متين مسلم كارشناس روابط بين‌الملل
اين موضوع كه چهره خاورميانه عربي و منطقه خليج‌فارس پس از توافق ايران با قدرت‌هاي جهاني بر سر مناقشه هسته‌اي مسلما تغيير خواهد كرد، اما چگونه؟ به دغدغه و سوال بزرگ و البته نگران‌كننده براي اعراب تبديل شده است. وزیرخارجه امارات شیخ عبدالله بن زاید روز یکشنبه طی مصاحبه‌ای با شبکه فاکس‌نیوز گفته است: «صبح روز سه‌شنبه از خواب بیدار می‌شویم و این سوال را مطرح خواهیم کرد که ایران از این توافق نه فقط در سطح هسته‌ای بلکه در سطح منطقه‌ای چه استفاده‌ای می‌برد؟» پرنس فيصل وزير خارجه عربستان نيز اظهارات مشابهي اخيرا به زبان آورده و مي‌گويد:«موضوع ايران تنها به ايالات متحده ارتباط ندارد و بيشتر مساله‌اي منطقه‌اي است و به همسايگانش مربوط مي‌شود. واشنگتن حق ندارد با ايران به توافقي كه نگراني‌هاي اعراب را ناديده مي‌گيرد تن دهد.» اين نگاه شايد منعكس‌كننده ديدگاه‌هاي تمامي اعراب منطقه خصوصا دولت‌هاي حاشيه جنوبي خليج‌فارس نباشد، اما بي‌شك بيانگر نقطه نظرات مهمترين آنها، خصوصا اعضاي شوراي همكاري تلقي مي‌شود. فيصل مي‌گويد: همواره از طرف تمامي اعضاي شوراي همكاري موضع‌گيري مي‌كند. اعراب منطقه عربي بيشتر به اين دليل كه در پس توافق سياسي و كلي 24 نوامبر و در مسير قرارگرفتن حل مناقشه اتمي ايران(صرف‌نظر از زمان و ابعاد آن) بالاخره مجبور خواهند شد عادت‌هاي ديرينه 35سال گذشته خود يعني بهره‌برداري بي‌نهايت از« ايزوله و تحريم سياسي و اقتصادي ايران» را كم‌كم ترك و شرايط جديد را بپذيرند هرچند به آن مايل نباشند. درست يا غلط متحدان منطقه‌اي واشنگتن احساس مي‌كنند هر گونه تفاهم كمي نه حتي كيفي، كه ميان كاخ سفيد و تهران در هر شكل، اندازه و يا عمق و وسعتي كه صورت گيرد به خودي خود اين تفاهم مزيت آنها در منطقه نزد غرب خصوصا ايالات متحده را كاهش خواهد داد. اين احساس واقعي است يا خير؟ چندان فرقي نمي‌كند، آنها برداشت خود از تحولات را دارند و به درست يا غلط بودن آن چندان فكر نمي‌كنند. پرزيدنت اوباما اواخر ماه‌مارس سال‌جاري در سفر به عربستان كوشش كرد مقامات اين كشور خصوصا شاه عبدالله و به‌تبع آن برخي رهبران شوراي همكاري را متقاعد كند مذاكره و توافق با ايران به معناي دوري گزيدن از متحدان سنتي نيست. اما نحوه برخورد با او نشان داد كه مقامات سعودي استدلالات آقاي رئيس‌جمهوری را در ارتباط با ايران نپذيرفته‌اند. تحولات منطقه طي8 ماه گذشته كه مي‌تواند جلوه‌اي از حس انتقام‌جویي رياض عليه ايالات متحده برداشت شود، به نحوي كه حتي صداي معاون رئيس‌جمهوری آقاي بايدن را هم درآورد، نشان مي‌دهد تغييري مهم در نگاه‌هاي متحدان عرب منطقه ايجاد نشده است. «اميل خوري» تحليلگر ارشد لبناني‌تبار روزنامه النهار مي‌گويد: «اين رفتار‌ها بيشتر شبيه رفتار كودكاني بي‌مزه و لوس و عصبي است كه مي‌خواهيد وسيله‌اي خطرناك را از او بگيريد. گريه مي‌كنند و خانه را بهم مي‌ريزند.»
يك ديپلمات عرب خليج فارسي مقيم بيروت كه دولت متبوعش روابط بسيار صميمانه و گرمي با تهران دارد نيز تاكيد مي‌كند:« از ديد من، موضوع ايران و آمريكا از مدت‌ها پيش تمام شده بود. لازم نبود با ادله روشن و انتشار صورت مذاكرات سرّي به چنين نتيجه‌اي برسيم. نفس تداوم مذاكرات و كنار گذاشتن تعارفات طي 15ماه گذشته به اندازه كافي گوياي همه چيز است. به نظر من، اهميت ابعاد تماس تلفني روساي جمهوری ايران و آمريكا در نيويورك چندان مورد توجه قرار نگرفت. همان زمان من متوجه شدم اعراب چقدر از تحولات منطقه و تحليل آن عقب هستند.» اين ديپلمات عرب اضافه مي‌كند:«ما به برادرانمان در رياض و حتي شارجه گفتيم شايد آنچه رخ مي‌دهد مورد رضايت ما نباشد، ولي چه مي‌توانيم بكنيم؟ مي‌خواهيم به خاطر تغيير سياست‌ها و نه الزاما تغيير استراتژي ايالات متحده در قبال ايران و منطقه، همه جا را ناامن كنيم؟ با چنين اقداماتي آنچه از آن نگرانيم زودتر از موعد به ما خواهد رسيد و آمريكا را وادار به تغيير استراتژي خواهيم كرد.» او مي‌افزايد: «روزنامه الحيات نيز حدود 3هفته پيش در ارزيابي روابط اعراب و ايران نوشت: اعراب اکنون در برابر واقعیت جدیدی قرار دارند که بر هیچ‌کس پوشیده نیست. واقعیتی که اعراب چه بخواهند چه نخواهند باید آن را بپذیرند. ایران درحال نفوذ در منطقه است.»
24 نوامبر صرف‌نظر از نتيجه مذاكرات و تداوم آن در آينده كه اكنون قطعي و اعلام شده است، براي آينده روابط منطقه‌اي تهران مي‌تواند بسيار با اهميت باشد. مقامات ايراني كه متوجه تاثير مذاكرات وين بر آينده روابط عربي تهران شده بودند و مي‌ديدند پاره‌اي رهبران عرب به انتظار شكست مذاكرات كوبورگ نشسته‌اند و حتي وزير خارجه سعودي را به اميد تاثير بر توافق فني و سياسي احتمالي وارد باند فرودگاه وين كرده بودند، اينك با قدرت بيشتري آنگونه كه «اميل‌خوري» به آن اشاره كرده است با همسايگان خود روبه‌رو خواهند شد.