند سیستمهای کمونیستی از یک زن – به لحاظ فیزیکی- انتظار کاری همانند مردان را داشته باشید.»
با این حال هنوز توافقی بین تحلیلگران ترک درخصوص علل بازتاب گسترده سخنان اردوغان صورت نگرفته است، سخنانی که موجب نگاه متفاوت مردم عادی ترکیه به اردوغان شده است.
«ایتن محجوبیان»، روزنامهنگار و مشاور ارشد احمد داووداغلو، نخستوزیر ترکیه در اینخصوص میگوید «به نظر من سخنان اردوغان به لحاظ محتوا با اظهارات مشابه دیگر رهبران محافظهکار تفاوت چندانی ندارد. برای مثال دیدگاه او درخصوص سقط جنین پسزمینهای محافظهکارانه دارد و سخنان او نیز بر همین اساس است». «سمیح ایدیز»، تحلیلگر مسائل سیاسی ترک در اینخصوص میگوید: «رسانههای غربی به دنبال استفاده از سخنان اردوغان در جهت منافع سیاسی خود هستند. آنها به شکلی آشکار با موقعیت کنونی ترکیه در جهان مشکل دارند و آن را با استفاده از بیانیههای اردوغان انعکاس میدهند.» به گفته او اردوغان از زمان به قدرت رسیدن در ترکیه بهعنوان یک رهبر کاریزماتیک ایفای نقش کردهاست.
ایدیز در گفتوگو با الجزیره میگوید «ادغام ریشههای اسلامی اردوغان با میانهروی و تبادلنظر دموکراتیک و نگاهی به سکولاریسم او را در طول این سالها در کانون توجه رسانههای غربی قرار دادهاست». سمیح ایدیز در ادامه میگوید: «با این حال پس از بهار عربی به مذهب گرایش پیدا کرد و اقداماتی مبلغانه را در پیش گرفت. این موضوع در اظهارات او نیز نمایان شد و رويكرد جديد اردوغان با واكنش متفاوتي از سوي غرب مواجه شد.» اردوغان در اظهارات خود درسال 2012 سقط جنین را با فاجعه «اولودره» درسال 2011 مقایسه کرد. در اینسال نیروی هوایی ترکیه به اشتباه غیرنظامیان کرد را که در تلاش بودند از سوریه به ترکیه وارد شوند هدف قرار داد. اردوغان در این سخنرانی سقط جنین را قتل خواند. حملات هوایی اولودره تا همین امروز نیز اعتراضات بسیاری را به دنبال داشته و در هفته گذشته نیز به وقوع درگیریهای دانشجویان معترض و پلیس ترکیه منجر شد که درنهایت 167 تن از دانشجویان توسط پلیس بازداشت شدند. در این اعتراضات که در جنوب شرق ترکیه صورت گرفت پلیس با استفاده از گاز اشکآور دانشجویان را متفرق کرد و دانشجویان نیز این اقدام را با پرتاب سنگ پاسخ دادند. در حمله هوایی اولودره 38 غیرنظامی کشته شدند و سالروز آن هرسال اعتراضاتی را با خود همراه دارد. در همانسال دولت اردوغان اقداماتی را درخصوص محدود کردن حق سقط جنین و جلوگیری از بارداری انجام داد که با شکلگیری اعتراضات عمومی از آن صرفنظر کرد. از سوی دیگر اردوغان همواره از سوی تحلیلگران لیبرال و سکولار ترکیه به خاطر اظهاراتش در مورد زنان متهم میشود و در پارهای از اوقات حتی محافظهکاران نیز از چگونگی انتخاب عبارات توسط اردوغان انتقاد کردهاند. با این حال محافظهکاران همچنان بر این عقیدهاند که رسانهها و مردم باید بر پیام اردوغان تمرکز کنند، نه کلماتی که او به کار میبرد. یکی دیگر از موضوعاتی که موجب تمسخر اردوغان از سوی منتقدانش شد ادعای او درخصوص کشف قاره آمریکا به دست مسلمانان بود. اردوغان در یکی از سخنرانیهایش عنوان کرد «کریستف کلمب در یکی از خاطرات خود به وجود مسجدی بر بالای تپهای در ساحل کوبا اشاره کرده است.» و در ادامه گفت او میخواهد امروز نیز مسجدی بر آن تپه ساخته شود. «یوسف مروه»، از اعضای «بنیاد سنت» در یادداشتهای خود درسال 1996 از کشف شواهدی درخصوص وجود مسجدی در کوبا در دوران پیش از ورود کریستف کلمب خبر داده بود. مروه عنوان میکند که کریستف کلمب در یادداشتی در 21 اکتبر 1492 و در هنگام عبور از «جیبارا» در شمال شرق ساحل کوبا به مسجدی در بالای کوهی زیبا اشاره میکند. اما موضوع اینجاست که بسیاری از مترجمان مناره این مسجد را استعارهای از کوه عنوان کردهاند. در موردی دیگر، اردوغان در روزهای پایانی 2013 و همزمان با انتشار اخبار گسترده پیرامون رسوایی ضبط غیرقانونی مکالمات تلفنی گفته بود «مخالفت من با اینترنت هر روز بیشتر میشود.»
مکالمات تلفنی ضبطشده در روزهای پایانیسال 2013 و آغازسال 2014 از فساد در دولت ترکیه و حلقه نزدیکان آن پرده برداشت. اردوغان در مراسم دیگری نیز عنوان کرده بود «رسانههای اجتماعی بدترین تهدید برای جوامع هستند» و وعده داد تا شبکههایی نظیر «یوتیوب» و «توییتر» را پاکسازی کند. به گفته سمیه ایدیز، اردوغان در آیینه غرب و کشورهای خاورمیانه بهعنوان فردی شناخته میشود که به دنبال رهبری جهان سنت است و غرب با ویژه پس از تحولات اخیر سوریه و عراق از آن معانی رادیکالی را برداشت میکند. «منظور اردوغان همانچیزی است که میگوید و سخنان او نیز دلایلی سیاسی دارد. گفتمان او برای جهان غرب غیرمعمول است و گاهی از اوقات ترکیه را در وضع دشواری قرار میدهد. با این حال اظهارات مشابهی نیز در بین محافظهکاران ترکیه و جوامع اسلامی خاورمیانه صورت میگیرد.»