چیزهایی که نباید فراموش کنید
فروغ عزیزی دبیر گروه زنان انجمن جامعه‌شناسی
اولین روزی که قرار بود به عنوان مدیر منابع انسانی یک کارخانه کار کنم، مدیرعامل شرکت در یک جلسه خصوصی نکاتی را که باید در نظر بگیرم برایم لیست کرد. از میان همه آنها چیزی مهم را مدام تکرار می‌کرد: تو مدیر این قسمتی و باید جدی باشی تا آدم‌های دیگه ازت حساب ببرند. آن زمان فکر میکردم این تأکید از روی وسواس درست انجام شدن کار است که بود، اما بعدها ایده دیگری به آن اضافه شد: شما به‌عنوان مدیر زن جدی گرفته نمیشوید. فارغ از این‌که چگونه شما به مدیریت یک بخش، اداره یا سازمانی منصوب میشوید که این خود قصه هزار و یک شب دارد، جنسیت مسألهای است که با انتظارات گوناگونی در شیوه اجرای مدیریت شما همراه می‌شود و تا سطح زیادی ممکن است موقعیت شما را به‌عنوان مدیر، خدشهدار کند. جدی گرفتن تصمیمات یا قدرت سازمانی شما تا اندازه زیادی به این بستگی دارد که چقدر موقعیت شما به‌عنوان زن پذیرفته شده و این لازمه سطحی از اثبات خود برای مدیران بالادست و همکاران سطوح دیگر است. از شما به‌عنوان مدیر زن انتظار می‌رود ملایمت بیشتری به خرج بدهید و منعطفتر باشید که این البته می‌تواند نقطه قوت شما به‌عنوان مدیر باشد و تجربه غنیتری به شما ارایه دهد اما زمانی که با نگاه جنسیتی همراه باشد ممکن است مستقیم یا غیرمستقیم از شما خواسته شود نقشهای مراقبتی که در خانواده برعهده دارید را در محیط کار امتداد دهید و باید مدام یادآوری کنید که مادر، خواهر، همسر نیستید شما مدیر هستید و انتظارات دیگران نباید فراتر برود. حتی ممکن است در صورتی که خارج از این دستور عمل کنید با برچسب‌های بازدارندهای مواجه شوید که شما را با مردان مقایسه می‌کنند یا شما را به آنها نسبت میدهند. برچسب‌هایی نظیر این‌که مثل مردها هستید یا مردانه عمل میکنید و... البته در این گزارهها گونهای تحسین پنهان است که نشان از جدی گرفته شدن شما دارد. یادتان باشد جنسیت شما همواره همراه مقام سازمانی‌تان میآید و این چیزی است که نباید فراموش کنید.
کسب جایگاه براساس قابلیت نه رانت
| سیده‌فاطمه مقیمی | کارآفرین و مدیرعامل شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی |
امروز نگاه به مدیریت زنان نسبت به 35سال پیش که من کار خود را آغاز کرده بودم، متفاوت است. آن زمان ما تازه باید قابلیت‌های زنان را در مدیریت و به‌خصوص صنعت حمل‌ونقل که مردانه‌ترین صنعت شناخته می‌شد، ثابت کنیم. ولی امروز با توجه به آن عملکردهای مدیریتی که داشتم، 5 دوره است که عضو شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی هستم و این رأی اعتماد را خود مردان به من دادند که معنای آن، این است که آنها قبول کردند که مدیریت می‌تواند فارغ از جنسیت، عمل کند. بنابراین امروز کار بسیار راحت‌تر شده است. دیگر آن نگاه ناباورانه سی‌وچند سال پیش که به من می‌شد وجود ندارد؛ پس قابلیت‌های آدم‌هاست که می‌تواند جایگاه آنها را تعیین کند، نه جنسیت آنها. اما این نگاه درمورد من به‌عنوان یک مدیر زن یک‌شبه به‌وجود نیامده و در طول زمان شکل گرفته است. همچنین نگاه توصیه‌ای نیست بلکه براساس عملکرد مدیریتی و صداقت، عدم استفاده از رانت‌ها و حضور مستقیم در مسائل کاری است که یک شخص می‌تواند در جایگاهش تثبیت شود و آن جایگاه را برای خود بسازد. نگاه توصیه‌ای در جامعه ممکن است فقط تا یک جایی پذیرفته شود اما بعد از اندک زمانی به‌هرحال به جایی می‌رسد که قابلیت، صداقت، پیگیری، ممارست و عملکرد شخص می‌تواند برای او نمره قبولی به دنبال داشته باشد. حقیقت را نمی‌شود با تخلف، دروغ و تظاهر جلو برد.
نگرانی‌هایی که مردان ندارند
سامیه بلوچ‌زهی شهردار کلات از توابع استان سیستان‌و‌بلوچستان
\شهر کلات بسیار سنتی و کوچک است و وقتی من به‌عنوان شهردار توسط شورای‌شهر انتخاب شدم، فضا در ابتدا جهت پذیرش یک زن برای این سمت آماده نبود. در چنین فضای سنتی، پذیرش زن در این سمت اصلا امر آسانی نیست. از سویی بسیاری این نگرانی را داشتند که آیا یک دختر کم‌سن‌و‌سال توانایی اداره چنین پستی را دارد یا خیر؟ ولی انتخاب من و قرار گرفتنم در آن فضا تغییرات بسیاری در ساختار شهر و عقاید و نگاه به کار زن نیز به وجود آورد. حالا مردان دیگر با این قضیه کنار آمده‌اند که یک زن می‌تواند سمتی را در دست بگیرد. البته من پیش از این نیز در اداره منابع طبیعی کارشناس بودم و در آن‌جا هم تنها زن اداره من بودم اما قرار گرفتن در این سمت قابل قیاس با شغل قبلی‌ام نبود. اما زمانی‌که من سمت شهردار را به دست گرفتم، کار در ابتدا دشوار بود و این دشواری به دلیل زن بودن من نبود. چراکه بعد از گذشت زمان اندکی این فضا عوض شد و من توانستم با محیط کاری‌ام ارتباط برقرار کنم و اگر مردی هم در این جایگاه بود، در ابتدا با چنین مشکلاتی مواجه می‌شد. پس از آغاز کارم نیز بسیاری از زنان به شهرداری می‌آمدند و خواستار شغل می‌شدند اما به این دلیل که ما در شهرداری مجوز استخدامی نداریم و تنها از طریق آزمون‌های استانداردی که برگزار می‌شود، اعضای جدید به سیستم اضافه می‌شوند، این امر ممکن نشد. اما نمی‌توان این نکته را نیز نادیده گرفت که سیستمی که در آن زنان، تنها امکان معلمی داشتند عوض شد و حالا بسیاری از زنان در فضای شهر سنتی‌ای چون کلات برای سمت‌های مدیریتی خود را آماده می‌کنند و دیگر این فضا، زنان را پذیرفته است. اما در این خصوص من همواره بار سنگینی را بر دوش خود احساس و گمان می‌کنم چنانچه نتوانم از مسئولیتی که در شهرداری بر دوشم گذاشته شده، سربلند بیرون بیایم، ممکن است این فضا هم عوض شود و دیگر اعتمادهایی که به سختی به کار و حضور زنان در سمت‌های مدیریتی شده است، از بین برود و به همین دلیل نیز همواره این نگرانی با من است. نگرانی‌ای که شاید مردان آن را نداشته باشند. از طرفی طی یک سالی که به ریاست شهرداری رسیده‌ام نیز فعالیت‌های موفقیت‌آمیز بسیاری داشته‌ام. برای مثال ما توانستیم برای نخستین‌بار دانشگاه را به شهر کوچک خودمان بیاوریم یا رتبه شهرداری که از سال 80 تاکنون یک بود و ارتقایی نیافته بود، با فعالیت‌هایی که انجام دادیم به رتبه سه ارتقا دهیم که این ارتقا جایگاه شهر ما را از لحاظ دریافت بودجه و اعتبارات تغییر و این شهر را در روند توسعه قرار داد. اما درنهایت باید بگویم که قرار گرفتن زنان در پست‌های مدیریتی به دو چیز بستگی دارد. نخستین بخش آن به تغییر نگاه و همکاری مردم بستگی دارد و بخش دوم نیز منوط به حمایت مسئولان است. دو بخش مهمی که بدون وجود آنها، راه‌های فعالیت گسترده و قرار گرفتن در سمت‌های مدیریتی به روی زنان گشوده نخواهد شد.
مردانی که عیله زنان لابی می‌کنند
شهلا میرگلو بیات نماینده مجلس
این‌که زنان در مناصب مدیریتی کلان کشور نادیده گرفته می‌شوند، اتفاقی است که برای همه روشن و مبرهن است. این درحالی است که زنان در عرصه‌های پژوهشی در خیلی از مواقع، از مردان هم پیشی گرفته‌اند. نمونه‌اش قبولی 60درصدی دختران در دانشگاه‌ها و حضور جدی و پررنگ زنان در هیأت‌علمی دانشگاه‌هاست که این مورد را تأیید می‌کند. همچنین پژوهش‌های زیادی که این سال‌ها توسط زنان انجام شده، نشان می‌دهد به زنان در جایگاه‌های میانی و پایه مدیریتی بهای خوبی داده شده است اما همچنان وقتی حرف از وزارتخانه و منصب‌های دیگر می‌شود، زنان اولین کسانی هستند که نادیده گرفته می‌شوند. به‌طور مثال در همین مجلس فعلی تنها 9 نماینده زن در مجلس حضور دارد. چند نفری از آنها، خود را برای ریاست مجلس هم کاندیدا کردند ولی به‌دلیل لابی که آقایان انجام دادند هیچ‌کدام نتوانستند رأی بیاورند. می‌خواهم بگویم این لابی‌ها همیشه از سمت آقایان وجود داشته است. حتی در فضای آکادمیک هم این اتفاق می‌افتد. چند زن را می‌توانیم نام ببریم که ریاست دانشگاه‌های بزرگ کشور را برعهده گرفتند؟ نهایت اتفاقی که می‌افتد این است که یک خانم رئیس یک دانشکده می‌شود و در هیأت علمی حضور دارد. با تمام این تبعیض‌ها هر وقت در عرصه‌های مختلف به حضور زنان نیاز بوده، از آنها دعوت شده تا همه‌جا حضور داشته باشند. نمونه بارز آن هم انتخابات ریاست‌جمهوری است. اتفاقا حوزه زنان یکی از فعال‌ترین بخش‌های ستادهای انتخاباتی در هر دوره است. کسی هم نمی‌تواند منکر شود که نیمی از رأی‌دهنده‌ها خانم بوده‌اند. اما نتیجه‌ای که بعد از انتخابات حاصل می‌شود چه‌چیزی را نشان داده؟ ما حتی یک وزیر زن هم نداشتیم. این مسأله هیچ ارتباطی به ناتوانی زنان ندارد. کافی است یک کار تحقیقاتی انجام شود تا همه متوجه شوند چه تعداد زن موفق در سطح علمی و دانشگاهی داریم. حالا سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا کسانی که در علم و پژوهش موفق هستند نمی‌توانند در دولت منصبی داشته باشند؟
متاسفانه سال‌هاست در حوزه زنان همه‌چیز تنها به حرف و برگزاری سمینار محدود می‌شود. نه‌تنها در این مورد که حتی در مواردی مثل منشور حقوق زنان و امنیت زنان و کودکان نیز دولت کاری نکرده و تمام طرح‌ها ابتر مانده است. نهایتا همه‌چیز به کارهای شعاری ختم می‌شود و انبوهی از کتاب و مقاله تدوین می‌شود که بعدها در کتابخانه‌ها خاک می‌خورند. همه اینها وظیفه دولت است و مجلس کمتر می‌تواند کار اجرایی داشته باشد. البته من به کار نظارتی مجلس هم انتقاد دارم و معتقدم در این مورد هم کارهای بهتری باید انجام شود که نمی‌شود. همه این اتفاقات در مجموع به ضرر زنان تمام و آنها در هر جایگاهی و از هر طبقه‌ای که هستند با مشکل مواجه می‌شوند. بد نیست بدانید در کشورهای توسعه‌یافته شبکه‌هایی وجود دارد که وقتی یک زن دچار مشکل می‌شود انواع خدمات مشاوره و روانشناسی و حمایتی برای او انجام می‌شود تا مشکلش زودتر برطرف شده و بتواند به زندگی بازگردد، اما شما تصور کنید در ایران اگر زنی دچار مشکل شود باید به کجا پناه ببرد تا مشکلش حل شود؟
در هر حال باید قبول کرد که زنان امروز در بهترین رتبه‌ها قرار دارند و اگر قرار باشد لیستی از چهره‌های موفق علمی تهیه شود و سیاست به‌طورکلی گذاشته شود، ما به نام‌هایی برمی‌خوریم که هرکدام قابلیت دارند در بهترین مناصب مدیریتی قرار گیرند و جامعه را به بهترین نحو مدیریت کنند. در این راه تغییر دادن نگرش مردان و البته بالا بردن اعتماد به نفس زنان می‌تواند مهم‌ترین راهکاری باشد که باید اتخاذ شود تا زنان بیشتر بتوانند در جامعه و در مناصب کلیدی حضور داشته باشند.