کشورتان چقدر در معرض بلاهای طبیعی قرار دارد؟ گزارش شاخص جهانی خطر در سال 2016 نشان میدهد که زیرساختها از عوامل اصلی مقاومت در برابر بلاهای طبیعی مانند طوفان، زلزله و سونامی بهشمار میروند.
بعد از اتفاقی که در سال 2010 افتاد، طبیعت بارها و بارها قانون وحشتناکش را به ما گوشزد کرده است. وقوع دو زلزله، شهرهای بزرگ هائیتی و نیوزیلند را به فاصله چند ماه به لرزه درآورد. شدت هر دو تقریبا یکسان، هر دو در عمق کم، مرکز زمینلرزه در هر دو کشور به شهرهای بزرگ بسیار نزدیک و علت وقوع زلزله هم یکسان بوده است.
اما یک تفاوت مهم میان این دو زمینلرزه وجود دارد: در هائیتی برخی برآوردها نشان میدهد که میزان مرگ و میر بیش از 100 هزار نفر یا حتی بیش از 200هزار نفر بوده، اما در نیوزیلند فقط به ساختمانها خسارت وارد شده است.
قانون وحشتناک این است که بلاهای طبیعی بیشترین ضربه را به کشورهای فقیر وارد میکند. طوفان، زلزله، سیل یا خشکسالی زمانی به فاجعه تبدیل میشود که ساکنان منطقه نمیتوانند در برابر خطر از خودشان بهخوبی محافظت کنند.
فهرست جدیدی از کشورهایی که بلاهای طبیعی آنها را تهدید میکند، تهیه شده است. دانشمندان دانشگاه سازمان ملل و دیگر سازمانهای توسعه، شاخص جهانی خطر را خیلی ساده تعریف کردهاند: هر کشوری که در فهرست، در ردیف بالاتری قرار داشته باشد، هنگام وقوع بلاهای طبیعی احتمال از بینرفتن شهروندانش بیشتر است.
شاخص جهانی خطر
در بالای فهرست کشورهای اقیانوس آرام قرار دارند. وانواتو و تونگا در معرض خطر زلزله، سونامی و طوفان قرار دارند، در حالی که فیلیپین با فوران آتشفشانها و ریزش سنگ مواجه است. شهروندان قطر و مالتا در معرض خطر وقوع بلاهای طبیعی قرار دارند، در حالی که آلمان در میان 171 کشور در ردیف صدوچهلوهفتم قرار دارد.
دانشمندان برای تهیه گزارش جهانی خطر در سال 2016 دادههای مختلفی را جمعآوری کردهاند؛ این دادهها شامل تعداد افرادی است که در هر کشور در معرض بلاهای طبیعی قرار دارند؛ میزان آسیبپذیری راهها و جادهها، ساختمانها و جادههای حملونقل و بازده اقتصادی آنها. در این گزارش همچنین مسائلی مانند تهیه مواد غذایی، بهداشت و موقعیت سیاسی به همراه رفاه اجتماعی، تحصیلات، تحقیق و سیستمهای هشداردهنده قبل از وقوع حادثه هم در نظر گرفته شده است. به دلیل کمبود اطلاعات نام برخی از کشورها ذکر نشده است.
ژاپن که کشوری توسعهیافته است، در ردیف هفدهم قرار دارد و در میان کشورهایی است که در معرض خطر بالای وقوع بلاهای طبیعی قرار دارند. با توجه به این موضوع که ژاپن برای رویارویی با بلاهای طبیعی بسیار آماده و مجهز است، اما همانطور که در سالهای اخیر شاهد بودهایم، این کشور در معرض تمام خطرات سونامی، زلزله، طوفان و فوران کوههای آتشفشانی قرار دارد.
هلند یکی دیگر از کشورهای پولدار و صنعتی در فهرست است که در ردیف چهلونهم قرار دارد. با این که در سواحل آن دایکهای محافظ نصب شده (تودههای سنگی لوحیشکل که به صورت متقاطع به سنگهای دربرگیرنده نفوذ کردهاند و برای جلوگیری از نفوذ سونامی به خشکی تعبیه شدهاند) اکثر مناطق این کشور پایینتر از سطح دریا قرار دارند و افزایش سطح دریاها تهدید بیشتری محسوب میشود. شیلی در ردیف بیستودوم و صربستان هم که در ردیف شصتوهشتم قرار دارد برخلاف برخورداری از رفاه نسبی در بالای فهرست قرار دارند. یونان هم که در ردیف هفتادوششم قرار دارد دایما خطر زلزله و سونامی آن را تهدید میکند.
برخلاف ردهبندی دقیق، محاسباتی که در گزارش خطر جهانی به کار گرفته شده بر اساس اندازهگیریهای دقیق نیست، بلکه بر اساس برآوردهای هزاران متخصص است. این فهرست خیلی واضح بیان میکند که کدام کشورها هنگام وقوع بلاهای طبیعی با مشکلات بهخصوصی روبهرو خواهند شد.
بیمارستانها کجا واقع شدهاند؟
این گزارش تاکید بسیاری بر زیرساختها دارد. چگونه کشورها میتوانند در برابر فاجعههای طبیعی بزرگ عکسالعمل نشان دهند؟ آیا جاده و فرودگاههای کافی برای امدادرسانی وجود دارد؟ چند تا بیمارستان وجود دارد؟ آیا در شرایط اضطراری برق از کار خواهد افتاد؟
ایالات متحده هم بعد از وقوع طوفان سندی در سال 2012 نشان داد که در این زمینه با کمبودهایی روبهرو است. خاموشی کامل، امدادرسانی را با مشکل مواجه کرده بود.
این گزارش نشان میدهد که اکثر کشورهای آمریکای جنوبی برای مقابله با بلاهای طبیعی با کمبودهای جدی مواجهاند. در آفریقا، کشورهای آفریقای جنوبی، مراکش، غنا و نامیبیا هم حتی آمادگی کامل ندارند.
بعد از فجایع آب و هوایی، سیل یا ریزش سنگ باعث بسته شدن جادهها میشود. جادههای خاکی گلی و راهها عملا بسته میشود.
در بسیاری از مناطق، راههای فرار اضطراری وجود ندارد. در آفریقا در ازای هر صدهزار نفر تنها 65 کیلومتر جاده اصلی کشیده شده که این میزان در اروپا 832 کیلومتر است. رتبه این کشورها در شاخص جهانی خطر بسیار پایین است.
وقوع سیل در تایلند در سال 2011 باعث ایجاد اختلال در فرودگاه بانکوک شد، اما در این کشور میتوان برای امدادرسانی علاوه بر هواپیما از راههای دیگری هم استفاه کرد. در نپال بعد از وقوع زلزله 2015 شرایط بدتر شد. تنها فرودگاه بینالمللی بسیار کوچک این کشور توانایی کافی برای دریافت کمکهای امدادی و رویارویی با چنین فاجعهای را ندارد. بیشتر جادههای این کشور از بین رفته و امدادرسانی به مکانهایی که بیشتر از همه احتیاج داشتند، امکانپذیر نبود.
خطرات شهرهای در حال توسعه
این شاخص تنها خطرات مربوط به فاجعههای طبیعی و توانایی کشورها برای رویارویی با بلاهای طبیعی مانند زلزله و سیل را در نظر میگیرد. به همین دلیل کشورهایی مانند عربستان سعودی (در ردیف صدوشصتونهم) و مصر (در ردیف صدوپنجاهوهشتم) قرار دارند و سوییس (155)، اتریش (135) یا انگلستان (131) در ردیفهای بالاتری قرار دارند.
خطری که بلاهای طبیعی را به فاجعه تبدیل میکند
زلزله میتواند سوییس را مانند راینلاند در آلمان بلرزاند. اروپای مرکزی در معرض خطرات طوفانهای شدید قرار دارد. شرکتهای بیمه تخمین میزنند که هنگام وقوع چنین بلاهایی میزان خسارتهای وارده صد میلیارد یورو و میزان مرگ و میر بالا باشد.
ساکنان شهرهایی که بهخصوص سرعت رشد بالایی دارند، در معرض خطرات فاجعههای طبیعی قرار دارند. ساختوساز مسکنهای غیرقانونی و بدون برنامه تاثیر سیستمهای هشداردهنده را کاهش میدهد و کار امدادرسانی را هم با مشکل روبهرو میکند.
متخصصان اقدامات پیشگیرانهای را پیشنهاد میکنند، مخصوصا برای ساختمانهای بزرگ مانند بیمارستانها، مدارس، هتلها و ساختمانهای تجاری. اتاقهای بزرگ در طبقه اول پایهای برای نگهداشتن طبقات بالا است و حتی لرزه بسیار کوچکی ممکن است باعث فروریختن آنها شود. هنگام وقوع طوفانهای شدید باید بتوان ساختمانهای جدید مانند مدارس را به پناهگاههای اضطراری تبدیل کرد؛ مانند همانکاری که در بنگلادش انجام شد. علاوه بر آن، جادهها هم باید بعد از وقوع گردباد مانند کانالهای تخلیه عمل کنند؛ مانند برخی جادههای ژاپن و مالزی.
در تحلیلهای اخیر، بانک جهانی به اقدامات ارزانقیمت دیگری هم برای کاهش میزان خسارت هنگام وقوع فاجعه طبیعی اشاره کرده است: تغییر قوانین برای تقویت حقوق مالکیت. اگر مردم از مالکیت داشتههایشان مطمئن باشند، مطمئنا برای نگهداری آن کارهای بیشتری انجام خواهند داد.
سیستمهای هشداردهنده هم باید پیشرفته باشند. این گزارش تاکید میکند که در اغلب موارد امدادرسانی در نقاط دوردست است که نمیتوان هنگام وقوع حادثه به آنها رسیدگی کرد، حتی اگر کشورها بتوانند سیستمهای هشداردهنده نصب کنند، تا زمانی که در مناطق دورافتاده در شهرها و روستاها نصب نشود، تاثیری در میزان مرگومیر نخواهد داشت.
خطرناکترین شهرهای جهان از نظر بلایای طبیعی
خطرناکترین مناطق، کلانشهرهای مناطق ساحلی قاره آسیا هستند. نام تهران در میان 10شهر خطرناک جهان است. معروفترین و بزرگترین سکونتگاههای بشر مدرن خطرناکترین آنها هم هست، گرچه باور این نکته سخت است، اما حقیقت این است که بسیاری از افراد در کشورهای پیشرفته و شهرهایی با استاندارد بالای زندگی، بر روی یک بمب ساعتی زندگی میکنند و اصلا هم از این مسأله احساس خطر نمیکنند. بر پایه گزارش شرکت بیمه اتکایی سوییس، سوییس ره (Swiss Re) این شهرها هر کدام به دلیلی در زمره پرریسکترین شهرها برای زندگی طبقهبندی شدهاند.
رتبه یک: شهرهای توکیو و یوکوهاما
بهگزارش دویچهوله و بر پایه گزارش محققان موسسه شرکت «سوییس ره»، ۱ / ۵۷ میلیون انسان را در این دو شهر مخاطرات طبیعی تهدید میکنند که در این میان خطر زلزله از دیگر فجایع طبیعی بیشتر است.
رتبه ۲: مانیل
مانیل پایتخت فیلیپین در ساحل شرقی خلیج مانیل و در مصب رودخانه پاسیگ واقع شده است. ۶/34 میلیون نفر ساکن این شهر و حومه آن را خطر زمینلرزه تهدید میکند. دومین فاجعه طبیعی که میتواند زندگی مردم این منطقه را به مخاطره بیندازد، طوفان است و پس از آن خطر سیل.
رتبه ۳: مصب رودخانه مروارید
کلانشهرهای هنگکنگ، ماکاو و کانتون در پایرود رودخانه مروارید (Pearl River) واقع شدهاند. در جنوب چین ۵/۳۴میلیون نفر زندگی میکنند که برای آنها طوفان بزرگترین تهدیدکننده در میان فجایع طبیعی بهشمار میرود. سیل دیگر بلای طبیعی است که پس از طوفان زندگی مردم این منطقه را تهدید میکند. در سراسر جهان ۱۵۷ میلیون انسان در معرض خطر طوفان قرار دارند.
رتبه ۴: اوزاکا
در منطقه پیرامون شهرهای اوزاکا و کوبه در ژاپن مجموعا 1/32میلیون نفر زندگی میکنند. بزرگترین خطری که این جمعیت را تهدید میکند، زمینلرزه است و پس از آن طوفان و سپس خطر سیل.
رتبه ۵: جاکارتا
پایتخت اندونزی بر روی مصب رود سیلیونگ در جزیره پرجمعیت جاوا واقع شده است. در پرجمعیتترین شهر اندونزی زندگی 7/27میلیون نفر را خطر زمینلرزه تهدید میکند. سیلاب دومین خطری است که احتمال آن پس از زلزله بسیار بالاست.
رتبه ۶: ناگویا
در ناگویا، سومین شهر مهم اقتصادی ژاپن، ۹ / ۲۲ میلیون نفر در معرض خطر زمینلرزه، طوفان و سیل قرار دارند. در گزارش
Swiss Re آمده است که رشد و گسترش شهرها خطر آسیبپدیری جمعیت بالقوه تحت تأثیر بلایای طبیعی را بیشتر میکند. بر اساس پیشبینی سازمان ملل متحد تا سال۲۰۵۰میلادی بیش از دوسوم جمعیت زمین شهرنشین خواهند بود.
رتبه ۷: کلکته
در سومین شهر بزرگ هند از نظر تراکم جمعیت که بر روی مصب رودخانه گنگ واقع شده، بزرگترین خطری که جان و زندگی مردم را تهدید میکند، خطر سیل است. ۹/۱۷ میلیون انسان در معرض خطر سیل قرار دارند.
رتبه ۸: شانگهای
در چین در منطقهای که در مصب رودخانه یانگ تسه کیانگ واقع شده است، ۷/۱۶ میلیون انسان در معرض خطر سیلاب قرار دارند. سیل، بزرگترین خطر برای انسان در سراسر جهان محسوب میشود و در سراسر جهان زندگی ۳۷۹ میلیون انسان را تهدید میکند.
رتبه ۹ : لسآنجلس
در این شهر بیش از ۱۶میلیون انسان در معرض مخاطرات طبیعی و بیش از همه در معرض خطر زلزله قرار دارند. لسآنجلس تنها شهر غیرآسیایی است که از نظر جمعیت بالقوه تحت تأثیر زلزله، در میان ۱۰ شهر آسیبپذیر جهان قرار گرفته است.
رتبه ۱۰: تهران
بر پایه گزارش شرکت بیمه اتکایی سوییس، سوییس ره (Swiss Re) تهران با بیش از 12میلیون جمعیت، دهمین شهر دنیا از نظر آسیبپذیری در برابر بلایای طبیعی است. این شهر براساس شاخص «جمعیت بالقوه تحتتأثیر زلزله» ششمین شهر آسیبپذیر جهان به شمار میرود.
سلامت نیوز: خطرناکترین شهر جهان از نظر بلایای طبیعی کجاست؟