آیت وکیلیان| پنجمین دوره از نشست «اجلاس تعامل و اعتمادسازی آسیا» که به اختصار «سیکا» نامیده میشود، روز ۲۵خرداد در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان با حضور ۱۲ رئیسجمهوری، سه نخستوزیر و تعدادی از وزرای امور خارجه کشورهای عضو ناظر برگزار شد. نشستی که تحلیلگران حوزه بینالملل آن را بهانهای برای دیدار سران کشورهای منطقه با یکدیگر ارزیابی کردند. محور اصلی این اجلاس امنیت منطقه بود؛ «ائتلاف شرق» عنوانی است که تحلیلگران سیاسی به این نشست در کنار اجلاس شانگهای که قبل از نشست سیکا برگزار شد، دادهاند. درواقع سران جمعی از کشورهایی که هرکدام بهشکلی مقابل آمریکای ترامپ قرار گرفتهاند، در شانگهای و سیکا گرد هم آمدند؛ از روسیه و چین گرفته تا ترکیه و ایران. اینکه هیأت قطری در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان بر سر میزی مینشیند که در آن سوی این میز، رئیسجمهوری و وزیر خارجه ایران نشسته است، فقط یک قاب یا تصویر خام و خشک نیست؛ نمادی از تحولات عمیق و تغییر معادلات جهانی و منطقهای است که برای مثال قطر را پشت به جبهه عربستان و امارات نشان میدهد. روحانی در اجلاس سیکا از فرصت استفاده کرد تا به دنیا اعلام کند ایران آماده گفتوگوهای منطقهای با کشورهای همسایه است. او علاوه بر سخنرانی در این اجلاس، با سران کشورهای عضو هم دیدار کرد؛ دیدارهایی که از آن به ائتلافسازی تعبیر شده است. تحلیلگران سیاسی اهداف و دستاوردهای این سفر روحانی را که در ابعاد مختلفی سازماندهی شده بود، پربار ارزیابی کردهاند که در آیندهای نزدیک میتواند ضامن منافع و مصالح ملی باشد و همچنین ایران را در جایگاهی مقتدرانه قرار میدهد. درواقع رفع اختلافات با تاجیکستان، مخالفت ترکیه با تحریم ایران و تاکید تهران و آنکارا بر مقابله با یکجانبهگرایی آمریکا، آمادگی قطر برای توسعه بیشتر روابط، دعوت کشورهای عضو سیکا به سرمایهگذاری، تثبیت و تقویت برجام در میان کشورهای شرکتکننده در این نشست و ... را میتوان از اهم دستاوردهای روحانی در این نشست به حساب آورد که همه آنها در سایه احیای مذاکره در بلوک شرق و حاصل خلاقیت دیپلماتیک و ابتکار عمل ایران در منطقه است.
اهمیت دیدارهای دیپلماتیک
حضور روحانی در اجلاس اخیر سازمان «شانگهای» و «سیکا» و ملاقاتهایی که با سران کشورهای مهمی چون روسیه، چین، قطر و ترکیه پشت سر گذاشتند، در شرایطی صورت گرفته است که تحولات مهمی پیرامون جمهوری اسلامی در رابطه با برجام درحال رخ دادن است، تحولاتی که زیر سایه تنشآفرینی آمریکا و شرکای منطقهایاش و در مواجهه با ایران رقم میخورد. در چنین شرایطی اقدامات دیپلماتیک ایران را که در سطوح بالا جریان دارد، چگونه ارزیابی میشود؟ ایران برخلاف آنچه تصور میشد که در واکنش به اقدام آمریکا از برجام خارج میشود، تاکنون نشان داده است این توافق را بهعنوان یک سند بینالمللی به رسمیت شناخته و براساس آن حرکت میکند. به نظر میرسد آمریکا با خروج خود از برجام قصد داشت ایران را به انجام یک حرکت رادیکالی وادار کند، اما این درحالی بود که ایران هوشمندانه برجام را پذیرفت و در ازای حفظ تعهداتش و پیگیری امور از طریق چارچوبهای پذیرفته شده حقوقی، انتظار دارد اروپا و دیگر طرفهای دیگر این توافق، یعنی چین و روسیه به تعهداتشان عمل کنند و ساختارهای مالی وعده داده شده را برای تحقق بخشیدن به منافع اقتصادی ایران برقرار سازند. خب در چنین فضایی که جمهوری اسلامی دست پر را در پایبندی به برجام بهعنوان یک پیمان بینالمللی دارد، میتواند پس از سفر مهمی که نخستوزیر ژاپن به ایران داشت، در نشستهای مهمی که دو وزنه قابل اتکای سیاسی و اقتصادی یعنی روسیه و چین در آن حضور دارند، روند حمایت از مواضع خودش را در مواجهه با کارشکنیهای آمریکا تقویت و در حقیقت فضای بینالمللی را به نفع خود جلب کند.
تقویت مذاکره در جبههای دیگر دستاورد بزرگ روحانی بود
یک کارشناس مسائل بینالملل در مورد اهداف و دستاوردهای سفر روحانی به آسیای میانه و شرکت در نشست سیکا به «شهروند» گفت: «خود سیکا با هدف طراحی و راهاندازی نظام اعتمادسازی و همکاریهای منطقهای بنا شده است. حضور ایران در این نشست نشان از اراده قوی ما است؛ هم در جهت اعتمادسازی و هم در راستای همکاری با کشورهای منطقه در ابعاد مختلف. کشورهایی که از قاره آسیا هستند و زمینه را برای ایفای نقش سازنده و همکاریها و نفی هر گونه تعرض و ایجاد مشکل برای همدیگر سازماندهی کردهاند.» صباح زنگنه در ادامه گفت که «نشستهایی همچون نشست «سیکا» که با حضور طیف گستردهای از قدرتهای بزرگ و کوچک آسیا برگزار میشود، نمونه کوچکی از یک جامعه بینالمللی است که در فضای متشنج کنونی منطقه، تریبون در اختیار جمهوری اسلامی ایران قرار میدهد و کشورهای مختلفی این مواضع را دنبال میکنند که این خود حایز اهمیت بسیار زیادی است. از سوی دیگر حضور در چنین نشستهایی میتواند به برطرف کردن سوءتفاهمات تاریخی میان ایران و برخی دیگر از کشورهای این منطقه بینجامد.» این کارشناس مسائل سیاسی افزود: «چنانکه روحانی در نشست سیکا با رئیسجمهوری تاجیکستان یعنی کشوری که طی سالهای اخیر مناسباتش با ایران در وضع چندان مطلوبی نبوده است، دیدار کرد. خب اگر چنین ملاقاتهایی به تعدد رخ دهد، فرصت خوبی برای تنشزدایی و تقویت مناسبات دوجانبه بهویژه برای ایران است، آن هم در هنگامهای که باید بر شمار حامیان منطقهای و آسیایی ایران افزوده شود.»
رفع موانع گسترش مبادلات تجاری ایران با کشورهای منطقه
احمد انارکیمحمدی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در رابطه با موانعی که برای گسترش مبادلات تجاری ایران با کشورهای منطقه وجود دارد، میگوید: «ثبات همه کشورها به مبادلات فرهنگی و اقتصادی آنها بستگی دارد و باید مورد توجه قرار بگیرد. اما بخش عمده موانعی که در تبادلات اقتصادی وجود دارد، موضوع تحریمهاست که مبادلات مالی را دچار مشکل کرده و باعث عقیم ماندن فعالیتهای بانکی ما شده است.» عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با اشاره به امضای موافقتنامه اخیر بین ایران و منطقه آزاد اوراسیا عنوان کرد: «نقش اصلی این مبادلات را کشور روسیه بازی میکند و ۵۰۲کالای روسی ازجمله چوب وارد کشور میشود و ایران نیز ۳۶۰ کالا شامل محصولات کشاورزی و سبزیجات به کشورهای اروسیا و بهویژه روسیه صادر میکند و در این موافقتنامه تعرفههای اعلام شده که با هزینه مناسبی این تبادلات اقتصادی انجام شود به نفع ایران است.»
اما دستاوردهای سفر روحانی و شرکت در اجلاس سیکا تنها به اینجا ختم نمیشود، بلکه آن را در ابعاد مختلف میتوان بررسی کرد.
تاکید تهران و آنکارا بر مقابله با یکجانبهگرایی
روحانی در دیداری که با رجب طیب اردوغان، رئیسجمهوری ترکیه داشت، گفت که اردوغان به سخنان قابل توجهی اشاره کرد که به نوعی برای ایران دستاورد بزرگی محسوب میشود؛ اردوغان گفت که «ترکیه مصمم است روابط خود را با تهران در همه زمینهها توسعه دهد.» روسای جمهوری اسلامی ایران و ترکیه در این دیدار همچنین بر مخالفت خود با هرگونه تحریم و یکجانبهگرایی در مناسبات بینالمللی تاکید کردند.
حمایت از برجام در بیانیه پایانی سیکا
شرکتکنندگان در نشست سیکا در بیانیه پایانی خود تایید کردند که برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) هیچ جایگزینی ندارد و از همه طرفین شرکتکننده در این توافقنامه خواستند تا به تعهدات خویش بهطور کامل عمل کنند. در این بیانیه پایانی که نسخهای از آن در سایت رسمی کاخ کرملین منتشر شده، دراینباره آمده است: «ما حمایت غیرقابل تغییر خود از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) درباره برنامه هستهای ایران که همچنان دستاورد بزرگی در زمینه موفقیت دیپلماسی چندجانبه است و توسط قطعنامه شماره ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در سال ۲۰۱۵ هم بهاتفاق آرا مورد تایید قرار گرفته را اعلام و تاکید میکنیم.»