فروغ عزیزی محقق مستند «گزارشی درباره مینا»
چند‌سال پیش وقتی در یکی از طرح‌های ضربتی جمع‌آوری معتادان خیابان‌خواب از سطح شهر، اعلام شد که تعدادی از این معتادان زن بودند؛ سر کلاس یکی از استادان جامعهشناسی با تعجب از ما پرسیده بود آیا تا به حال چنین پدیدهای دیدهاید؟ دیدن زن معتاد در خیابان شکستن تابوهایی بود که ما از زن و اعتیاد داشتیم. چند سال بعد وقتی با چند زن از این پدیده(!) آشنا شدم همچنان با تعجب دیگران مواجه میشدم که چنین چیزی مگر ممکن است. شرایط مینا و زنان بسیاری که ما طی تحقیق مستند «گزارشی درباره مینا» با آن مواجه میشدیم ما را به این نتیجه رساند که واقعیت بسیار تکاندهندهتر از آن چیزی است که ما می‌دانیم.
ریشه تعجب آن استاد جامعهشناسی و بسیاری از دوستان به این باور عمومی میرسد که اعتياد به موادمخدر امري مردانه است. تصور قالبي كه از معتاد در جامعه وجود دارد عموما مردي است كه در خماري به‌سر مي‌برد. زنان معتاد در پژوهش‌هاي مرتبط با اعتياد يا حضور ندارند يا در حاشيهاند. در برنامه‌ها و سياست‌هاي مبارزه با موادمخدر و اعتياد نيز توجه کمتري به زنان مي‌شود. توجيه رايج چنين رويكردي اين است كه آنها در اقليتند يا اين‌كه در مجموع چندان تفاوتي بين زنان و مردان وجود ندارد و جنسيت در اين مورد چندان موثر نيست. در حالی که جنسيت متغير مهمي در پديده اعتياد است. علاوه بر تأثیر بعضا متفاوتی که موادمخدر ممکن است برای زنان و مردان داشته باشد، به لحاظ اجتماعی تجربه زیسته زنان با مردان معتاد بسیار متفاوت است. نقش‌هاي جنسيتي كه براي زن در جامعه تعريف مي‌شود و كليشه‌هاي جنسيتي كه در ارتباط با آنان وجود دارد در تضاد با تصورات موجود از يك معتاد قرار مي‌گيرد.
اعتياد زنان نقش‌هاي پذيرفته و مورد انتظار از زن را در جامعه مغشوش مي‌كند و مشكلاتي را برای زنان به همراه مي‌آورد كه بعضا نسبت اعتياد مردان بيشتر است. جامعه استفاده از موادمخدر توسط زنان را به‌عنوان انحراف مضاعف در نظر مي‌گيرد. تقدس نقش مادري و فداكاري و از خودگذشتگي كه در ارتباط با آن تعريف مي‌شود تناقض غيرقابل پذيرشي با زني دارد كه براي تامين مواد مصرفي خود حاضر به انجام هر عملي است. مجموعه این باورها سکوت در برابر اعتیاد زنان را منجر میشود و خدمات‌دهی به زنانی که به دلیل اعتیاد یا فرار از خانه یا هر دلیلی بیخانمان شدهاند را تحت‌تأثیر قرار میدهد. در تهران یک مرکز برای ساماندهی زنان بیخانمان وجود دارد و در آن مرکز غربالگری مناسب صورت نمیگیرد. امکانات رفاهی و بهداشتی برای زنان سبب میشود استفاده زنان از آنها کمتر باشد. در حالی که آسیب‌های اجتماعیای که در انتظار این زنان است، نه‌تنها بسیار زیاد که در مواردی غیرقابل بازگشت است.
افزایش شیوع اعتیاد میان زنان در سال‌های اخیر که از سوی مسئولان هم عنوان شده، توجه بیشتر نهادهای مسئول، سازمان‌های غیردولتی و پژوهشگران به این موضوع را می‌طلبد، امری که باید در اولویت قرار بگیرد.