امین فرجپور| روز گذشته برای زنانی که دل به تحرکات و جنبشهای زنانه بستهاند، روز مهمی بود. روزی بانشاط که توجه همه نشریات و رسانههای مستقل دنیا را معطوف زنان و تلاشهای برابریخواهانه آنها کرد. روزی که فرش قرمز 82 سینماگر مهم زن در سکوتی اعتراضی به حضور کمرنگ زنان در جشنواره کن تیتر اول بسیاری از رسانهها شد...
این فرش گرانقیمت قرمز
حاضران روی فرش قرمز کن آدمهای کمی نبودند. بزرگانی که گفته بودند با سکوت خود اعتراضشان را به نادیده گرفتن زنان در سینما نشان خواهند داد. چشم که میچرخاندی یک سینماگر معتبر میدیدی که بخشی از خاطرات سینماییات را ساخته. یک سو کیت بلانشت محترم که در فستیوال امسال رئیس هیأت داوران بخش رقابتی هم بود، ایستاده بود و در سویی دیگر ماریون کوتیار زیبا در کنار جین فوندای مبارز. گوشهای به آنیس واردا چهره پیشگام موج نو سینمای فرانسه برمیخوردی و در زاویهای دیگر به کریستین استوارت، اواهاسون، لئا سیدو، آوا دو ورنای یا حتی پتی جنکینز؛ که همه با لباسهای مشکیشان روی فرش قرمز جشنواره کن جلوهگری میکردند. آلیس رورواچر، آنهماری جاسر، حیفا المنصور، سلماهایک، اورسلا مهیر و ونسا فیلهو دیگر سینماگران سرشناس این حرکت اعتراضی بودند.
اعتراض به چه؟
فرش قرمز زنان در کن یک فرش قرمز معمولی نبود. رخدادی مهم بود که قرار بود واکنش زنان را به فضای کاریشان نشان دهد. برای همین هم همگان منتظر بیانیه این مراسم بودند؛ که البته زیاد هم طول نکشید و دو نفر از مهمترین سینماگران زن حاضر در کن آن را قرائت کردند. کیت بلانشت درحالیکه شانهبهشانه آنیس واردا ایستاده بود، آن را به زبان انگلیسی خواند و واردا نیز آن را به زبان فرانسه تکرار کرد: زنان در جهان در اقلیت نیستند، اما جریان غالب در صنعت سینما خلاف این واقعیت عمل میکند. ما با چالشهایی روبهرو هستیم، اما امروز روی پلههای جشنواره کن بهعنوان نمادی از عزم و تعهدمان به پیشرفت ایستادهایم. ما نویسنده، تهیهکننده، کارگردان، بازیگر، تصویربردار، تدوینگر، توزیعکننده و... در هنرهای سینمایی نقش داریم و امروز در اینجا در اتحاد با همه زنان فعال در همه صنایع ایستادهایم.
این جمعیت نمادین
اما چرا 82 نفر؟ چرا در این فرش قرمز این تعداد زن گرد آمده بودند؛ نه بیشتر و نه کمتر؟ کیت بلانشت که در نشت خبری آغاز جشنواره گفته بود ملاک انتخاب فیلمها باید براساس سطح کیفی باشد، نه جنسیت کارگردان؛ روی فرش قرمز تغییر موضع داد و گفت: ۸۲ نشاندهنده تعداد زنان کارگردانی است که در طول تاریخ جشنواره کن و از سال ۱۹۴۶ تاکنون در جشنواره حضور داشتهاند. در همین دوره زمانی ۱۶۸۸ کارگردان مرد از همین پلهها که روی آن ایستاهایم، بالا رفتهاند. در طول ۷۱سال برگزاری جشنواره کن تنها ۱۲ زن بهعنوان رئیس هیأت داوران انتخاب شده، همچنین ۷۱ جایزه نخل طلا به مردان رسیده و تنها دو جایزه نخل طلا یکی به جین کمپیون و دیگری به آنیس واردا اعطا شده است. این حقایق مطلق و غیرقابل انکارند.
زنان علیه مردان
مشکلات زنان در سینما البته منحصر نمیشود به شمار زنان کارگردان حاضر در کن که تازه امسال رشد کرده و به سه زن در میان 21 کارگردان حاضر در فستیوال رسیده است. یا برندگان نخل طلا و مسائلی از این قبیل. همانگونه که در بیانیه کیت بلانشت آمده بود، زنان با چالشهایی مهم در دنیای سینما مواجهند که در یکی دوسال اخیر از روی دو مورد از مهمترینهایشان غبارروبی شده است: آزارهای جنسیتی و تبعیض در دستمزدهای زنان و مردان که بهخصوص این دومی در تمام سالهای مبارزات برابریخواهانه زنان جزو خواستههای محوری آنها بوده است...
این ماجرا زمانی آغاز شد که فاش شدن تعدادی از ایمیلهای سونی باعث شد جنیفر لورنس متوجه شود دستمزدش برای کار مساوی در یک فیلم بشدت از همکار مردش کمتر بوده است. اعتراض او به این موضوع دنبالهدار شد و بسیاری از بازیگران زن او را به خاطر این کار تشویق کردند و خودشان هم به معترضان وضع دستمزد زنان اضافه شدند. بعضی از بازیگران مرد هم به این ماجرا واکنش نشان دادند. واشنگتنپست بعد از فاش شدن این خبر نوشت: اگر جنیفر لورنس برای کار یکسان به اندازه همکار مردش دستمزد نمیگیرد، زنان عادی نمیتوانند امید زیادی داشته باشند.
سینماگران علیه آزار جنسی
وقت تمام شد!
آزار جنسی دیگر موردی است که در سالهای اخیر بازیگران زن از آن نالیدهاند. با اینکه اصلیترین تلاشها و جنبشهای زنان در این مورد از زمانی آغاز شد که افشای رسوایی هاروی واینستاین قبح صحبت کردن در این مورد را شکست.
در حقیقت مقاله روزنامهنگارانی که در اوایل پاییز گذشته پرده از سیاهکاریهای هاروی واینستاین برداشتند، تقه اول به دومینویی بود که به ناگهان نیمی از هالیوود را با اتهام آزار جنسی مواجه کرد. بازیگرانی چون رز مک گوان، اشلی جاد، ناتالی پورتمن، اسکارلت جانسون، اوما تورمن و اولیویا مان در این بین پا به میدان گذاشته و شجاعانه فضای تاریک هالیوود را روشن کردند. جنبش فراگیر میتو رهاورد این کارزار بود. دستاوردی حیرتانگیز که موجب شد حباب پیرامونهاروی واینستاین، کوین اسپیسی، رومن پولانسکی، وودی آلن و دهها و دهها تن دیگر شکسته و آن را در مواجهه رخ به رخ با تبعات اعمالشان قرار دهد. تایمزآپ دیگر تلاش زنان برای غلبه بر این شرایط بود که در آن بیش از ۳۰۰ نویسنده، بازیگر و کارگردان زن هالیوودی چون ناتالی پورتمن، ریس ویترسپون، کیت بلانشت، رشیدا جونز مریل استریپ، جنیفر آنیستون، جنیفر لارنس و اما استون برای مبارزه با اذیت و آزار جنسی آگهی تمام صفحهای در روزنامه نیویورک تایمز چاپ کردند. عنوان تایمزآپ به این معنا بود که زمان رفتارهای ناعادلانه و تبعیضآمیز به پایان رسیده است.
البته مثل هر رخداد و هر پدیدهای که در ادامه کمکم به سوی افراط و تفریط میغلتد، این حرکت اعتراضی نیز در ادامه با تندروی و رادیکالیسم پیوندی آشکار خورد و باعث ایجاد فضایی ناامن شد. در ادامه این تندرویها بود که کاترین دنوو و بریژیت باردو دو تن از مطرحترین بازیگران سینمای فرانسه به این قضیه واکنش نشان داده و نسبت به حرکت اعتراضی زنان سینماگر علیه آزار و اذیت جنسی ابراز بیزاری کردند. بهخصوص بریژیت باردو که معترضان این جنبش «در اکثر موارد ریاکار، مضحک و ناخوشایند» هستند: بسیاری از بازیگران زن برای گرفتن نقش با تهیهکنندگان گرم میگیرند. بعد وقتی ماجرایشان را تعریف میکنند، میگویند مورد آزار و اذیت جنسی قرار گرفتهاند. در زندگی واقعی این موضوع بیش از آنکه به نفعشان تمام شود، فقط به ضررشان خواهد بود
تاریخ بیعدالتی در دستمزدهای زنان و مردان
پسران آدم دختران حوا!
همین چند هفته پیش بود که جین فوندا در تجلیل از پل نیومن گفت زمانی که این دو در فیلمی در کنار هم حضور داشتند، پل نیومن وقتی متوجه شد دستمزدش حدودا دو برابر دستمزد جین فونداست، حاضر به پذیرش تفاوت دستمزدی هنگفتی که وجود داشت، نشد و مابقی مبلغ را بین زنان بازیگر آن فیلم تقسیم کرد. صحبتهای فوندا درباره دهه 70 بود. حدود نیم قرن پیش و جالب اینکه باوجود تمام ادعاها و آرمانهاي ليبرال هالیوود، کمترین تغییری در این قضیه در این نیم قرن ایجاد نشده است. هنوز هم در فضای سینما دستمزد بازيگران مرد به مراتب بيشتر از بازيگران زن است و این درحالی است که زنان و مردان یک کار را انجام میدهند و حتی حداقل در هالیوود پولسازی بازیگران زن کمتر از مردان همکارشان نبوده است...
وقتی در پایان سال 2014 اعلام شد در فهرست 10 دستمزد درشت سال، آنجلينا جولي با 33میلیون دلار تنها بازيگر زن اين فهرست بوده و بقيه از بازيگران مرد بودهاند؛ نگاهها دوباره متوجه این قضیه شد. در آن سال در جدول بالاترین دستمزدها، دستمزد بازیگر مرد صدر جدول دو و نیم برابر جولی بود و این بازیگر زن به زور توانسته بود در رده دهم این جدول قرار بگیرد. سال بعد نیز این قضیه تکرار شد و درحالیکه رابرت داونی جونیور با 80میلیون دلار رتبه نخست بازیگران مرد را به خود اختصاص داده بود، جنیفر لارنس با 25میلیون دلار جایگاه نخست فهرست زنان را از آن خود کرد؛ موضوعی که صدای جنیفر لورنس را درآورد و او نیز به مریل استریپ، جودی دنچ، اما تامپسون، پاتریشیا آرکت، کیت بلانشت و رز مکگووان پیوست که علیه رفتار ناعادلانه با زنان در صنعت سرگرمی صحبت کردهاند.
سال گذشته نیز این موضوع تکرار شد و درحالیکه دواین جانسون با درآمد 64.5میلیون دلار پردرآمدترین بازیگر سال شناخته شد؛ معلوم شد که جنیفر لارنس پردرآمدترین بازیگر زن جهان تقریبا 20میلیون دلار کمتر از او گرفته است.