| افسانه شیپوری | کارشناس ارتباطات |
از دهه 70 میلادی به بعد، شاخص‌های اقتصادی- اجتماعی که به نوعی رفاه و آسایش عمومی را به همراه داشت، با مولفه‌هایی ازجمله توسعه‌یافتگی جوامع در تمامی حوزه‌ها از سوی کارشناسان و صاحب‌نظران مورد بحث و ارزیابی قرار گرفت. «رشد جمعیت، رشد شهرنشینی، دموکراسی، عدالت‌اجتماعی، توزیع عادلانه ثروت، دسترسی به وسایل ارتباط جمعی، ثبات سیاسی و بودجه آموزش و تحقیقات، عواملی بودند که به تدریج به‌عنوان شاخص‌های توسعه به‌خصوص در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی برای رسیدن به جامعه ایده‌آل و منطبق با خواست مردمی مورد توجه دولت‌ها قرار گرفت.»
امروزه جامعه‌ای توسعه‌یافته تلقی می‌شود که بتواند در کنار شاخصه‌های اقتصادی، رفاه‌اجتماعی را بر معیار آموزش، اطلاعات و در حقیقت عنصر دانایی اجتماعی بنا نهد. در چنین جامعه‌ای، رسانه‌ها به‌ویژه مطبوعات با تولید و توزیع مطلوب اطلاعات، نقش زیادی در بالا بردن آگاهی‌های گوناگون و ضروری به طیف‌های مختلف جامعه برعهده می‌گیرد و جامعه را در نیل به تعالی و ترقی همه‌جانبه یاری می‌دهد.
اگر معضلات جامعه را به خوبی بشناسیم و اهمیت فناوری را در حل مشکلات در نظر بگیریم، کمبودهای فکری، دیدگاه‌های غلط و موانع مفهومی و فرهنگی که وجود دارد را می‌توان به جامعه معرفی کرد. در این بین رسانه‌ها عملا در توسعه پایدار جوامع نقش بسیار مهمی برعهده دارند و به‌عنوان نیروی محرکه در رشد و توسعه فرهنگی جامعه، عامل مهمی به شمار می‌آیند.
نقش رسانه‌ها در آموزش و آگاهی جامعه
توسعه، به آموزش و آگاه‌سازی و آماده‌کردن افکار عمومی برای بهره‌برداری از امکانات مادی و معنوی نیاز دارد. در این میان نقش رسانه‌ها (به ویژه مطبوعات) به‌عنوان یکی از پارامترهای مهم توسعه فرهنگی آشکار می‌شود و در جامعه با کارکردهای اطلاع‌رسانی، آموزشی، تفریحی و سرگرمی خود، به توسعه همه‌جانبه کمک می‌کند.
توسعه فرهنگی به‌عنوان وجه فرهنگی توسعه ملی باید بتواند راهبردهای لازم را برای کشف و شکوفایی عناصر مساعد در فرهنگ جامعه به کار گیرد. از این رو توسعه فرهنگی باید جامعه را در کسب و رشد اصالت‌ها، خلاقیت‌ها و فضیلت‌های اجتماعی به مدد بازشناسی و بازآفرینی فرهنگ‌مستعد خودی یاری دهد. در عین حال با مشارکت دادن تمامی افراد جامعه در فرهنگ آفرینی و تقویت و گسترش رقابت‌های سازنده، راه همگانی کردن فرهنگ را بگشاید. جراید به‌خصوص روزنامه‌ها، سودمندترین، فراوان‌ترین و ارزان‌ترین وسیله برای بالا بردن سطح آگاهی افراد جامعه و مبارزه با جهل و بی‌خبری به شمار می‌آیند. با پذیرش این موضوع که توسعه، فرآیندی چندبعدی است و توسعه اقتصادی در این میان از برجستگی خاصی برخوردار است، تا جایی که این توسعه به عبارت دقیق‌تر صنعتی شدن به‌عنوان محور اصلی و موتور حرکت هرگونه توسعه قلمداد شده، پژوهش‌های اندیشمندان نشان می‌دهد توسعه اقتصادی به پیش‌شرط اهرم‌های کمکی عوامل فرهنگی نیازمند است.
زمانی که مطبوعات به‌عنوان اولین رسانه ارتباط جمعی متولد شد، خبری از اینترنت، ماهواره و دیگر رسانه‌های جمعی نبود؛ اما امروز با وجود تمامی ابزارهای پیشرفته رسانه‌ای و ارتباط جمعی، نشریات و روزنامه‌ها همچنان جایگاه خود را به‌عنوان یک رسانه تعیین‌کننده در توسعه فرهنگی جوامع امروزی حفظ کرده‌اند.
بسیاری از دانشمندان بر این باورند که نیل به توسعه و خلق جوامع مدرن و کارآمد، بدون استفاده از رسانه‌های همگانی غیرممکن خواهد بود، چرا که توسعه فرآیندی است، جامع و پویا که با گذر زمان، جهتگیری‌ها و استراتژی‌های آن دستخوش تحول شده و باید دایما با تغییرات جامعه و نیازهای آن هماهنگ شود.
سواد رسانه‌ای عامل بهبود وضع اجتماعی
در برخی جوامع به صورت آگاهانه از رسانه‌ها سود می‌جویند و روز به روز بر بهبود وضع فرهنگی و توسعه جامعه خود می‌افزایند و به رشد سواد رسانه‌ای افراد جامعه کمک می‌کنند، اما در برخی دیگر ناآگاهانه از رسانه‌های جمعی استفاده می‌شود که در این سیستم‌ها تأثیر رسانه‌ها بر جامعه ممکن است، منشأ ایجاد فرهنگ نامناسب از قبیل کار فردی به جای کار گروهی، واردات به جای صادرات و ورود نامناسب فرهنگ و هنجارهای بیگانه و... شود که این عوامل سبب ضعف و عقب‌ماندگی جوامع می‌شود.
مسلم این است که باید امروزه براساس یک برنامه‌ریزی و تفکر جمعی، تمامی تهدیدها را به فرصتی برای رشد و شکوفایی تبدیل کرد. در این میان باید از قدرت جادویی هنر و رسانه به‌عنوان یکی از تاثیرگذارترین شیوه‌های جذب مخاطب برای توسعه همه‌جانبه کشور استفاده کرد تا آینده‌ای درخشان و پرامیدی را در به ثمر رسیدن زیرساخت‌های فکری - فرهنگی شاهد باشیم.