|  محمدرضا ضیاء  |   پژوهشگر ادبیات کهن   |

مهتران جهان همه مُردند
مرگ را سر همه فرو کردند (رودکی)
دکتر رشید عیوضی، استاد زبان و ادبیات فارسی و مصحح دیوان حافظ، عصر روز پنج شنبه هفتم آذرماه امسال درگذشت. با این‌که همیشه پیگیر اخبار هستم، این خبر را 3 روز بعد شنیدم. عیوضی از نسل استادان دانشمند و گمنام و کم‌کاری بود که مقبول رسانه‌ها نیستند و بی‌سر و صدا در گوشه‌ای به کار علمی خود مشغول‌اند. قطعاً «حافظ عیوضی» یکی از چهار، پنج حافظ برتری است که تاکنون تصحیح شده و من بار‌ها به این می‌اندیشیدم که حافظ او از جهاتی از چند حافظ دیگر (قزوینی، خانلری، سایه، نیساری) بهتر است. دکتر عیوضی پیشتر دوبار دیگر دیوان حافظ را تصحیح کرده بود که اولی خوب نبود و دومی متوسط بود ولی سومین تصحیحش (انتشارات امیرکبیر ۱۳۸۵) فوق‌العاده عالی بود.
به 2 دلیل حافظ ایشان خیلی مورد توجه واقع نشد. نمی‌خواهم با بدبینی تقصیر‌ها را به گردن مافیا و باندبازی و... بیندازم. به نظرم در بین خواص چندان مطرح نشد، چون اکثر کسانی که با حافظ سر و کار داشتند تصحیح اول و نهایتاً تصحیح دوم او را دیده بودند و طبعاً اشتیاقی برای پیگیری و مقابله سومین چاپ او نداشتند. البته شنیدم که مرحوم دکتر منوچهر مرتضوی به اهمیت این دیوان پی برده و از آن تمجید فراوان کرده بود. دکتر عیوضی صبورانه همه انتقاداتی را که به چاپ‌های قبلی وارد شده بود، شنید و به جای این‌که مانند اکثر ما، اشتباهاتش را مانند ناموس خود بداند و درصدد توجیه و دفاع از آنها برآید، آنها را یکی یکی اصلاح کرد و نتیجه این شد که توانست دیوانی به این خوبی چاپ کند. این شیوه را می‌شود مقایسه کرد با استاد بزرگواری که هنوز در نوبت چهل و چهارم شرح حافظ خود، حتی غلط‌های چاپی کتابش را برطرف نکرده است.
مطرح نشدن حافظ عیوضی در بین عامه مردمی که به حافظ علاقه دارند نیز چندان عجیب نبود. به هرحال آنها حافظ شاملو را بیشتر می‌شناسند، چون تفاوت «مصحح متون کهن» را با شاعر نمی‌دانند. «حافظ کیارستمی» هم خیلی سروصدا می‌کند، چون جناب کیارستمی فیلم‌سازی برجسته و بی‌نظیر است (اتفاقاً حافظ کیارستمی را در زمان انتشارش، از جهت زاویه نگاه به شعر حافظ بسیار پسندیدم). تازه تصور کنید که اگر فردا «حافظ مرحوم پاشایی» چاپ شود، تیراژش چندمیلیون خواهد بود؟! اصلاً قصد توهین به کسی را ندارم، غرضم این است که اصولاً وقتی افراد مشهور کاری می‌کنند بیشتر دیده می‌شود. از قدیم نیز چنین بوده است و سعدی گفته:  
اگر صد ناپسند ‌آید ز درویش
 رفیقانش یکی از صد ندانند
وگر یک نکته گوید پادشاهی
 ز اقلیمی به اقلیمی رسانند
دلیل دیگر گمنامی حافظ عیوضی در بین مردم این بود که بدون سر و صدا و جنجال منتشر شد. یقین دارم اگر مقداری تبلیغ و زلم زیمبو و هیاهو و البته جذابیت‌های چاپی بیشتری داشت، جایگاه حافظ او بیشتر مشخص می‌شد. به هرحال اگر حافظ‌پژوهی ما به سمتی صحیح پیش برود قطعاً در سال‌های آینده حافظ عیوضی جایگاهی بسیار بالا‌تر نسبت به امروز خواهد داشت.