اصغر مهاجری جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی

مرتضی پاشایی که درگذشت، مردم در پارک‌ها و مقابل بیمارستانی که بستری شده بود و بعد از آن هم در محل تشییع جنازه و دفن جمع شدند اما چرا مردم نسبت به مرگ سایر هنرمندان چنین واکنشی نشان نداده بودند؟ سوال همین است، ما در بحث‌های جامعه‌شناسی اصلی داریم که هر زمان فرد یا گروهی از جامعه برای زدن حرف‌هایش، از روش‌های غیرمستقیم استفاده کند، نمادسازی کرده است. ظاهر ماجرا این است که مرتضی پاشایی هنرمند نیمه معروفی بود که سرطان داشت و با این بیماری مبارزه کرد. مردم هم پس از مرگش، آمدند و جمع شدند و ترانه‌هایشان را خواندند. اینها ظاهر ماجراست، اما این مسأله یک کارکرد پنهانی هم دارد و آن این است که افراد و گروه‌های اجتماعی به صورت ناخودآگاه، نمادی برای خود ساخته و از قالب همان نماد، حرف‌های خود را زدند. زمانی که در یک جامعه شعر و شاعری زیاد می‌شود، بدان معنی است که مردم حرف‌های واقعی خودشان را که نمی‌توانند به صورت مستقیم بیان کنند، به همین خاطر در قالب همین شعرها می‌گویند. حالا در این مسیر هم مردم ممکن است به اصطلاح عامیانه جوگیر شوند. از نظر من به‌عنوان یک جامعه‌شناس و پژوهشگر اجتماعی، هم‌اکنون مردم به برخی از پدیده‌های اجتماعی، سلامت و محیط زیستی، اعتراض و حرف دارند، آنها برای بیان نگرانی خود نمادی را انتخاب می‌کنند و این نگرانی را در قالب همان نماد مطرح می‌کنند. حالا هم مردم به وضع بروز سرطان در کشور که می‌تواند عوامل مختلفی در ابتلا به آن وجود داشته باشد، نگران هستند، آنها شایعات را می‌شنوند. روان و وجدان جمعی این‌گونه تصور می‌کند که نباید جامعه ایرانی این میزان بیمار مبتلا به سرطان داشته باشد. به‌هرحال آمار سرطان در کشور ما بالاست، مردم هم در یک ایهام و ابهام قرار دارند، از یک سو درباره عوامل ابتلا به سرطان می‌شنوند و از دیگر سو، توضیحات مسئولان داخلی را می‌بینند، آنها قانع نمی‌شوند. به همین خاطر ناخودآگاه سمبل و نمادی برای خود پیدا می‌کنند که محبوبیت هنری و مردمی دارد، این فرد مظلوم هم است و قربانی سرطان شده، او می‌تواند جانشین قربانیان سرطان باشد و نماینده این بیماران مظلوم. حرکت‌هایی که پس از مرگ مرتضی پاشایی دیده شد، یک حرکت نمادی و مدنی است. لازم است تا مسئولان به‌ویژه مسئولان حوزه بهداشت و درمان، حرف واقعی مردم در پشت این حرکت را بدانند، این یک نکته ظریفی است که باید مورد توجه قرار گیرد. حالا شاید مردم خودشان هم ندانند چرا این حرکت را شروع کرده‌اند، اما آنها به صورت ناخودآگاه، حرف‌های خودشان را در قالب این شخصیت محبوب بیان کرده‌اند. به‌هرحال بیان غیرمستقیم مسائل، به نفع جامعه است، اگر مسئولان این پیام را تحلیل کنند، می‌توانند پیام واقعی مردم که همان کنترل سرطان و از بین بردن عوامل ابتلا به آن است، را متوجه  شوند.