سعید اصغرزاده معاون سردبیر
بنابر تحقیقی که درسال ۲۰۱۰ توسط شرکت بریتانیایی «میپل کرافت» انجام شد، ایران پس از اندونزی و بنگلادش در زمره آسیبپذیرترین کشورها در مقابل بلایای طبیعی است. تحقیق دیگری که توسط یک مرکز پژوهشی وابسته به سازمان ملل درسال ۱۹۹۰ انجام شد، نشان میدهد در میان ۴۰ نوع سوانح طبیعی شناختهشده در جهان، ۳۱ مورد آن در ایران قابل شناسایی است.
دیروز مهدی رحمتینژاد، رئیس مرکز اطلاعات و حوادث سازمان مدیریت بحران کشور، از ثبتهزار و ۶۸۶ مورد حادثه طبیعی در کشور خبر داد و گفت: «این شمار حادثه طبیعی در سه ماهه نخستسال ۹۸ در سامانه مدیریت اطلاعات حوادث کشور (سما) توسط ادارات کل مدیریت بحران استانداریها، ثبت و مستندسازی شده است. این تعداد حادثه طبیعی بهصورت تقریبی شامل ۴۴۶مورد زلزله، ۴۶۰مورد سیل و آبگرفتگی، ۲۳۴مورد طوفان، ۲۹مورد تگرگ، ۳۷۸مورد آتشسوزی جنگلها، ۳۶مورد سرمازدگی و یخبندان، ۱۱مورد ریزش بهمن و ۹۲مورد رانش زمین، در سراسر کشور بوده است.»
این میزان حادثه دربهار 98شاید یک رکورد باشد، بهویژه اینکه این حوادث معمولا غیرقابل پیشبینی هستند یا حداقل از مدتهای طولانی قبل نمیتوان وقوع آنها را پیشبینی کرد. با آنکه اغلب بلایای طبیعی خارج از کنترل ما به نظر میرسند، ولی خسارات و آسیبهای ناشی از آنها، بهطور چشمگیری قابل کنترل است. این موضوع ارتباط مستقیمی با عملیات پیشگیرانه توسط ما و نهادهای مسئول دارد. برای مثال استحکام ابنیه در برابر بارهای افقی جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله یا ایجاد پوشش گیاهی و ساخت بندها و سدها جهت کاهش خسارات ناشی از سیل، ازجمله موارد پیشگیرانه است. همچنین عکسالعمل صحیح و اصولی نیز میتواند در کاهش آسیبهای ناشی از بلایای طبیعی موثر باشد. برای مثال آواربرداری اصولی پس از وقوع یک رویداد زمینلرزه، میتواند به کاهش خسارات و آسیبها کمک کند. یکی دیگر از راههای کاهش آثار مخرب بلایای طبیعی، آموزش است. آموزش همچنین میتواند به کاهش اثرات روانی منفی در بلایای طبیعی نیز کمک کند.
همه این مواردی که گفته شد میتواند به ضرورت حضور و نقش نهادهای امدادی در ایجاد تابآوری در جامعه اشاره داشته باشد. نمونهاش هلالاحمر است که بهطور مستمر در عمده حوادث و سوانح طبیعی و غیرطبیعی حضور دارد و علاوه بر امداد در حوزه آموزش، درمان، حضور مستمر در بحرانهای ثانویه پس از بحران اولیه و... دخیل است. به قول دکتر پیوندی «باید هر لحظه آماده مواجهه با بحران باشیم، چرا که ما نخستین ارگانی هستیم که مردم انتظار دارند در سر صحنه حادثه حضور پیدا کنیم.»
تجربههای اخیر و موفقیتهای حاصله توسط هلالاحمر چه در هنگام بروز حادثه، چه امدادهای روانی پس از حادثه و چه جمعآوری و توزیع کمکهای مردمی، نشان از سیر تکاملی و اصلاحی اقدامات هلال و توجه آنان به عنصر سرمایه اجتماعی مردم دارد.
شواهد نشان میدهد مسیر مستندسازی در هلال هموار شده و با شفافسازی عملیاتهای مالی، حصول اعتماد اجتماعی دو چندان شده است. همه اینها حاکی از بروز تعاملی دوسویه بین هلالاحمر و مردم دارد. این یکی از دستاوردهایی است که منجر میشود با شنیدن خبر ثبتهزار و ۶۸۶ مورد حادثه طبیعی در کشور، ترس بر ما مستولی نشود. اما هلال فقط قسمتی از پروسه مقابله با بحران است، اگر به نقش سایر نهادها اشاره نکنیم، اما نمیتوان از نقش مردم صرفنظر کرد. آنجا که باید بدانیم چگونه تابآوری خود و خانواده و خانه و شهرمان را افزون کنیم. آنجا که باید بدانیم چگونه از اخبار وآموزشهای صحیح برخوردار باشیم. آنجا که چگونه کمک کردن بهنگام را بدانیم و از حضور هیجانی و خبرسازی اشتباه پرهیز کنیم. آنجا که باید قسمتی از پازل امدادونجات باشیم. پازلی که با فکر و تجربه چینش میشود و با اطمینان میتوانیم خود را در اختیار این چینش قرار دهیم. این دانستهها را هلال به ما انتقال میدهد. بهتر است تا دیر نشده مسیر این دریافتها و آموزشها را از کانالهای مختلف اطلاعرسانی هلال پیگیری کنیم. دستیابی به آنها خیلی سریعتر ونزدیکتر از آن چیزی است که فکر میکنیم.