مریم شکرانی- شهروند| به گفته معاون وزیر ارتباطات، پهنای باند درایران یک پنجاهم ترکیه و یک صدم قطر است و مرکز پژوهش‌های مجلس گزارش می‌دهد که وارد‌کننده انحصاری پهنای باند اینترنت (یعنی شرکت دولتی ارتباطات زیرساخت) بی‌توجه به کیفیت پایین اینترنت ارایه شده، پهنای باند وارد شده به کشور را (که به گواه کارشناسان کافی نیست) به کشورهای همسایه نیز می‌فروشد. بنا برگزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، این شرکت درعین حال که پهنای باند مورد نیاز کاربران ایرانی را به قدر تقاضا تأمین نمی‌کند، آن را با فروش به دلال‌ها به 25 برابر قیمت خرید اولیه به دست مشترکان می‌رساند.
با این وجود، بیشتر از 3 ماه پیش محمود واعظی وزیر ارتباطات مهلت کوتاه یک ماهه‌ای برای شرکت ارتباطات زیرساخت و سازمان تنظیم مقررات قائل شد تا با امکانات موجود، کیفیت اینترنت مشترکان را به گونه‌ای ارتقا دهند که قابل لمس باشد. اما این موضوع نه‌تنها اتفاق نیفتاد که در چند ماه اخیر اختلالات اینترنتی گریبانگیر کاربران ایرانی شد. شرکت‌های اینترنتی و مخابرات تهران علت این موضوع را عرضه محدود پهنای باند توسط شرکت تامین‌کننده دانستند. ولی در این میان سرورها و شرکت‌های توزیع‌کننده نیز از منافع خود چشم‌پوشی نکرده و با وجود عرضه محدود پهنای باند به جذب مشترکان جدید ادامه دادند آن‌قدر که برخلاف استانداردها تمام ظرفیت خریداری شده پهنای باند را به مشتریان فروختند و به اختلالات و قطعی اینترنت سایر مشترکان دامن زدند.
عرضه پهنای باند محدود شده است
حالا حدود 3 ماه از پایان ماموریت فوری وزیر ارتباطات برای افزایش کیفیت اینترنت می‌گذرد. محمود واعظی که در ابتدای تیرماه امسال با ارسال نامه‌ای از شرکت ارتباطات زیرساخت و سازمان تنظیم مقررات خواسته بود تمام امکانات را برای رفع مشکلات اینترنتی کاربران به کار گیرند، اعلام کرده بود پس از این مهلت یک ماهه کیفیت دسترسی به اینترنت به صورت ملموسی بهبود خواهد داشت اما نه‌تنها این مهلت یک ماهه به سر آمد و بهبودی حاصل نشد که کاربران اینترنتی در ماه‌های اخیر با قطعی و اختلالات اینترنتی بسیاری مواجه شدند. بنا به گزارش‌های رسیده، بسیاری از کاربران ای.دی.اس.ال یا همان اینترنت پرسرعت در تهران افت سرعت و قطعی اینترنت را تجربه کرده و کاربران وایمکس نیز بارها با پیام عذرخواهی سرورهای خود مبنی بر قطع اینترنت روبه‌رو شدند. به گفته این کاربران، پشتیبانان در پاسخ به علت قطع مکرر اینترنت و کاهش سرعت‌ها، گسترش شبکه ارتباطی را بهانه می‌کنند. این درحالی است که «رضا خلیلی» معاون فنی مخابرات تهران برای این اختلالات دلیل دیگری آورده و به «شهروند» می‌گوید: کمبود IP و لینک مهم‌ترین علت این اختلالات بوده است و مخابرات تمام تلاش و امکانات خود را به کار گرفته است که این مشکلات را در سریع‌ترین زمان ممکن حل کند.
«محمدرضا بیدخام» معاون فروش شرکت مخابرات تهران نیز با تأیید کمبود پهنای باند می‌گوید: مخابرات برای 6 ماه ابتدایی ‌سال 93 حدود 100 لینک STM1 تقاضا داده است که از این میزان تنها 13 لینک از سوی شرکت ارتباطات زیرساخت واگذار شده است.
این در شرایطی است که با وجود کمبود پهنای باند جذب مشترکان جدید اینترنت توسط شرکت‌های ارایه دهنده خدمات اینترنتی ادامه دارد و این شرکت‌ها نیز بر کمبود پهنای باند صحه گذاشته و می‌گویند مطابق استانداردها هر شرکت موظف است حداکثر 70‌درصد از ظرفیت خود را واگذار کند و 30‌درصد ظرفیت باقیمانده را برای پاسخگویی به مواقع اضطراری اختصاص دهد. اما کمبود پهنای باند باعث شده شرکت‌ها تمام ظرفیت خریداری شده خود را به مشتریان تحویل دهند و همین موضوع قطعی یا کاهش سرعت اینترنت را به دنبال دارد.
 گرانفروشی و کم فروشی واردکننده انحصاری پهنای باند
این موضوع در شرایطی اتفاق می‌افتد که مواضع دولت نسبت به کمبود پهنای باند متفاوت بوده است. از وعده بی‌سرانجام 100 برابر شدن پهنای باند اینترنت توسط وزیر ارتباطات دولت دهم تا تکذیب کمبود پهنای باند، جبهه‌گیری‌های متفاوت و متناقض دولتمردان ایرانی نسبت به پهنای باند اینترنت در ایران است. این درحالی است که کارشناسان با اشاره به شمار روزافزون متقاضیان استفاده از اینترنت در ایران، کمبود پهنای باند را چالش‌برانگیز می‌دانند و معتقدند تا زمانی که دولت دست از انحصار واردات پهنای باند برندارد و اختیار این موضوع را به بخش خصوصی واگذار نکند، کمبود پهنای باند برطرف نشده و کاربران ایرانی همواره شاهد اختلالات و اینترنت گرانقیمت خواهند بود.
در حال حاضر پهنای باند مورد نیاز کاربران ایرانی توسط شرکت دولتی ارتباطات زیرساخت خریداری می‌شود و این شرکت به تنهایی وظیفه فروش، قیمت‌گذاری و توزیع پهنای باند را دراختیار دارد. این در شرایطی است که مرکز پژوهش‌های مجلس در آخرین گزارش خود که در مرداد ‌سال جاری منتشر شد، اعلام کرد شرکت ارتباطات زیر ساخت هر STM1 پهنای باند را با قیمت 9‌میلیون تومان وارد می‌کند و با فروش بین واسطه‌هایی مانند شرکت ندا، شرکت‌های مخابرات استانی و شرکت‌های فراهم‌آور خدمات اینترنت، آن را با قیمت 232‌میلیون تومان یعنی 25 برابر قیمت اولیه به دست مشترکان می‌رساند.
گرچه وزیر ارتباطات این ارقام را اشتباه دانست اما «مهدی فقیهی» رئیس دفتر فناوری‌های نوین مرکز پژوهش‌های مجلس نیز با اشاره به این‌که واعظی سهوا سرعت اینترنت را با پهنای باند اشتباه گرفته است بر درست بودن گزارش مجلس تأکید کرد. در ادامه این گزارش آمده بود که هر واحد پهنای باند بین 8 مشترک به اشتراک گذاشته می‌شود و طبق مصوبه 152 کمیسیون تنظیم مقررات باید حداقل تأمین یک‌هشتم سرعت منعقد شده به مشترک تضمین داده شود اما در بیشتر مواقع این سرعت از یک‌دهم میزان تعهد نیز کمتر است. در گزارش مجلس همچنین به نبود مقررات مشخص برای تأمین کیفیت خدمات اینترنت نیز اشاره و گفته شده بود شرکت ارتباطات زیرساخت بخشی از واردات پهنای باند خود را به کشورهای همسایه می‌فروشد.
سنگ‌های بزرگ برای آزاد نشدن واردات پهنای باند
در این میان آزادسازی واردات پهنای باند که تاکنون در حد یک نظر کارشناسی عنوان شده بود گاها بین دولتی‌ها نیز مطرح شد. اما آنها با طرح موانعی مانند موضوعات امنیتی و دغدغه‌های فرهنگی یا چالش‌های قانونی واردات پهنای باند توسط بخش خصوصی و رقابتی کردن عرضه آن را غیرممکن دانستند. با این حال چندی قبل «نصرالله جهانگرد» رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران از بررسی طرح آزادسازی واردات پهنای باند در سازمان تنظیم مقررات خبر داد. اما «محمود واعظی» وزیر ارتباطات در پاسخ به این موضوع به «شهروند» می‌گوید:  قوانین موجود به گونه‌ای تنظیم شده است که بخش خصوصی در صورت واردات پهنای باند باید تمام مراحل کار از خرید تا توزیع را زیرنظر شرکت ارتباطات زیرساخت انجام دهد که درعمل این موضوع تفاوت چندانی با وضع کنونی ندارد.
پهنای باند اینترنت در ایران یک پنجاهم ترکیه، یک صدم قطر
به گفته نصرالله جهانگرد رئیس سازمان فناوری اطلاعات ايران، سرانه پهنای باند در ایران تنها یک کیلو‌بایت بر ثانیه از میزان 100 ترابایت ظرفیت پهنای باند جهان است. این در شرایطی است که سرانه ترکیه 50 کیلوبایت بر ثانیه و سرانه قطر 100 کیلوبایت بر ثانیه است. با این شرایط که کمبود پهنای باند یکی از اصلی‌ترین چالش‌های توسعه ضریب نفوذ اینترنت در ایران است، سازمان‌های دولتی متولی فناوری اطلاعات از میزان ضریب نفوذ اینترنت در ایران، آمارهای عجیب و غریب و گاه متناقض ارایه می‌دهند. براساس آخرین آمار اعلام شده از سوی «مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت» ضریب نفوذ اینترنت در ایران 61‌درصد است که با بررسی ضریب نفوذ اینترنت سایر کشورها می‌توان به راحتی متوجه شد که این رقم بالاتر از ضریب نفوذ بلژیک، فرانسه، ایتالیا، چین، کویت و مالزی است و تنها 7‌درصد با ضریب نفوذ اینترنت در ژاپن فاصله دارد!
کارشناسان، ارایه آمار متناقض از میزان ضریب نفوذ اینترنت در ایران را ناشی از نبود یک تعریف استاندارد از کاربران اینترنتی در کشور دانسته و می‌گویند براساس تعاریف ایران هر فرد که در طول‌سال تنها یک‌بار از اینترنت استفاده کند، کاربر اینترنتی به‌شمار می‌آید. با این حساب می‌شود گفت اگر یک فرد سالخورده از دورترین روستاهای ایران برای ثبت‌نام یارانه از اینترنت استفاده کرده باشد در آمارها جزو کاربران اینترنتی به شمار می‌آید! بررسی آمار میزان دسترسی خانواده‌های ایرانی به رایانه شخصی نیز می‌تواند اعداد گفته شده از میزان ضریب نفوذ اینترنت در ایران را زیر سوال ببرد. براساس آمار رسمی از حدود 20‌میلیون خانوار ایرانی تنها 7‌میلیون خانوار یعنی حدود یک سوم از خانواده‌های ایرانی از رایانه شخصی برخوردارند.
در آمار منتشر شده از سوی مرکز مدیریت توسعه ملی اینترنت تعداد مشترکان اینترنت در ایران حدود 32‌میلیون نفر ارزیابی شده است که این آمار بدون تفکیک آمار مشترکان اینترنت موبایل و در نظر گرفتن همپوشانی آنها با سایر مشترکان منتشر شده است. زیرا هر فرد مشترک اینترنت دایال آپ، ای.دی.اس.ال، وایرلس و فیبر نوری می‌تواند همزمان مشترک اینترنت موبایل نیز باشد.
با این وجود که میزان دسترسی ایرانیان به اینترنت مورد ابهام است کیفیت اینترنتی که در اختیار کاربران کشور قرار می‌گیرد نیز خارج از حداقل استانداردهای جهان است. بنا به آمار منتشرشده، شمار کاربران اینترنت منسوخ دایال آپ در ایران با کاربران اینترنت ای.دی.اس.ال تقریبا برابر است و درحالی‌که به گفته جهانگرد، کف سرعت اینترنت در جهان 2 مگابایت بر ثانیه است در ایران اینترنت پرسرعت به اینترنت 128 کیلوبایت بر ثانیه اطلاق می‌شود! و تنها تعداد اندکی از افراد به اینترنت 2 مگابایت بر ثانیه آن هم با صرف هزینه گزاف دسترسی دارند.
به استناد نهادهای متولی فناوری اطلاعات، در ایران بیشترین کاربران اینترنت، کاربران اینترنت موبایل به شمار می‌آیند. این درحالی است که هزینه قابل توجه استفاده از اینترنت موبایل برای کاربران مانع از آن است که بسیاری از ایرانی‌ها به اندازه کافی و به میزان تعاریف استاندارد به اینترنت دسترسی داشته باشند.