رسول نجفيان بازیگر و خواننده
اگر میخواهیم هنر بومي و اصيلمان جهاني شود، بايد به راههایی بينديشيم كه هويت اصلي و واقعي خودمان را در آن نمايان كنيم، یعنی به این مسأله توجه داشته باشیم که اين رسوم و آیینهای بومیمان هستند که میتوانند ما را به این هدف برسانند، نه تقلید از فرهنگِ غرب و حتی تلفیق فرهنگ ايراني و اروپايي. در این میان، آيينهايی مثل واقعه «عاشورا» جزو بزرگترين آیینهای ديني ماست؛ مشخصا در اين راستا مقتلخواني و تعزيه، بايد توسط دنيا ديده شود. اين آيينها میتوانند به ما کمک کنند تا خودمان نسبت به ارزشهاي معرفيتي آگاهي بيشتري پيدا كنيم.
اين هنر ويژگيهاي ارزنده ديگري هم دارد که باید تلاش کرد و آنان را شناساند؛ چون مقتلخواني در هر شهر، آيينها و مراسم خاص خودش را دارد و با مشاهده آن میتوان متوجه هويت اين نواحي شد؛ بنابراین ميتوان با ارزشهای معنویِ نهفته در این مراسم تمام دنیا حتی مردمانی از مذاهبِ دیگر را نیز متوجه معنویتی کرد که در این مراسم وجود دارد.
مقتلخواني واقعه عاشورا چون دیگر آيينهاي مذهبی ما ايرانيان ارزشهاي فرهنگي شگفتي دارد؛ گریستنِ مردم در ماهِ محرم و سوگواری برای حضرت اباعبدالله چنان تأثیراتی دارد که میتوان آن را در تمامِ وجوهِ زندگیِ ایرانیان مشاهده کرد. اين هنر از هنرهاي تاريخي و اصيل ما سرچشمه ميگيرد. حتي اگر هنر تعزيه بهعنوان تبلور عاشورا نبود، بسياري از اين گوشههای موسيقي ما هم ازبين ميرفت؛ به همین خاطر است که وقتي پيتر بروك هم به تماشاي تعزیه نشست، شگفتزده شد و آن را يك هنر استثنايي دانست. اما در مقتلخواني كه از مراسم عاشورا و از حركت امام حسين(ع) به طرف كربلا شروع ميشود و در آن به مسأله شب عاشورا، ظهر عاشورا و شام غريبان ميپردازد، سعي شده كه در آن به هريك از اقوام كشورمان و رسم و رسوماتي كه آنها در ايام محرم دارند و دلبند اين قضيه هستند، نگاهي داشته باشد.
مقتلخواني كه اين شبها در برج ميلاد اجرا ميشود با نگاهي به همين مسائل اجرا ميشود. در یکی از این اجراها من در اجرایی با نوشتار شگفتانگيز دكتر حسين قاسمي با همراهی یک مرشد و نقال حضور داشتم و مرثيهخوانيهاي روستايي براي مردم اجرا کردم. اين مراسم با حضور جمعيت كثيري در تكيه بزرگ در برج ميلاد برگزار شد و هر شب يك هنرمند در آن مقتلخواني کرد؛ هنرمندانی چون مثل حامد بهداد، دكتر محمود عزيزي، سياوش تهمورث، بهزاد فراهاني و بهاره رهنما. اما در كنار اين مراسم شبيهخواني و تعزيه هم هر شب به مناسبتهاي خاصي اجرا ميشود؛ يك شب علياصغر خواني، يك شب شهادت حضرت قاسم و... كه با نگاهي به قيام عاشورا و خصوصا ظهر عاشورا و امام حسين(ع) و يارانشان برپا ميشود.
البته مقتلخواني گوشهاي از مراسمي است كه اين شبها در برج ميلاد اجرا ميشود. بخشي ديگري از آن «خيمهها و نجواها»ست كه توسط شهرداري، دهها خيمه برپا ميشود و در هر خيمهاي به هر قوم و قبيلهاي و رسمها و آيينهاي آنها اشاره ميكند؛ اقوامي مثل ايل بختياري، قشقايي، بوشهر، لرستان، خراسان، مازندران، گيلان كه نواهاي عاشورايي با گويش و لهجه آنها اجرا ميشود تا جوانها و خصوصا خانوادههايي از هر شهر و دياري به اين مراسم بيايند و با اين پديده آشنا شوند؛ از اصيلترين و سنتيترين خانوادهها تا مدرنترينشان.