شهروند| صبح روز گذشته و به فاصله 10روز پس از پایان مذاکرات هسته‌ای در وین، نشستی به نام «دیپلماسی هسته‌ای» در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد. در این نشست بسیاری از چهره‌های سیاسی و دانشگاهی صاحب‌نظر در حوزه سیاست خارجی حضور داشته و به سخنرانی پرداختند. نکته جالب توجه این همایش اما حضور تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای کشورمان در این نشست بود. محمدجواد ظریف‌، وزیر امور خارجه، مجید تخت‌روانچی، عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و مرضیه افخم، سخنگوی وزارت امورخارجه در این نشست حضور یافتند. جواد ظریف در سخنانی در این همایش به تشریح و تبیین مذاکرات هسته‌ای و جایگاه ایران در عرصه بین‌المللی در مدت زمان 16ماهی كه از دولت یازدهم می‌گذرد، پرداخت.  «محمدجواد ظریف» وزیر امورخارجه با تأکید بر این‌که به چارچوب توافق نهایی بسیار نزدیک شده‌ایم، اظهار داشت مذاکرات فراز و نشیب دارد و کسی نباید زیادی خوشحال شود اما کسی که می‌گوید مذاکرات، هیچ، هیچ شناختی از مذاکره ندارد. ظریف با بیان این‌که مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 یکی از مهم‌ترین مسائل روابط بین‌الملل پس از جنگ سرد است، افزود: برای نوشتن جزییات توافق نیاز به تمدید داشتیم و فرصت 7ماه تمدید برای فراهم کردن زمان است و اکثر مذاکره‌کنندگان معتقدند که زمان لازم برای رسیدن به توافق بسیار کمتر از این زمان است.  رئیس هیأت مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران همچنین تصریح کرد: از شرایطی که هیچ‌کس گمان نمی‌کرد راه‌حلی برای موضوع هسته‌ای ایران وجود داشته عبور کرده و به مرحله‌ای رسیدیم که همه اذعان دارند تنها راه‌حل موجود و ممکن، مذاکره است. ظریف توضیح داد: موضوع هسته‌ای، موضوعی است که در مقاطع مختلف 6 وزیر امور خارجه کشورهای عمده جهان را به یک شهر آورده تا در برابر نمایندگان مردم بزرگ ایران به مذاکره بنشینند و در بسیاری از این مقاطع 3 مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا حضور داشته‌اند. وی اظهار داشت: شاید برای اولین‌بار باشد در تاریخ اخیر همزمان 3 مقام ارشد وزارت امور خارجه در واشنگتن نیستند. اگر تاریخ روابط خارجی آمریکا را نگاه کنید کمتر سراغ دارید که 3 مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا، وزیر، قائم‌مقام و معاون سیاسی وزیر خارجه آمریکا همزمان در واشنگتن نباشند چه رسد به این‌که در مذاکره حضور داشته باشند و این نشان‌دهنده اهمیت نقش جمهوری اسلامی ایران در صحنه بین‌المللی است و هم اهمیت مذاکرات است. ظریف با بیان این‌که روش دیگری نمی‌تواند موضوع هسته‌ای ایران را حل‌وفصل کند، گفت: برای این‌که اهمیت این موضوع را نشان دهم دو نظرسنجی را ارایه می‌کنم. وزیر امور خارجه تصریح کرد: در روز ششم نوامبر 2014، تقریبا کمتر از یک‌ماه پیش، روزنامه کریستین ساینس مانیتور مقاله‌ای منتشر کرد که 84‌درصد یهودیان آمریکا در مخالفت با نتانیاهو از توافق هسته‌ای با ایران حمایت می‌کنند. وی تصریح کرد: این در شرایطی است که در تاریخ 18می ‌2012 موسسه PEWنظرسنجی منتشر کرد که براساس آن نظرسنجی 63‌درصد کل مردم آمریکا معتقد بودند تنها راه برخورد با موضوع هسته‌ای ایران، جنگ است.
70 تا 80 ساعت مذاکره رودررو
وزیر امور خارجه اظهار داشت: مذاکره کار دشواری است، فرازونشیب دارد. مذاکره بین دوطرف که همفکر هستند صورت نمی‌گیرد، معمولا بین دوطرف صورت می‌گیرد که دیدگاه‌های متفاوتی دارند، اما با 10دوره مذاکره که شاید فقط در این دور آخر در دور دهم، شخص بنده متجاوز از 70-80 ساعت مذاکره رودرروی دوجانبه، سه‌جانبه، پنج‌جانبه، هفت‌جانبه و هرچند‌جانبه که بخواهید، داشتیم. ظریف افزود: این فراز و نشیب زیاد هست ولی در پایان این مذاکرات اگر به بیانیه وین توجه کنید و به مصاحبه‌هایی که صورت گرفت، همه طرف‌ها اعلام کردند که به توافق بسیار نزدیک شدیم، یعنی این‌که افقی که در پیش‌رو داریم حتی یکی از مذاکره‌کنندگان که قبلا معمولا نظرات بسیار منفی حتی نزدیک توافق ژنو هم نظر بسیار منفی داشت، بعد از توافق وین گفت من برای اولین‌بار احساس کردم که راه‌حل در پیش‌روی ماست.
برای نوشتن جزییات نیاز به تمدید داشتیم
ارشدترین دیپلمات جمهوری اسلامی ایران اظهار داشت: بسیاری از کسانی که مذاکره می‌کردند فکر می‌کردند که حتی اگر مذاکرات دو، سه روز ادامه می‌یافت، به یک چارچوب کلی دست می‌یافتیم؛ چارچوب کلی به معنای آن نیست که تمام جزییات را می‌توانستیم بنویسیم. ظریف تصریح کرد: ما نیاز به تمدید داشتیم تا بتوانیم جزییات را بنویسیم؛ چون بعد از 24 نوامبر ما به شرایط قبل از توافق ژنو برمی‌گشتیم و نیاز داشتیم فرصتی فراهم کنیم که جزییات را بنویسیم. وزیر امور خارجه اظهار داشت: موسسه صلح آمریکایی کتاب‌هایی را منتشر می‌کند راجع به روش مذاکره کشورهای مختلف.کتابی هم دارند به نام روش مذاکره ایران که یکی از گروگان‌های سابق آمریکا در ایران به نام آقای «لیمبرت» نوشته است. رئیس هیأت مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران گفت: این کتاب‌ها، تصوراتی را از فرهنگ مذاکراتی ایرانی مطرح می‌کنند که خیلی شبیه به روش‌هایی است که بازاریان ما در معامله به کار می‌گیرند. اگر به مقاله‌ای که در مجله «نیو ریپابلیک»، چند روز قبل از مذاکرات پایان دوره قبل، 20ژوییه گذشته نوشته شد نگاه کرده باشید، عنوان مقاله این بود، تلگراف بی‌ادبانه‌ای که می‌تواند کلید مذاکرات ایران و آمریکا باشد. ظریف افزود: این تلگراف بی‌ادبانه چه بود؟ متنی بود که سفارت آمریکا در تهران به واشنگتن مخابره کرده بود با عنوان مذاکره با ایرانی‌ها. که در آن انواع گزاره‌های غلط و تا حد قابل توجهی نژادپرستانه مطرح شده بود که مبتنی بر همان بحث اورینتاریسم مرحوم ادوارد سعید است. وزیر امور خارجه اضافه کرد: ما توانستیم و اصرار هم بنده داشتم که در این مذاکرات این تصور و ادراک غلط را از نحوه مذاکره ایرانی به هم بزنیم، چون اگر این تصور باقی بماند و می‌ماند، در همه شئون رفتاری ما با جهان خارج تأثیر می‌گذاشت. در این یک‌سال چه کردیم؟ ظریف تصریح کرد: حرف منطقی زدیم. راجع به موضوع صحبت کردیم. فرار از بحث راجع به موضوعات نکردیم. در مواضعمان منسجم بودیم. حرکت زیگزاگی و نامنسجم دیده نشد. از ابتدا نشان دادیم که می‌خواهیم به راه‌حل برسیم و نمی‌خواهیم وقت‌کشی کنیم. وزیر امور خارجه اظهار داشت: می‌دانید که اصرار بر یک‌سال و 6 ماه را ما داشتیم، ما گفتیم که مذاکرات باید پایان داشته باشد، ما گفتیم که مذاکرات برای مذاکره بی‌معناست. نشان دادیم که جمهوری اسلامی یک ‌طرف مذاکره‌کننده جدی است. ظریف افزود: همه برخوردهای ما مسئولانه و روشنگر بود. ابهام‌زدایی کردیم. با زبان بین‌المللی صحبت کردیم. با زبانی که برای طرف مقابل قابل فهم باشد. بر مبنای آموزه قرآنی که می‌فرماید رسولان هم بر زبان امتشان صحبت می‌کنند. یعنی شما قرار است با زبانی صحبت کنید که طرف مقابل بفهمد. شما با خودتان مذاکره نمی‌کنید. وی اضافه کرد: مردم خوب ما در تمامی لحظات این مذاکرات همراه ما بودند، من یقین دارم حتی منتقدان برای ما دعا کردند و در این شک ندارم. شک ندارم آنهایی که تند‌ترین انتقادات را از ما داشتند، در لحظات حساس مذاکرات، در شب‌های قدر ماه مبارک رمضان و در شب‌های عزیز ماه محرم برای ما دعا کردند؛ این بزرگترین دستاورد تیم مذاکراتی ماست.
حمایت رهبری بزرگترین دستاورد است
ظریف اظهار داشت: حمایت مقام معظم رهبری، این‌که آقا بفرمایند «تیم مذاکراتی ما حقا و انصافا پایداری می‌کنند، منطقی حرف می‌زنند و جدی هستند» بزرگترین دستاورد است و من امیدوارم این اجماع ملی که در حول مذاکرات هسته‌ای فراهم شده است بتواند ما را تا سرمنزل مقصود نه‌تنها در این حوزه بلکه در همه حوزه‌های جامعه سیاسی کشور برساند. وزیر امور خارجه گفت: دوم این‌که ما دستاوردهایمان را حفظ کردیم، هیچ عقبگردی تاکنون نداشته‌ایم، ساختار برنامه هسته‌ای ایران در هر تفاهمی همه می‌دانند که حفظ می‌شود. دیگر این فقط شعار ما نیست. این تفاهم کلی است که ساختار برنامه هسته‌ای ایران حفظ می‌شود، حرکت رو به جلوی برنامه هسته‌ای ایران تا رسیدن به برنامه صنعتی ادامه خواهد داشت، غنی‌سازی ما ادامه می‌یابد، برنامه‌های ما در اراک به صورت جدی و با اختیار جمهوری اسلامی ایران و انشاءالله با همکاری جامعه بین‌المللی و با دسترسی به جدیدترین فناوری‌های روز پیگیری خواهد شد. وی افزود: بنده خدمت شما عزیزان ادعا می‌کنم که بر اثر این مذاکرات، جمهوری اسلامی ایران امن‌تر شده و دیگر هیچ‌کس نمی‌تواند بر طبل جنگ علیه این مردم بکوبد؛ تمام فضاسازی‌های خصمانه علیه این مردم فرو ریخته، دنیا فهمیده که می‌شود با این مردم براساس منطق، احترام، گفت‌وگو، درک متقابل و منافع مشترک به تفاهم رسید.
مذاکرات فراز و نشیب دارد
ظریف گفت: مذاکره یعنی بده‌بستان. به معنای یک گفت‌وگوی یک‌طرفه نیست. به معنی تحمیل همه نظرات نیست اما روی اصولمان ایستاده‌ایم. مذاکره فرازونشیب دارد و طبیعی است. کسی که می‌گوید مذاکرات، هیچ، هیچ شناختی از مذاکرات ندارد. اگر قرار باشد مذاکره نتیجه دهد باید به محیط تفاهم و درک مشترک برسیم که این امر نیز دشواری و فراز و نشیب دارد. بله اگر قرار باشد یا بروید بیانیه بخوانید یا بیانیه طرف مقابل را قبول کنید. مذاکره یک روزه یا به نتیجه می‌رسد یا نمی‌رسد. ظریف گفت: اما اگر قرار باشد مذاکره بخواهد به آنچه محیط تفاهم و درک مشترک و محیط توافق است برسد، فراز و نشیب دارد. دشوار است و شما یقین داشته باشید که هیأت مذاکره‌کننده شما در برابر این دشواری انشاءالله می‌ایستد، با مقاومت و منطق.
ظریف در پایان خطاب به دانشجویان گفت: دوستان! آمریکا قدرقدرت نیست. هیچ‌کسی، هیچ کشوری در دنیا قدرقدرت نیست. یک قدرقدرت لایزال داریم و آن خداوند خالق متعال است.

حسین سلیمی، رئیس دانشگاه علامه طباطبایی
متاسفانه در برخی موارد مسائلی مانند مذاکرات هسته‌ای وقتی وارد کشمکش‌های سیاسی داخلی می‌شود، امکان تحقیق و پژوهش از آن گرفته می‌شود. آنچه در مذاکرات باید در نظر گرفته شود این است که مذاکره بده‌بستان است. مسأله نه تسلیم کردن طرف مقابل و نه تسلیم شدن مقابل اوست. در هر دوطرف مذاکرات افراد خارج از گود وجود دارند که طرف ایرانی با مخالفان داخلی و طرف مقابل هم با مخالفان داخلی و هم کشورهای دیگر مواجه است.

احمد نقیب‌زاده، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران
چیز دیگری غیر از آنچه در وین اتفاق افتاد قابل پیش‌بینی نبود. این مذاکرات میان ایران و آمریکاست. اروپایی‌ها نگرانند وقتی که مذاکرات به‌ثمر رسد سهمی برای آنها باقی نماند بر همین اساس از زاویه داشتن ایران با آمریکا که در هویت ایران وجود دارد خشنود هستند. آنها بیشتر از ما طعم زورگویی آمریکا را چشیده‌اند. بر همین اساس چند‌ سال گذشته مذاکرات 3 کشور اروپایی با ایران را ترتیب دادند که این مذاکرات به سرانجامی نرسید.

حسین دهشیار،‌ استاد دانشگاه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبايي
اگر قاعده بازی را در مذاکرات بین‌المللی رعایت نکنید شکست‌ها و هزینه‌های سنگینی را متحمل خواهید شد. در مذاکره با آمریکا به‌ویژه باید کاری کنید که آمریکا به شما احترام بگذارد چرا که اساسا آمریکایی‌ها به کسانی احترام می‌گذارند که از قدرت و توانمندی بالایی برخوردارند مثل چین و برخلاف آن هر وقت بتوانند از هر فرصتی استفاده می‌کنند و روسیه را در تنگنا قرار می‌دهند.

ابراهیم متقی، استاد دانشگاه تهران
مذاکرات در 8‌سال گذشته شبیه مذاکرات آمریکا و روسیه در دوران جنگ سرد بود که گفته می‌شود دیپلماسی در آن مقطع «دیپلماسی‌کرها» بوده است. به شکلی که هیچ‌یک از طرف‌ها حرف یکدیگر را نمی‌شنوند و فقط سخن خود را می‌گویند. آنها مذاکره را پیش از دولت جدید متوقف کردند تا در فضای کاملا متفاوت کار را ادامه دهند.