محمود اشرفی روزنامه نگار

ویژگی‌های ژئوپلیتیک هر کشور جایگاه آن را در چیدمان جهانی مشخص می‌سازد. این واقعیت جهان معاصر در گستره ژئواستراتژیک است. درواقع این روز‌ها آمایش سرزمین در فراسوی مرزهای ملی در مقیاس جهانی مطرح است. این فرآیند نوین جهانی که می‌توانیم آن را «آمایش فراسرزمینی» یا «آمایش ژئو استراتژیک» بنامیم ترتیبات و تمهیداتی از سوی قدرت‌های بزرگ نیست. این امر ناشی از شرایط نوین و درهم‌تنیده سیاسی – اقتصادی جهان معاصر است. ایران در این شرایط نوین قدرتی بزرگ و اثرگذار به شمار می‌رود.
نخستین نمود هر کشور در آمایش ژئواستراتژیک جایگاه منطقه‌ای آن است. در آن سوی قلمرو شمالی ایران کشور‌هایی فاقد ویژگی‌های خاص استراتژیک وجود دارد. و در این میان توانایی محدود جمهوری آذربایجان و جمهوری ترکمنستان از منابع نفت و گازشان سرچشمه می‌گیرد. در آن سوی مرزهای شرقی توسعه‌نیافتگی موج می‌زند. در غرب اقتصاد ترکیه تنگنا‌های ساختاری داشته و همواره نیازمند انرژی است. عراق و سوریه آماج دیپلماسی ایران است. تدابیری سیاسی که گسترش موج افراطی‌گری، درستی آن را به اثبات رساند. یک دیپلماسی سازنده که در جهت تحکیم مبانی صلح در منطقه و منافع ملی همسایگان باختری است.  کشور‌های کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس رقبای نوپای منطقه‌ای ایران به شمار می‌روند. این کشور‌ها هرکدام به‌طور مستقل با اتکا به منابع سرشار نفتی یا به‌طور جمعی از طریق پیمان‌های منطقه‌ای تلاش دارند تا واقعیت ایران به‌عنوان بزرگترین قدرت منطقه را انکار کنند. اما کشور‌های حوزه جنوبی خلیج‌فارس فاقد ویژگی‌های ژئوپلیتیک لازم برای پیروزی در این کشمکش سیاسی هستند. ساختار جمعیتی امارات متحده عربی در آینده نزدیک برای این کشور دردسرآفرین خواهد بود. در این کشور تنها 19‌درصد جمعیت اماراتی‌تبار بوده و بقیه مهاجر و بیگانه به شمار می‌روند. بحرین که روزگاری در رویای تبدیل شدن به ‌هاب بانکی و بیمه‌ای منطقه بود امروز آرامش کافی برای اداره اقتصاد ملی خود را ندارد. از همه مهم‌تر تقریبا تمامی کشور‌های کرانه جنوبی خلیج‌فارس اختلافات ارضی دیرینه‌ای دارند که گاه و بی‌گاه آشکار می‌شود. اختلاف ارضی قطر و عربستان در ‌سال 1992 به درگیری مرزی انجامید. امارات در ‌سال 1971 به استقلال رسید اما عربستان چند ‌سال بعد در جریان کنفرانس جده استقلال این کشور را شرط تملک اراضی بین قطر و امارات به رسمیت شناخت. بدین‌گونه اتصال ارضی قطر و امارات از بین رفت و عربستان با تصرف یک میدان بزرگ نفتی، دارای ساحلی به طول 25کیلومتر در خلیج‌فارس مابین کشور‌های قطر و امارات شد. ماجرایی که اماراتی‌ها هرگز آن را فراموش نخواهند کرد. جزایر «حوار» در آب‌های سرزمینی قطر قرار دارند اما تحت حاکمیت بحرین هستند. امارات و عمان نیز فعلا بر اختلافات ارضی خودشان سرپوش نهاده‌اند. اختلافات ارضی مانع از شکل‌گیری پیمان‌های منطقه‌ای قدرتمند در حوزه جنوبی خلیج‌فارس است. تجربه ناموفق شورای همکاری خلیج‌فارس، نزدیک‌ترین شاهد این ناکامی‌هاست.
کنش‌های دیپلماتیک موفقیت‌آمیز ایران نگرانی کشور‌های کرانه جنوبی خلیج‌فارس را به دنبال داشته است. زیرا سیاست‌سازان این کشور‌ها به خوبی آگاهند که ادامه روند کنونی دیپلماسی در منطقه به ژرف‌تر شدن اختلافات بین کشور‌های حوزه جنوبی خلیج‌فارس و پررنگ‌تر شدن نقش ایران در عرصه سیاسی خواهد   انجامید.