شهروند| بررسی تعریف، پیشینه، مشخصهها، آسیبها، بایدها و نبایدهای شعر آیینی از نکات پراهمیتی است که در ایام ماه محرم به آن پرداخته میشود. «شهروند» هم به همین منظور طي گفتوگویی با «امیرحسین حیدری» شاعر جوان به بررسی و واکاوی شعری آیینی پرداخته است. آنچه در ادامه میآید شرحی از این گفتوگو است.
«ارزیابی شما از نقش شعر آیینی در تبیین و تبلیغ مفاهیم دینی»؛ اگر موافق هستید با این سوال گفتوگو را آغاز کنیم.
هر مفهوم والایی برای رسیدن به کمال نیاز به ابزار و وسیلهای دارد. حال هر چقدر آن مفهوم ارزشمندتر باشد، باید از ابزار مقدستری برای نشر و تبیین آن بهره برد. هنر شعر آنقدر موثر است که در قرآن کریم برای بیان کلام وحی از نشر مسجع یا آهنگین بهره برده شده است؛ چرا که قافیه و وزن و همچنین آرایههای ادبی نقش بسزایی در انتقال و تبیین مفاهیم دارد. حتی در کلام معصومین هم میتوان ردپای شعر و نثر موزون را مشاهده کرد؛ مثل مناجات منظوم امیرالمومنین علی (ع) که در مفاتیحالجنان آمده است. همچنین در طول تاریخ از تأیید و تشویق شعرایی که در حوزه دین و اخلاق قلم زدهاند، توسط ائمه معصومین میتوان به تأثیر این هنر پی برد. حال شعر که بستر بسیار مناسبی برای به کمال رساندن یک مفهوم است، چرا آن را در والاترین و نابترین موضوعات که سرلوحه آنها دین مبین اسلام و مکتب تشیع است به کار نبریم.
آیا فرض بر دینیبودن محتوای شعری کافی است که آن را شعر آیینی بنامیم؟
اگر دین را برنامه زندگی بشر بدانیم، هر امر پسندیدهای را میتوان در حوزه دین تلقی کرد و به حساب آورد. مداحان اهل منبر در گذشته برنامه خود را با غزلی اخلاقی یا اجتماعی یا بعضا سیاسی (به معنای اعم مثل مبارزه با ظلم و احیای حق) از شاعرانی مثل حافظ سعدی صائب و... آغاز میکردند.
امروز هم هر اتفاقی که در دنیای پیرامون ما در حال افتادن است را میشود از نگاه و منظر دین به آن پرداخت و با زبان شعر در مورد آن حرف زد شاعر در هر عصری باید به میدان بیاید و رسالتی که قران و اهل بیت(ع) داشتهاند؛ یعنی دعوت به خوبیها و دوری از بدیها و بیان ارزشهای انسانی را دنبال کند.
با وجود اینکه شعر آیینی در کشور ما قدمت بالایی دارد، اما انتقادهای فراوانی در مورد اشعار استفادهشده (توسط بسیاری از نوحهخوانها) مطرح است. به نظر شما چرا از ظرفیت غنی شعر آیینی در مراسمهای دینی کمتر بهره برده میشود؟
نمیتوان به طور کلی گفت که از مفاهیم بلند و ظرفیتهای غنی شعر مثل گذشته در مراسم مذهبی بهره برده نمیشود. امروز با حمایتهای مقام معظم رهبری از جایگاه شعر و مداحی و نکاتی که هر ساله در دیدار با مداحان و شاعران میفرمایند، جمعها و انجمنهای قوی در حوزه شعر آیینی در سراسر کشور تشکیل شده است و جوانان مشتاق و بااستعداد در آنجا فعالیت میکنند. اگر بخواهم پاسخ تخصصی بدهم، باید عرض کنم در شعر رشد بسیاری داشتهایم حتی با سرعت بیش از گذشته اما چنین پیشرفتی را در نوحهها نداشتهایم البته این موضوع را هم نمیتوان کلی گفت. امروز نگاه به نوحه و سبکسازی در محافل مذهبی و در برخی از جلسات به صورت تخصصی پیگیری میشود اما من نقد شما را به سمت نحوه استفاده از فضای مجازی سوق میدهم. امروز متاسفانه پیش از آنکه مداحی و نوحهخوانیهای فاخر نشر پیدا کند، مواردی رسانهای میشود که عمومی نیست و در برخی موارد حتی در جلسات خاص هم شایسته نیست.
البته حقیر معتقدم که نباید هر ساله پیش از محرم به صورت مستقیم به این آسیبشناسی پرداخت؛ چرا که بیگانگان و دشمنان قسمخورده دین و انقلاب منتظر پرداختن به این مسائل هستند که هیچگاه نباید بهانه به دست آنها داد ولی غرضم این است که باید از راهش وارد شد؛ جشنواره یا انجمنهای تخصصی سبکسازی و نوحهسرایی تشکیل شود و در آنجا توسط اساتید دلسوز و متخصص آسیبشناسیها انجام شود. ناگفته نماند که دوری از مبانی دینی مثل آیات و روایات و فرهنگ اهل بیت و همچنین عدم مطالعه آثار فاخر گذشتگان و رویآوردن به ذائقه کاذب امروز و پررنگشدن ذوق غیرعقلانی و احساسات سطحی از نقاط ضعف عده اندکی از نوحهسراهای ما است.
در مورد باید و نبایدهای شعر آیینی صحبت کنیم؛ آیا شعر آیینی خط قرمز دارد؟
سال گذشته در برنامه عطر اربعین و در شبکه قرآن همین سوال را این طور پاسخ دادم که اگر شاعر شعر آیینی خود را در محضر امام معصوم حاضر ببیند، هیچگاه خطا نمیکند. به عقیده من قلمزدن و شعرسرودن برای اهل بیت عبادت است؛ عبادت هم آدابی دارد . در شعر برای جایگاه عترت باید طهارت داشت. اگر در شعر آیینی و مشخصا شعر برای اهل بیت به مقام آنها در حد فهم پی برده باشیم و از منابعی مثل زیارت جامعه کبیره سیراب شده باشیم به بیراهه نمیرویم و خطوط قرمز را رد نمیکنیم که خلاف قرآن و نظر معصوم باشد.
موافق هستید در مورد تفاوت شعر آیینی در عصر معاصر و گذشته صحبت کنیم؟
عرض کردم که معتقدم در شعر یعنی قالبهای مرسوم قصیده و غزل و رباعی ما رشد فوقالعادهای داشتیم. امروز درباره هر اتفاقی که در جهان اسلام میافتد، شاعران با سلاح شعر به میدان میآیند؛ از کشتهشدن کودکی بیگناه در آن سوی مرزها تا جبهههای مقدس مدافعان حرم این حد تنوع در موضوعات را نمیشد در آثار گذشتگان مشاهده کرد. البته استحکام بنای شعر گذشته را نمیشود منکر شد ولی در پرداختن به موضوعات امروز موفقتر هستیم.
از نخستین شعر آیینی که سرودهاید برایمان بگویید.
یادم است که نخستین شعری که برای امام زمان سرودم را پیش یکی از اساتید بردم. حدود 15 سال پیش با کلی ذوق نخستین غزلم را نشان دادم و با فهمیدن اینکه در قافیهها اشتباهات فاحشی داشتم، کلی وارفتم اما ناامید نشدم. برایم خاطرهای شیرین شد هر بار که آن غزلم را میخوانم از اشتباهاتم خندهام میگیرد.
یک خاطره از محرم؟
یک شب پس از اتمام هیأت در دهه اول شخصی به طرف من آمد و خیلی تشکر کرد و التماس دعا گفت و در پایان گفت که من اهل تسنن هستم ولی امشب از جلسه شما بهره و لذت بردم. از آن شب به بعد بیشتر به این موضوع پی بردم که امامحسین فقط برای ما شیعهها نیست؛ امامحسین متعلق به همه انسانهاست.
نذری که بیشتر دوست دارید؟
نذریهای ماندگار و بیسروصدا را خیلی دوست دارم؛ چه مادی چه معنوی؛ خرید یک عدد مهر نماز یا یک قرآن برای یک حسینیه یا مسجد یا هدیه یک منبر چوبی تا همیشه حتی بعد از مرگ هم بتوان از آثار آن بهره برد.
یک بیت شعر آیینی که مورد علاقه امیرحسین حیدری است.
شعری از محتشم
از آب هم مضایقه کردند کوفیان
خوش داشتند حرمت میهمان کربلا