زهرا نجفی| «اکبر عبدی» اولین بازیگر مرد سینمای ایران نیست که در نقش یک زن بازی کرده، اما او با بازی در نقش«درنا» در فیلم «آدم‌برفی»، تاکنون پرحاشیه‌ترین مردی است که در نقشِ زن حضور داشته و البته حضوری ماندگار از خود به یادگار گذاشته است. اگر زمانِ آدم‌برفی، همین مسأله حاشیه‌های بسیار برای فیلم ایجاد کرد و به‌رغم فتوای مراجع مبنی بر عدمِ اشکال، منجر به توقیفِ فیلم برای مدت‌ها شد حالا امروز این مسأله به یکی از عادی‌ترین اتفاقات فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی بدل شده است.
اکبر عبدی چهار بار زن شد
جالب است که فیلم «آدم‌برفی» به خاطر همین حاشیه‌ها حتی زمان اکران نیز، اجازه تبلیغ در تلویزیون را پیدا نکرد. هرچند درنهایت پرفروش‌ترین فیلم همان سال شد و تلویزیون هم در سال‌های بعد بارها آن را نمایش داد. قصه فیلم درباره‌‌ِ عباس – مردی- بود که می‌خواست ویزای آمریکا بگیرد و به پيشنهاد يك دلال ايراني تغيير چهره داده و به ظاهر يك زن درمی‌‌آید تا این پروسه راحت‌تر صورت بگیرد؛ اما او چند بارِ دیگر نیز در این نقش ظاهر شد. در سه فیلم «افراطی‌ها» ی جهانگیر جهانگیری، «خوابم می‌آد» رضا عطاران و «خواب‌زده‌ها»ی فریدون جیرانی. نکته جالب آن‌که در فیلم‌های بعدی او نقش زن را به ضرورتِ قصه بازی نکرد، آنچنان‌که در برنامه تلویزیونی هفت در این‌باره گفت: «یکی از دلایل این اتفاق می‌تواند کمبود بازیگر زن در مقطع سنی مادران باشد. من نمونه زن‌هایی را که در فیلم‌ها بازی کرده‌ام در جامعه دیده‌ام و آنها در واقعیت حضور دارند.» اما رضا عطاران که عبدی در فیلم او نقش مادرش را بازی کرده سه‌سال پیش دراین‌باره توضیح داد: « نخستین کسی که برای نقش مادر رضا به ذهنم رسید، اکبر عبدی بود! او بهترین گزینه برای ایفای این نقش بود. این کار نه‌تنها یک ایده تازه بود بلکه می‌توانست بسیاری از مشکلات را نیز برطرف کند. برای مثال در سینمای ایران ارتباطاتِ خانوادگی همیشه با محدودیت‌ها و مشکلاتی روبه‌رو بوده و دوست داشتم نشان دهم اگر این مشکلات نباشد، چقدر در روند فیلم تأثیر مثبتی خواهد گذاشت. مثل رابطه زن و شوهر، پدر و پسر، مادر و پسر و ارتباطاتی که در فیلم‌ها هست اما هیچ وقت باورشان نمی‌کنیم! با انتخاب اکبر عبدی برای این نقش، دستمان برای نشان دادن ارتباطات انسانی باز بود.» نکته‌ای که عطاران در حرف‌هایش به آن اشاره می‌کند دقیقا یکی از مهم‌ترین مسائل سینمای ایران است که در سال‌های اخیر منجر شده تا بازیگران مرد بیشتری نقش زن در فیلم‌ها و سریال‌ها ایفا کنند. وگرنه بازیگران زن، به‌خصوص بازیگران مسن زن توانمند کم در سینما و تلویزیون ایران نیستند که کارگردانان بتوانند ایفای نقشی در جنس خودشان را به آنها واگذار کنند.
اولین و آخرین مردان به جای زنان
اما اولین بازیگر مرد سینمای ایران که در نقش زن ظاهر شده، محمد بصیری است که در فیلم «دستفروش» محسن مخملباف نقش پیرزن را ایفا کرده است. علیرضا خمسه و محسن تنابنده هم به تازگی بازی در نقش‌های مشابه را تجربه کرده‌اند؛ خمسه در مجموعه «کوچه مروارید» که سریالی عروسکی ویژه کودکان است، نقش «مارجان» زنی شمالی را ایفا کرده است. این سریال به‌زودی وارد شبکه نمایش خانگی می‌شود. تنابنده هم در سریال «ابله» کمال تبریزی که برای شبکه نمایش خانگی تولید می‌شود، نقش یک پیرزن را بازی کرده است. بازيگراني چون مهران رجبي در تله‌فيلم «آخر خلاف»، سپند اميرسليماني در تله‌فيلم «کلاه‌گيس»، نادر سليماني در فيلم «پسر تهروني»، اميرحسين رستمي در تله‌فيلم «مرد خاکستري»، مهران غفوريان در آيتم مجموعه «شوخي کردم»، فرهاد آئيش در فيلم «مکس»، جواد رضويان در فيلم «کلاهي براي باران»، امين حيايي در فيلم «مزاحم»، حسين ياري در فيلم «معادله»، مجيد صالحي در فيلم «شاخه گلي براي عروس»، سعيد پورصميمي در فيلم «قاعده بازي»، رامين ناصرنصير در تئاتر «کرگدن» و بازيگران ديگري که مثل بقيه نقش يک خانم را بازي کردند، ازجمله ارژنگ اميرفضلي، سياوش قاسمي، یوسف صیادی و رضا شفيعي‌جم این نقش را تجربه کرده اند.
زنان به جای مردان
اما برعکس این ماجرا، یعنی بازی بازیگران زن در نقش مرد با محدودیت‌های زیادی در سینمای ایران مواجه است که باعث شده تجربیات کمی در این زمینه داشته باشیم. در این میان تنها لیلا حاتمی در فیلم «کمال‌الملک» به کارگردانی پدرش نقش یک پسربچه را ایفا کرده است و علاوه بر او آزاده زارعی در فیلم «آمین خواهیم گفت» و فاطمه گودرزی در مجموعه «ابله» ایفای نقش پیرمرد را برعهده
داشته است.