طرح نو| شادی خوشکار| موضع مسئولان نسبت به حضور زنان معتاد و کارتن‌خواب در جامعه، قبلا «انکار» بود اما حالا این موضوع را درک کرده و پذیرفته‌اند. این بخشی از صحبت‌های فرید براتی، روانشناس و مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با موادمخدر است که در سمینار اجتماعی و بارداری و اعتیاد مطرح شده است. البته او در بخش دیگری از صحبت‌هایش تأکید کرده است که توجه به اعتیاد زنان و زنان کارتن‌خواب فقط وظیفه مسئولان نیست بلکه همه باید به بهبود وضع این قشر از جامعه کمک کنند، چرا که آنها هم جزیی از جامعه هستند و باید مثل همه از مواهب و نعمت‌های این جامعه استفاده کنند.
همین دو هفته پیش بود که جمعیت دانشجویی امام علی(ع) تئاتری با محوریت اعتیاد کودکان و بارداری زنان معتاد اجرا کرد. در این نمایش چند نفر از مددجویان این مرکز ایفای نقش کردند. نقش‌هایی که رنگ‌وبوی زندگی واقعی خودشان را داشت. قصه تئاتر زندگی دختری بود که پدرش به اعتیاد مبتلا بود و همین ماجرا مسیر زندگی او را نیز به اعتیاد رساند. دختری که در سال‌های نوجوانی باردار شد، بچه‌هایش را به دنیا آورد و روز به روز بیشتر با این آسیب دست و پنجه نرم کرد. سمینار اجتماعی «بارداری و اعتیاد» نیز با میزبانی جمعیت امام علی (ع) برگزار شد و در آن به غیر از فرید براتی، علیرضا نوروزی رئیس اداره پیشگیری، درمان و کاهش آسیب اعتیاد وزارت بهداشت و لیلی ارشد مدیرعامل خانه خورشید هم حضور داشتند.
به‌گفته براتی با وجود این‌که 110 تا 120 مرکز برای زنان درگیر با معضلات مختلف وجود دارد و درحال حاضر حدود 10درصد مبتلایان به اعتیاد را زنان تشکیل می‌دهند، هنوز به زنان باردار درگیر اعتیاد توجه ویژه‌ای نشده است. اما نکته مثبت این که وجود آنها پذیرفته شده و این خود شروعی است برای حل معضلاتی که آنها و کودکانشان درگیر آن هستند. این زنان که علاوه‌بر اعتیاد با مشکل بی‌خانمانی نیز دست‌وپنجه نرم می‌کنند و پس از به دنیا آمدن بچه‌هایشان، مشکل آنها اضافه می‌شود، هم به کمک‌هایی برای ترک اعتیاد خود نیاز دارند و هم کمک‌هایی که سلامت فرزندانشان را تأمین کند. اما مسأله این است که اغلب این زنان برای زایمان مشکل دارند که به گفته براتی قرار شده هماهنگی با بیمارستان‌ها در زمینه پذیرش این زنان انجام شود. او در این نشست گفت: «مشکل ما این است که آماری از این زنان نداریم.» و همچنین اضافه می‌کند که در مرحله به دست آوردن آمار باید مراقب بود که به این زنان «انگ» زده نشود چرا که ضربه‌پذیری را تشدید می‌کند. اما با وجود نبود آمار، در زمینه کمک به این زنان قانون داریم و وظایف دستگاه‌ها مشخص است. اگرچه براتی اعتقاد دارد: «هماهنگی بین دستگاه‌ها برای عمل به وظایفشان لازم است.»
در برنامه‌ای که یک NGO برگزار کرده است، براتی از اهمیت استفاده از ظرفیت‌های غیردولتی غافل نبوده و تأکید کرد: «مردم پای کار هستند. آنها هرچه بیشتر بدانند بیشتر به کمک می‌آیند.» او همچنین به وجود مراکز خاص در بهزیستی و همچنین خانه‌های امن نیز اشاره کرد که البته برای زنان معتاد نیست بلکه این خانه ویژه زنان نرمالی است که گاهی ممکن است در منزل دچار معضل شوند و به این مراکز مراجعه کنند و آدرس آنها را فقط مسئولان نیروی انتظامی دارند. اما برخی به وجود این خانه‌ها اعتراض می‌کردند که شما با ایجاد این خانه‌های امن کیان خانواده را زیر سوال می‌برید.»
بعد از براتی، نوبت علیرضا نوروزی بود که درباره بارداری و اعتیاد سخن بگوید. او در صحبت‌هایش به اهمیت مراقبت در دوران بارداری اشاره کرد و به پرخطر بودن بارداری برای مبتلایان اعتیاد. آنها که گاه با عدم پذیرش از سوی بیمارستان‌ها مواجه می‌شوند و نوروزی دلیل آن را در این نکته دانست که: «در غالب موارد درمان سرپایی برای زنان باردار مبتلا به اعتیاد لازم است، اما آنها به دلیل احساس شرم و گناه، به‌طور منظم به بیمارستان‌ها مراجعه نمی‌کنند و همین مسأله گاه باعث می‌شود که کارکنان بیمارستان رفتار خوبی با آنها نداشته باشند و با عصبانیت با آنها برخورد کنند که در نتیجه آن زنان نیز دیگر مراجعه نمی‌کنند و منجر به طرد آنها می‌شود. درحالی‌که حتی مراجعه‌های گاه‌به‌گاه آنها نیز می‌تواند نقطه ارتباط را به وجود بیاورد و آنها را به سیستم درمانی پایبند کند.» او همچنین مراکز اقامتی زنان مبتلا به اعتیاد را برای آنها که باردار هستند مناسب ندانست: «این مراکز دارو ندارند و مناسب بارداران نیستند. قصد ما این است که در مراکز اقامتی زنان واحد درمانی در نظر بگیریم و در این زمینه صحبت‌ها و آمادگی‌ها ایجاد شده است که دارو و پرستار در این واحدها باشد.» اما همان‌طور که نوروزی گفته مراکز اقامتی راه‌حل نیستند چرا که بعد از این‌که اعتیاد آنها به‌طور کوتاه‌مدت کنترل شد باید درمان آنها ادامه پیدا کند. مسأله دیگری که او به آن اشاره کرد دانش‌آموزان مبتلا به اعتیاد بود. نوروزی گفت: مداخله ما باید به‌گونه‌ای باشد که این دانش‌آموزان از مدارس طرد نشوند و بعد از دوره سم‌زدایی دوباره به مدرسه برگردند.
در بخش پرسش و پاسخ مسائلی چون نبود مرکزی برای زنان معتاد با فرزندانشان و نبود کارت‌بهداشت برای این زنان مطرح شد. لیلی ارشد گفت: «ما هنوز مرکزی نداریم که در آن زن مبتلا به اعتیاد و فرزندش را با هم نگاه داریم. ما طرحی داریم که بتوانیم این زنان را حداقل به مدت 6 ماه نگهداری کنیم تا در این مدت توانمندی کسب کنند که خودشان بتوانند اتاقی اجاره کنند و کاری انجام دهند. همچنین این زنان معمولا دفترچه بیمه ندارند و اگر طرحی باشد که حداقل بتوانیم به این زنان کارت بهداشت بدهیم تا هزینه مراقبت‌های دوران بارداری‌شان تأمین شود. همچنین چون برای کودکان آنها جایی نداریم اکثر این زنان یا مجبور به فروش بچه‌هایشان می‌شوند یا کسی بچه آنها را می‌دزدد و سوءاستفاده می‌کند.»
نوروزی در پاسخ ارشد گفت: «بر اساس قانون هرکسی که به مراکز درمانی مراجعه می‌کند باید کارش انجام شود و مرکز درمانی به هیچ‌وجه مجاز نیست بیش از 10درصد هزینه را از فرد بگیرد که حتی اگر هم فرد آن را نداشته باشد می‌تواند از مددکاری بیمارستان کمک بگیرد. اگر انجام نمی‌شود باید موردی آن را برطرف کنیم. همچنین این نوزادان به دلیل اعتیاد مادرانشان بین 60 تا 80درصد علایم سندرم پرهیز نوزادی دارند که با 5 روز تحت نظر بودن به‌طور دراماتیک جواب می‌دهند و بهبود پیدا می‌کنند. اما بعد از این‌که نوزادان مرخص شدند باید تحت شرایطی باشند که به آنها مواد داده نشود. درمورد پذیرش کودکان بزرگتر در سیستم کشور جای خالی وجود دارد.»
براتی نیز به مسئولیت سازمان‌های بیمه‌گر در مورد 3 اولویت مبتلایان اعتیاد یعنی کودکان، زنان و معتادان پرخطر اشاره کرده و گفت: «این سازمان‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند که این افراد را بیمه کنند و اگر این کار صورت گیرد هزینه‌های درمان حداقل برای آنها که شناسنامه دارند کمتر می‌شود. با آموزش‌وپرورش نیز وارد تعامل شده‌ایم که دانش‌آموزان مصرف‌کننده از مدرسه اخراج نشوند و بهزیستی هم از آنها و حتی اگر لازم بود از خانواده‌های آنها هم حمایت کند.»
در این نشست پس از طرح مشکلاتی چون نبود کمپ زنان در شهر بوشهر، سخت بودن پذیرش دختران کودک و نوجوان درگیر با اعتیاد در سازمان بهزیستی و ناشناس بودن خانه‌های امن حتی برای NGOهایی که به‌طور مستمر برای حل معضلات اعتیاد و زنان فعالیت می‌کنند به مسأله ارزیابی مراکز پذیرش زنان مبتلا به اعتیاد و مناسب بودن آنها برای این افراد اشاره شد که براتی در این زمینه گفت: «ارزیابی مراکز تا به حال منسجم نبوده و ممکن است برخی از آنها به حد کافی رضایت‌بخش نباشند.»
باید به آدم‌ها بدون توجه به سابقه
و گذشته‌شان کمک کنیم
برنامه‌ای که درباره اعتیاد و بارداری برگزار شد پس از این پنل با حضور شادمهر راستین، فیلمنامه‌نویس فیلم امروز ادامه پیدا کرد. مسئولان جمعیت دانشجویی امام‌علی به دلیل نگاه متفاوتی که در فیلم امروز درباره زنی باردار و کمک بی‌چشمداشت شخصیت یونس به او نمایش داده شده بود با او به گفت‌وگو نشستند. شادمهر راستین در این‌باره گفت: «ما آسیب‌ها را نمی‌بینیم چراکه به دنبال هویت‌مان به‌عنوان یک جمع سالم هستیم. اگر یک فرد آسیب‌دیده، مبتلا به اعتیاد یا بی‌خانمان را ببینیم به او به‌عنوان آسیب نگاه می‌کنیم. درحالی‌که باید به آدم‌ها بدون توجه به سابقه و گذشته‌شان کمک کنیم. چنین افرادی‌که بی‌دریغ کمک کنند در جامعه ما وجود دارند و جالب است که در طبقات پایین جامعه بیشتر یافت می‌شوند و آنها بیشتر توانستند این فیلم و شخصیت پرویز پرستویی را باور کنند.» او در ادامه درباره قضاوت شدید جامعه نسبت به افراد آسیب‌دیده گفت: «در مورد این فیلم گفتند که بسیار غیرقابل باور، یأس‌آمیز و ریاکارانه است. درواقع فاجعه این است که جامعه امیدش را به این نوع کمک‌ها از دست داده است. من فکر می‌کنم شهروندی یعنی مددکاری.»
عصر باشگاه دانشجویی دانشگاه تهران با میزبانی از کارشناسان مسائل زنان باردار مبتلا به اعتیاد و دانشجویان و فعالان اجتماعی این حوزه به پایان رسید. توجه یک موسسه مردم نهاد دانشجویی، مسئولان و کارشناسان بخشی از امیدی بود که در سه‌شنبه 18 آذرماه با این سمینار موجودیت خود را اعلام کرد و توانست نگاه فعالان را به این مسأله بیشتر متمرکز کند. چرا که واقعیت وجود این زنان و مصائبی که خودشان و کودکانشان با آن درگیرند قابل انکار نیست.