زهرا جعفرزاده| شاید کمتر کسی بداند دانشجویان خارجی که در ایران زندگی میکنند، برای تحصیل در دانشگاههای ایران باید شهریههایشان را به دلار پرداخت کنند. این شهریهها برای دانشجویان رشتههای پزشکی از 7هزار دلار شروع میشود و برای دانشجویان رشتههای دیگر ازجمله علوم انسانی، از 400 دلار. تا یکسال پیش که نرخ ارز تا این اندازه بالا نرفته بود، دانشجویان خارجی ساکن ایران که اغلب افغانستانیاند، شهریه یکسال را با دلار 3هزار تومان پرداخت میکردند و حالا با افزایش قیمت ارز، با دلار 15هزار تومان! یعنی شهریه 10هزار دلاری رشته دندان پزشکی که قبلا 30میلیون تومان بود، به 150میلیون تومان رسیده است و دانشجویان افغانستانی که اغلب از خانوادههای کارگرند، حتی توانایی پرداخت یکسوم این شهریه را ندارند.
آبان سال گذشته که نخستین دور بالارفتن قیمت ارز بود، باقر لاریجانی، معاون آموزشی وزارت بهداشت، تعداد دانشجویان خارجی در دانشگاههای علوم پزشکی تهران را سههزار نفر اعلام کرد و در عین حال گفت که تمام دانشجویان افغانستانی با تصویب بخشنامه جدید، شهریه تحصیلی خود را بر مبنای ارز دولتی و به ریال پرداخت میکنند؛ برای مابقی دانشجویان خارجی هم براساس مبنای ارزی بر مبنای توافقی که با دانشگاه محل تحصیل داشتهاند، محاسبه میشود.
این اتفاق اما نیفتاد. دانشجویان رشتههای پزشکی باید شهریه را به دلار، آن هم به قیمت روز پرداخت کنند. حتی اگر شهریه سال قبل را پرداخت نکردهاند و آن زمان مثلا قیمت دلار 12هزار تومان بود، حالا باید شهریه را با دلار 15 هزار تومان پرداخت کنند. مشکل پرداخت شهریه، بیش از همه، گریبان دانشجویان رشتههای پزشکی را گرفته؛ دانشجویان پزشکی که خارجی شناخته میشوند، اما در ایران زندگی میکنند، مثل افغانستانیها.
دانشجویان خارجی، سالهاست که به شرط پرداخت شهریه، اجازه درس خواندن در دانشگاههای ایران را دارند؛ دانشجویان عراقی، افغانستانی، تاجیک و دانشجویانی از کشورهای اروپایی مثل سوئد و ... در گروه این دانشجویان قرار دارند. مشکل پرداخت شهریه، اما مشکل دانشجویانی نیست که از کشورهای دیگر برای ادامه تحصیل به ایران میآیند، چرا که آنها درآمدشان یا به ارز است یا وقتی به تومان تبدیل میشود، معمولا مبلغ بالایی میشود و مشکلی برای دانشجویان ایجاد نمیکند؛ گروهی از آنها هم بورس شدهاند و عملا هیچ هزینهای برای تحصیل پرداخت نمیکنند. بحران را دانشجویان افغانستانی یا عراقی که در ایران زندگی میکنند، تجربه میکنند؛ کسانی که درآمدشان به تومان است و باید به دلار نرخ آزاد شهریه را پرداخت کنند.
فاطمه، دانشجوی سال دوم دندانپزشکی: پول شهریه معادل یکسال درآمد پدرم است
در دوره تصدیگری وزارت بهداشت از سوی قاضیزاده هاشمی، بخشنامهای به دانشگاههای علوم پزشکی فرستاده شد مبنی بر اینکه دانشجویان خارجی که در داخل ایران زندگی میکنند و درآمدشان هم از ایران است، شهریهشان با دلار 4200 تومانی حساب شود. اما وقتی «فاطمه» پیرو همین بخشنامه به بخش مالی دانشگاه علوم پزشکی تهران مراجعه کرد، به او اعلام کردند که دانشگاه فقط بر اساس مصوبات هیأت امنا اداره می شود. حالا او که دانشجوی سال دوم رشته دندانپزشکی است و یکسال شهریه 7هزار دلاری را پرداخت کرده، به دلیل ناتوانی در پرداخت شهریه، یکسال است سر کلاسها حاضر نشده. پدرش کارگر است و شهریه دانشگاه معادل درآمد یکسال پدر است. آنها به هیچوجه توانایی پرداخت این میزان پول را ندارند. همه اینها در شرایطی است که فاطمه متولد ایران است و پدرش هم در همین کشور کار میکند: «مجبور شدیم برای خرید ارز به استانبول برویم، اینجا اصلا نمیتوانیم تهیه کنیم، از همان سال اولی که درس خواندم، دلار با ارز آزاد با ما حساب میشد، وقتی
ثبت نام کردم، دلار 3هزار تومان بود، حالا 15هزار تومان است.» دانشگاه علوم پزشکی تهران، شهریه دانشجویان خارجی را در چند نوبت دریافت میکند، اما حتما 60درصد شهریه را همان اول میگیرد و مابقی در طول سال از آنها دریافت میشود: «بخشنامه وزارت بهداشت مربوط به سال گذشته است، اما هیچوقت از طرف دانشگاه براساس آن عمل نشد. دلیلاش را هم هیأت امنایی بودن دانشگاه اعلام کردهاند.»
دانشگاههای هیأت امنایی
در دریافت شهریه اختیار دارند
دانشگاههای علوم پزشکی اگر بهصورت هیأت امنایی اداره شوند، در زمینه مسائل مالی، اختیاراتی از خودشان دارند و نحوه دریافت شهریه هم در حوزه اختیاراتشان قرار میگیرد. کیانوش جهانپور، مدیر کل روابطعمومی وزارت بهداشت، یکی از دلایل اینکه دانشگاهها با وجود بخشنامه وزارت بهداشت، شهریه را با ارز آزاد دریافت میکنند همین هیأت امنایی بودن دانشگاهها اعلام میکند و به «شهروند» میگوید: «دانشگاه وقتی هیأت امنایی باشد، نمیتواند قانونی وضع کند اما میتواند مقرراتی را تصویب کند که مخالفتی با قوانین نداشته باشد. این دانشگاهها بهویژه در زمینههای مالی اختیاراتی دارند.» جهانپور میگوید: «دانشجویان اگر شکایتی از این مقررات داشته باشند، میتوانند به مراجع قضائی مراجعه و آنجا شکایت کنند. اگر تصمیم دانشگاه مغایر قانون باشد، برخورد میشود.» به گفته مدیر کل روابطعمومی وزارت بهداشت، شهریه با ارز آزاد، عمدتا برای دانشجویانی اجرا میشود که در ماههای اخیر دانشجو شدهاند، گاهی هم ظرفیت دانشگاه اشباع شده و دانشگاه مجبور است با وضع مقرراتی، از پذیرش زیاد دانشجوها جلوگیری کند. با همه اینها اما او اضافه میکند که برای دانشجویان خارجی که در ایران زندگی میکنند، تسهیلاتی برای گرفتن شهریه با احتساب قیمت ارز در نظر گرفته شده و سیاست وزارت بهداشت، حمایت از دانشجویان افغانستانی ساکن ایران برای ادامه تحصیلات دانشگاهی است؛ اما از جزییات آن بیاطلاع است.
نه میشود ادامه داد و نه انصراف
دانشجویان خارجی ساکن ایران که کارت آمایش دارند، برای دانشجوشدن باید پاسپورت بگیرند، پاسپورت هم به معنی حضور موقت آنها در ایران است. آنها برای ورود به دانشگاه آزمون کنکور نمیدهند و پذیرش آنها به صورت آزاد و با یک مصاحبه است. فاطمه سه ترم دندانپزشکی خوانده و حالا که پول شهریه را ندارد، در خانه مانده: «نه میشود ادامه داد و نه ترک تحصیل کرد. ما یک سال شهریه را به طور کامل پرداخت کردیم. هر وقت پول داشتیم به ما اجازه تحصیل میدهند.» فاطمه میگوید پدرش چقدر باید کار کند تا شهریه صدوخردهایمیلیون تومان را جور کند، همه اینها در شرایطی است که پس از فارغالتحصیلی به آنها اجازه اشتغال در داخل ایران داده نمیشود.
تعرفه شهریه دانشجویان رشته پزشکی به 10هزار دلار میرسد، آنها در طول ترم، بهطور مرتب، بخشی از شهریه را پرداخت میکنند. حالا در دانشگاه علوم پزشکی تهران بالای 40 دانشجوی خارجی تحصیل میکنند که از میان آنها دانشجویان بورسشده از افغانستان هم حضور دارند، آنها پولی بابت شهریهشان پرداخت نمیکنند. از میان آنها که ماندهاند چند نفر به دلیل بالابودن شهریهها انصراف دادهاند و تعدادی هم خرد خرد و در طول سال هزینهها را پرداخت میکنند: «یکی از دوستانم در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی پزشکی میخواند شهریه سال 97 را از او به ریال گرفتند و گفتند از سال دیگر باید دلار بیاوری.»
عبدالحمید، مدیرکل دفتر دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم، اما میگوید هیچ گزارشی مبنی بر انصراف دانشجویان خارجی به دلیل ناتوانی در پرداخت شهریه به دستش نرسیده است. بر اساس اعلام وزارت علوم، دانشجویان خارجی که در ایران تحصیل میکنند، سه دستهاند؛ بخش اندکی از آنها بورسیه هستند اما گروهی که شهریهپرداز هستند، خود دو دستهاند، گروهی بر اساس مصوبه هیأت امنای دانشگاهشان شهریه را بهصورت ریالی پرداخت میکنند و دسته دیگر به صورت ارزی شهریه خودشان را واریز میکنند. او از وضع دانشجویان افغانستانی ساکن ایران باخبر است، وقتی میگوید: «از دانشگاهها درخواست کردیم که حال دانشجویان بینالمللی را مراعات کنند و در صورت امکان با گرفتن مجوز از هیأت امنای دانشگاه، شهریه دانشجویان را به صورت دوگانه دریافت کنند؛ یعنی آن دسته از دانشجویانی که دلار دارند و نمیتوانند به ریال تبدیل کنند، شهریه خود را بر مبنای دلار پرداخت کنند و به همین ترتیب آن دسته از دانشجویان خارجی که ریال دارند اما قادر به تأمین دلار نیستند، معادل ریال آن را بپردازند.» اما این موضوع تنها برای دانشجویان تحت پوشش وزارت علوم است و شامل رشتههای پزشکی نمیشود.
بر اساس اعلام او، حدود ۲۷هزار دانشجوی خارجی در دانشگاههای زیرمجموعه وزارت علوم تحصیل میکنند؛ از این تعداد ۴هزار نفر بورسیه و مابقی جزو دانشجویان خارجی شهریهپرداز هستند. همچنین ۳هزار دانشجو در علوم پزشکی و حدود ۸هزار دانشجو هم در دانشگاههای آزاد مشغول تحصیل هستند.
6 ترم است شهریه ندادهام؛ پول ندارم
«مهسا» دانشجوی رزیدنتی رادیولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران است و حالا چند سالی میشود که شهریهاش را پرداخت نکرده. او میگوید که سال 95 وقتی برای رزیدنتی ثبت نام کرده، هر دلار 3500 تومان بود، حالا شده 15هزار تومان. هزینههای تحصیل آنقدر برایش بالاست که نزدیک به 6 ترم است که هیچ شهریهای نداده؛ یعنی توانایی مالی نداشته که بدهد: «وقتی درسم تمام شود و برای گرفتن مدرک اقدام کنم، تا قران آخر را از من میگیرند. هر چقدر بدهی دارم، آن موقع از من میگیرند.» او حالا دههامیلیون تومان به دانشگاه بدهکار است، اما میگوید شاغل نیست، حقوقی ندارد، پدرش هم در قید حیات نیست و هر چه دارند، خرج زندگی روزمره خودش و مادرش میشود: «قبلا از افغانستان برایمان پولی میفرستادند، با آن پول، شهریه را میدادم، اما الان دیگر آن پول چیز زیادی نمیشود.» مهسا میگوید بارها در تلویزیون دیده که صحبت های مسئولان را زیرنویس کردهاند که از دانشجویان افغانستانی که درآمدشان از ایران است، شهریه به دلار گرفته نشود؛ اما وقتی این موضوع را به دانشگاهاش اطلاع داده، آنها گفتهاند که برود و از همان مسئولان نامه بگیرد.
وضع دانشجویان خارجی بهتر از افغانستانیهاست؛ آنها از عراق و سوئد و... به ایران آمدهاند، درآمد خانوادهشان به دلار است و با آن پول به راحتی میتوانند در ایران زندگی کنند، وقتی دلار به تومان تبدیل شود، قاعدتا پول خوبی هم از آن درمیآید. برای دانشجویان افغانستانی اما شرایط خیلی سخت است. مهسا حالا ترم 6 است، وقتی دلار 3500 تومان بود، وارد دانشگاه شد، از ترم سوم، شهریه به دلار شد و حالا او مانده و شهریههایی که روی هم تلنبار شده است: «دانشگاه اصلا با ما راه نمیآید، الان هم کاری به کار من ندارد، برخی میگویند منتظرند قیمت دلار به 30هزار تومان برسد، بعد شهریهها را بگیرند، همیشه هم قیمتها به روز است.» مهسا میگوید که همسر برادرش متخصص داخلی بوده، وقتی درساش تمام شد، دانشگاه حتی یک ریال را هم نبخشید، برادرش مجبور شد ماشین و یک زمیناش را بفروشد تا بتواند کل شهریه را
پرداخت کند.
فارغالتحصیلان افغانستانی اجازه اشتغال ندارند
دانشجویان افغانستانی مثل تمام دانشجویان خارجی دیگر با شهریههای بالا میتوانند درس بخوانند؛ اما هیچ وقت به آنها اجازه کار کردن نمیدهند، مهسا میگوید از اول میدانسته در ایران نمیتواند کار کند، اما خیلی درسخواندن را دوست داشته: «از بچگی بابام من را خانم دکتر صدا میکرد، این دکتر گفتنها ملکه ذهنم شد. میخواستم واقعا دکتر شوم.» مهسا پزشکی عمومی را در دانشگاه علوم پزشکی تهران گرفته و حالا هم تنها دانشجوی خارجی رزیدنتی رادیولوژی این دانشگاه است. همین هم شده تا خیلی پیگیر دریافت شهریه نباشد: «البته الان پرداخت کنم بهتر است؛ چون بعدا با نرخ روز با من حساب میشود و مبلغ خیلی زیادی را باید پرداخت کنم.» او میگوید: «ما مهاجران افغانستانی از بچگی با تبعیض زندگی کردهایم، در حالی که ما ایران به دنیا آمدیم، بزرگ شدیم، اینجا را بیشتر از افغانستان دوست داریم، وطنمان است، اما نمیتوانیم برگردیم، آنجا امنیت نداریم.» مهسا هم میداند که پس از فارغالتحصیلی شغلی انتظارش را نمیکشد: «در افغانستان شغل هست اما من الان 28 سالم است و تمام مدت هم اینجا بودم، میخواهم همینجا باشم.» مهسا 7سال پزشکی خوانده و 4 سال است دوره تخصص را میگذراند، یک سال دیگر، درساش تمام میشود.
شرایط تحصیل برای دانشجویان خارجی داخل ایران سخت است، برای آنها که از کشورهای دیگر میآیند اما هزینهها بالا نیست، مثل شرایطی که «مهرآقا مصدق» در ایران دارد. او 27 سالاش است و دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه تهران است، ساکن کابل است و در ایران درس میخواند، شهریه دانشگاه او 450 دلار است و میگوید که شهریه هر رشته متفاوت است. او لیسانساش را در افغانستان گرفته و وقتی برای ادامه تحصیل به ایران آمد، از او مصاحبهای کردند و با ارزیابیهایی که انجام شد، اجازه تحصیل در ارشد علوم سیاسی را پیدا کرد. او میگوید که هزینه شهریه را به تومان پرداخت میکند نه دلار.
دانشجویان غیرپزشکی افغانستانی نامه بدهند
با اینکه بیشترین مشکل پرداخت شهریه را دانشجویان پزشکی دارند و وزارت بهداشت متولی این ماجراست اما برای آن گروه از دانشجویان غیرپزشکی که زیر نظر وزارت علوم درس میخوانند و شهریههای بالا آنها را تحت فشار قرار داده، وزیر علوم توضیحهایی داده است. ماجرای دریافت شهریه دانشجویان خارجی به دلار نه به تومان، مشکل این دانشجویان است. وزیر علوم از این دانشجویان خواسته تا در نامهای اعلام کنند از کدام دانشگاهاند و چه زمانی وارد ایران شدهاند تا موضوعشان بررسی شود؛ روی صحبت او هم با دانشجویان افغانستانی است: «این مسأله شامل دو گروه میشود؛ گروه اول دانشجویانیاند که والدینشان اهل افغانستاناند، اما در ایران ساکن هستند و از اینجا درآمد دارند. گروه دوم دانشجویانی هستند که والدینشان در کشور افغانستان هستند، اما خودشان برای تحصیل به ایران آمدهاند و این گروه جزو آن گروهی نیستند که شهریه را به ریال پرداخت میکنند. پرداخت شهریه به صورت ریالی صرفا برای آن دسته از دانشجویان است که والدینشان از ایران درآمد دارند.» او گفته بود دانشجویان میتوانند از طریق معاونت بینالملل وزارتخانه و یا از طریق سازمان امور دانشجویان قسمت «دانشجویان خارجی» این مشکل را پیگیری کنند.