رضا صالحی‌پژوه| مترو اصفهان ظاهرا کمر همت به قتل میراث کهن این شهر بسته است. روزگاری نه چندان دور به پایه‌های سی‌وسه پل برخورد کرد و حالا هم در زیر میدان امام حسین(ع) آبراهه دوران صفوی را مورد تاخت و تاز قرار داده است.
تا پیش از‌سال 88 که خبر برخورد مترو با پایه‌های سی و سه پل و انحراف دستگاه حفاران به زیر «هتل پل» رسانه‌ای شود، به‌رغم اعلام سازمان‌های مردم‌نهاد و تعداد زیادی از میراث‌یاران، کمتر کسی این پدیده نه‌چندان نوین عصر کنونی را مخرب میراث کهن و باستانی شهرها می‌دانست. در آن روزها دولت وقت به علت مشغله فراوان، وقتی برای بررسی مسائل میراث فرهنگی نداشت. نه‌تنها وقت نداشت که برخلاف دستور بازپرس شعبه پنجم دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان، اجازه داده بود دستگاه حفار وارد خیابان چهارباغ عباسی شود.
با رسانه‌ای شدن موضوع انحراف مترو، هرچند استاندار وقت با وجود سیاست‌های دولت وقت، دفاع‌های گسترده‌ای از این میراث کهن می‌کرد، اما مسئولان شهری پس از گذشت زمان کمی گفتند اگر موضوع انحراف مترو رسانه‌ای نمی‌شد، مشکلی در این زمینه پیش نمی‌آمد و حالا مترو روی ریل‌هایش سوار بود؛ موضوعی که صراحتا قصد داشت تا توپ را در میدان رسانه‌ها بیندازد. حالا از آن روز‌های پرتنش حدود 5سال و از آغاز کلنگ‌زنی پروژه مترو اصفهان سال‌ها گذشته و هنوز هم مردم سوار مترو نشده‌اند؛ مترویی که در لندن 151 سال، در بوئینس آیرس 101 سال، در مسکو 100سال، در توکیو 87سال و در پکن 45سال است که شهروندانشان را از این سو به آن سوی شهر جابه‌جا می‌کند.اما در اصفهان به‌رغم افتتاح نمادین این سازه تقریبا تاریخی توسط معاون اول رئیس‌جمهوری در شهریورماه سال 93، راه‌اندازی دو ایستگاه میدان امام حسین(ع) موسوم به «دروازه دولت» یا همان دروازه دولتخانه صفوی و میدان انقلاب از مهرماه سال گذشته در دستور کار سازمان قطار شهری استان اصفهان قرار گرفت.با آغاز عملیات اجرایی ساخت ایستگاه دروازه دولت برخی از باستان‌شناسان درباره وجود آثار تاریخی ارزشمندی در زیر خیابان چهارباغ و روبه‌روی ساختمان جدیدالاحداث جهان‌نما تذکر دادند، اما شهرداری به‌استناد مدارک باستان‌شناسی و یک فصل کاوش صورت‌گرفته در این میدان توسط میراث فرهنگی وقت، مته بر تن خیابان گذاشت و چیزی نگذشت که ترانشه حدودا 500متری در این میدان تاریخی و مقابل کاروانسرای تاریخی «تهدیب» که چند سالی است در اثر ساخت برج جهان‌نما دیگر اثری از آثارش نمانده، ایجاد شد. نگرانی که علیرضا جعفری‌زند، محقق و باستان‌شناس ضمن تأیید آن در گفت‌وگو با تابناک گفته بود: «محل موردنظر، مرکز «جی» قدیم بوده و حتی پیش‌بینی می‌شود پس از تخریب‌های فعلی در دروازه دولت، قربانیان بعدی حفاری‌های مترو در اصفهان، «میدان نقش جهان» و خیابان سپه باشند.» قربانیانی که خط دوم مترو آنها را نشانه گرفته، اما هنوز بر سر تأیید یا رد این خط بحث‌برانگیز مترو اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. البته مترو تاکنون خسارت‌های زیادی به آثار تاریخی اصفهان وارد کرده و بنا بر اخبار تأییدشده، آخرین آن تخریب آبراهه دوران صفوی زیر میدان امام حسین(ع) اصفهان طی چند روز گذشته بوده است.
جایی برای انکار وجود ندارد
تا پیش از این، سیاست‌ها بر این بود که مسئولان از وجود آثار تاریخی در مسیر مترو اعلام بی‌اطلاعی می‌کردند، اما در این مورد خاص امکان چنین انکاری نیز وجود نداشت، چراکه رسول زرگرپور، استاندار اصفهان در نشست خبری که پس از سفر معاون اول رئیس‌جمهوری به اصفهان برگزار شد، در جمع خبرنگاران با ترسیم کروکی روی تابلو دیوار اتاق کنفرانس استانداری گفت: «یکی از ایرادهایی که به ساخت ایستگاه مترو در میدان امام حسین (ع) گرفته‌اند وجود دو آبراهه از زمان صفویه و قاجاریه است که شهرداری اصفهان قول داده تا این دو آبراهه را سالم حفظ کند و آسیبی به آن وارد نشود.»
اتفاقی که با اظهارات استاندار اصفهان و عدم وجود قرار «تامین دلیل» براساس ماده 149 آيین دادرسی مدنی کمی شک‌برانگیز به‌نظر می‌رسد و قطعا مسئولان پیشین سازمان میراث فرهنگی را در عدم اجرای کاوش‌های دقیق و ارایه مجوز احداث این ایستگاه در برابر ذهن پرسشگر شهروندان قرار می‌دهد.
سازه زیاد مهمی نیست
با این حال مدیرکل سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با تأکید بر این‌که مدیران قبلی باید پاسخگو باشند که چرا باوجود تکمیل نشدن کاوش‌های باستان‌شناسی اجازه حفر ترانشه و ساخت ایستگاه مترو در این محل را داده‌اند، از بی‌ارزشی این آبراهه خبر می‌دهد. فریدون اللهیاری گفت: «سازه یافت‌شده خیلی بنای شاخصی نیست و مربوط به کانال هدایت آب و متعلق به دوران صفوی است.»او با تأکید بر این‌که سازمان قطار شهری باید نظر کمیته فنی حاضر در این ایستگاه از سوی سازمان میراث فرهنگی را مرجع تصمیم‌گیری‌هایش قرار دهد، اظهار کرد: «این کمیته از سوی پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی بر عملیات حفر ایستگاه در میدان انقلاب و میدان دروازه دولت نظارت دارد و اعضای آن متشکل از کارشناسان استانداری، شهرداری و سازمان میراث فرهنگی هستند، اما مهم این است که سازمان قطار شهری باید به نظرات این کمیته احترام بگذارد و آن را رعایت کند.»کارشناسان میراث فرهنگی نیز بی‌اهمیتی این آبراهه را تأیید می‌کنند و معتقدند در اواخر دوران پهلوی اول و ابتدای سلطنت پهلوی دوم، کمی بعد از آن‌که حکومت با احداث خیابان عبدالرزاق اصفهانی، بازار بزرگ و تاریخی اصفهان را به دو نیم تقسیم کرد و صدای اعتراضی شنیده نشد، تصمیم به ساخت حوض وسط دروازه دولت کرد و این آبراهه در آن زمان مورد تخریب جدی قرار گرفت، از سوی دیگر طی این سال‌ها شرکت‌های خدماتی برای انتقال خطوط و شبکه‌های خود از این آبراهه استفاده کرده‌اند، اما ناگفته نماند این آبراهه می‌تواند نشانه‌ای از وجود بارویه و بقایای کاخ تاریخی جهان‌نما باشد که اگر مترو بخواهد بدون تکمیل فصل‌های کاووش به کار خود ادامه دهد، چه بسا باقیمانده‌های این کاخ تاریخی را هم تخریب کند.