آرمین منتظری| توافق هستهای بار دیگر در منگنه تصمیم رئیسجمهوری قرار گرفته است که تصمیمات و اظهاراتش طی ماههای گذشته برای جهانیان ناخوشایند بوده و ثابت کرده است که او لزوما به قواعد بینالمللی پایبند نیست. دونالد ترامپ، رئیسجمهوری آمریکا، تا ساعت هشتوسی دقیقه امروز فرصت دارد تا بار دیگر فرمان تعلیق تحریمهای هستهای ایران را امضا کند.
از زمانی كه ترامپ در آمریکا بر صندلی قدرت نشسته است، روش سیاستورزی مبتنی بر غیر قابل پیشبینیبودن را در پیش گرفته و در این روش تا آنجا پیش رفته است که حتی متحدان نزدیک آمریکا نیز نمیدانند که قدم بعدی رئیسجمهوری آمریکا چه خواهد بود.
ترامپ پیشتر يکبار از تأیید پایبندی ایران به برجام سر باز زده بود و فرمان تعلیق تحریمهای هستهای ایران را نیز به اکراه امضا کرده بود. همین اقدام ترامپ موجب شد تا بر اساس قوانین داخلی آمریکا توافق هستهای برای بازبینی به کنگره آمریکا ارجاع شود. کنگره دو ماه زمان داشت تا توافق را به گونهای اصلاح کند که مورد تأیید ترامپ قرار بگیرد؛ اما کنگره ترجیح داد این مدت شصت روزه را دست به اقدامی نزند و بار دیگر توپ را به زمین ترامپ شوت کند. حالا بار دیگر جامعه بینالمللی چشم به گردش خودکار ترامپ دارد؛ البته اینبار تا حدودي با دفعه پیشین تفاوت دارد. ترامپ یکبار در سنگاندازی در مسیر اجرای برجام قدمی به پیش نهاد و آن تأییدنکردن برجام بود. هر چند او تعلیق تحریمهای هستهای ایران را امضا کرد، اما به وضوح نشان داد که انگیزه لازم را برای بازگرداندن تحریمها و خروج آمریکا از برجام را دارد. سخنگوی کاخ سفید روز پنجشنبه و در آستانه اعلام تصمیم دونالد ترامپ در مورد تأیید برجام گفت که وی همچنان برجام بدترین توافق ممکن میداند. سارا سندرز، سخنگوی کاخ سفید روز پنجشنبه در یک کنفرانس خبری گفت: رئیسجمهوری همچنان قویا معتقد است که برجام بدترین توافق تاریخ است. وی افزود: یکی از نقصهای این توافق در مورد محدودیتهای زمانی بر برنامه هستهای ایران است و پس از مدتی ایران میتواند آزادانه برنامه هستهای خود را توسعه دهد و به دستیابی به سلاح هستهای نزدیک شود.
هر چند خبرگزاری رویترز به نقل از منابع آگاه اعلام کرده است که احتمالا ترامپ اینبار نیز تعلیق تحریمهای هستهای ایران را امضا خواهد کرد اما مشروط به اینکه کشورهای اروپایی امضاکننده توافق هستهای تا مدت زمان معینی نواقص این طرح را رفع کنند. اگر این خبر رویترز درست باشد میتوان گفت که مقامات کاخ سفید بشدت در تلاش هستند تا رئیسجمهوری آمریکا را برای ماندن در توافق هستهای راضی کنند. چنانچه نشریه دیلی بیست، چاپ آمریکا نیز گزارش داده است ژنرال مک مستر، مشاور امنیت ملی آمریکا در حال مذاکره با باب کورکر و بن کاردین، دو سناتور ارشد کمیته روابط خارجی سنا است تا از خروج آمریکا از برجام توسط ترامپ جلوگیری کند. بر اساس این گزارش، مک مستر در حال ایفای نقشی است که پاییز گذشته انجام داد و آن جلوگیری از ایجاد موضوعات تحریکآمیز برای ترامپ است تا او برجام را تهدید نکند. مک مستر با کورکر و کاردین پنجشنبه هفته گذشته دیدار کرده است. بنا بر گفته سخنگوی کورکر، وی و مک مستر از آن زمان موضوعات مربوط به برجام را تلفنی مورد بحث قرار دادند.
حمایت قاطع اروپا از برجام
اما به نظر میرسد که همه آنچه که در آمریکا میگذرد تاثیری در تصمیم قاطع اروپا در حمایت از برجام ندارد. اروپاییها یکبار در قالب مذاکرات هستهای با شرکت کشورهای فرانسه، آلمان و انگلیس شانس خود را برای رسیدن به توافق آزمودند اما درنهایت این آمریکا بود که بنیان آن مذاکرات را ویران کرد. حالا که بعد از 12سال توافقی با ایران به دست آمده، اروپاییها تصمیم گرفتهاند که با قاطعیت از آن دفاع کنند.
پنجشنبه گذشته نیز در بروکسل نشستهایی به همین منظور تشکیل شد تا اروپا بتواند پیام قاطع خود را در آستانه تصمیمگیری ترامپ به آمریکا ارسال کند. جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و سیدعباس عراقچی، از مسئولان ارشد وزارت امورخارجه نیز در بروکسل حضور یافته و با وزرای خارجه کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه به تبادلنظر پرداختند.
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در نشست بروکسل حضور داشت با تأکید بر برجام گفت که این توافق برای امنیت اتحادیه اروپا کلیدی است. موگرینی افزود: توافق هستهای ایران در حال عملکردن به هدف اصلی خود مبنی بر حفظ نظارت بر برنامه هستهای ایران است. وی پس از دیدار با مقامات آلمان، انگلیس، فرانسه و ایران اعلام کرد: اتحاد جامعه بینالمللی برای حفظ توافق هستهای ایران ضروری است. توافقنامه هستهای اهمیت فوقالعادهای دارد و از اجرای کامل آن حمایت میکنیم. اروپا درباره لزوم اجرای توافقنامه هستهای توافق نظر دارد.
وزرای خارجه سه کشور آلمان، انگلیس و فرانسه نیز در اظهاراتی مشابه حمایت قاطع خود را از برجام اعلام کردند. وزیر خارجه آلمان ضمن حمایت از برجام تأکید کرد که ایران باید از منافع اقتصادی این توافق بهرهمند شود. زیگمار گابریل، وزیر خارجه آلمان پس از پایان نشست بروکسل با همتایان ایرانی، انگلیسی، فرانسوی و نیز فدریکا موگرینی گفت: با توجه به اینکه کرهشمالی به دنبال تسلیحات هستهای است، بسیار ضروری است که توافق هستهای ایران حفظ شود. باید به طور کامل به توافقنامه هستهای با ایران احترام گذاشت و از آن حمایت کرد. وی همچنین از آمریکا خواست تا برجام را از موضوعات دیگر جدا کند.
وزیر خارجه فرانسه پس از نشست بروکسل با همتایان ایرانی، انگلیسی و آلمانی خود به طور مستقیم از آمریکا خواست تا تعلیق تحریمهای ایران را تمدید کند. ژان لودریان، وزیر خارجه فرانسه گفت که فرانسه با حساسیت خواستار اجرای برجام است و همه طرفها باید به برجام و تعهدات خود پایبند بمانند. همچنین ضروری است که متحد آمریکایی ما نیز همین موضع را اتخاذ کند و به برجام پایبند بماند. وی افزود: پاریس تعهد خود به برجام را اعلام میکند و از همه طرفها نیز درخواست میکند تا به این توافق پایبند باشند. ما همچنین از آمریکا میخواهیم تا تعلیق تحریمهای ایران را تمدید کند.
وزیر خارجه انگلیس نیز در نشست بروکسل با تأکید بر اینکه ایران به تعهدات برجامی خود پایبند بوده است و آژانس نیز آن را تأیید کرده است، گفت: تاکنون کسی نتوانسته است جایگزینی برای برجام ارایه دهد. بوریس جانسون، وزیر خارجه انگلیس در کنفرانس خبری مشترک وزرای خارجه چهارجانبه اروپایی در بروکسل درباره برجام و گفتوگوهایشان با همتای ایرانی خود گفت: این نشست بسیار مهم بود. ما اروپاییها دور هم جمع شدهایم تا نظری مشترک را بیان کنیم. اول اینکه ارزش زیادی برای برجام قائلیم که توافق هستهای با ایران است. ما معتقدیم که این دستاورد دیپلماتیک قابل توجهی بوده است. وی ادامه داد: این توافقنامه راهی برای متوقفکردن مسیر ایران در دستیابی به تسلیحات اتمی بوده است و همانطور که همکارانم هم گفتند ایران به این توافقنامه پایبند بوده و این مسأله را آژانس بینالمللی انرژی اتمی نیز تأیید کرده است.
جانسون افزود: این مسأله برای ما بسیار مهم است؛ اما همچنین روشن است که برای ما اهمیت دارد حمایتی جهانی را از این توافقنامه ایجاد کنیم تا ایران بتواند نشان دهد، همانطور که همکارانم گفتند، کشور و همسایهای خوب در منطقه است. به همین علت مشروع و درست است که ما به موازات و غیرمرتبط با برجام، باید روی کارهایی تمرکز کنیم که ایران میتواند برای کمک به حل بحران وحشتناک یمن انجام دهد و به پیشبرد فرآیند صلح در سوریه و حل دیگر مسائل در منطقه کمک کند. وی همچنین اظهار کرد: آنهایی که با برجام مخالفند باید راهحل بهتری ارایه کنند که ما تا کنون چنین راهحلی ندیدهایم. من همچنین فکر میکنم اگر بتوانیم این توافقنامه را حفظ کنیم، چیزی که خیلی امیدوارم بتوانیم انجام دهیم. او ادامه داد: مردم ایران هم باید منافع اقتصادی حاصل از برجام را ببینند. به همین علت ما و دولت انگلیس به همراه یکدیگر و به همراه دوستان و شرکایمان در فرانسه و آلمان و دیگر کشورهای اروپایی و همچنین فدریکا موگرینی، همچنان به تلاشهایمان ادامه میدهیم تا تداوم برجام را حفظ کنیم.
نکته جالب در این میان این است که رفتار و رویکرد عجیب و بیثبات ترامپ در قبال مسألهای بسیار مهم نظیر برجام موجب شده تا طرفهای دیگر برجام هر زمان که موعد امضای تعلیق تحریمهای هستهای ایران و یا اعلام تأیید برجام میرسد، نگران باشند مبادا ترامپ رفتاری غیرمنتظره از خود نشان دهد. این رفتار ترامپ البته تنها مختص او نیست. گفته میشود که ریچارد نیکسون، رئیسجمهوری اسبق آمریکا نیز از همین رفتار برای اعمال فشار بر دوستان و دشمنان آمریکا و امتیازگرفتن استفاده میکرد. این تئوری که در سیاست بینالمللی از آن با عنوان تئوری «مرد دیوانه» یاد میشود در برهههایی از تاریخ از سوی سیاستمداران برای پیشبرد سیاستهایشان مورد استفاده قرار گرفته است. بر این اساس سیاستمدار اینطور نشان میدهد که هیچ تضمینی درباره تصمیمهایی که اتخاذ میکند، وجود ندارد و ممکن است برخلاف انتظار همگان، تصمیمی بسیار غیرمنتظره اتخاذ کند. ترامپ طی یک سال گذشته نشان داده است که به وضوح در حال استفاده از این تئوری است. رفتار عجیبش در گفتوگو و مذاکره با سران دیگر کشورها، استفاده غیرمعمولش از تويیتر و گفتوگو با سران دیگر کشورها از طریق تويیتر، خروج ناگهانی از معاهده پاریس مربوط به تغییرات آبوهوایی، رفتار غیرمعمولش با کرهشمالی و مکزیک و اظهارنظرهای غیرمعمول در خصوص موضوعات مختلف نشاندهنده این واقعیت است که ترامپ تلاش میکند از این تئوری استفاده کند. مشکل اما اینجا است که حتی دوستان آمریکا نیز نمیدانند که ترامپ چه در سر دارد.
هر چند جواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران از جایگاه یک مقام مسئول گفته است که «شخصیت ترامپ به ما مربوط نیست؛ آنچه که به ما مربوط است رفتار سیاست خارجی دولت آمریکا است» اما واقعیت این است که ترامپ سعی دارد به جهانیان بگوید که شخصیتي متفاوت از دیگر روسایجمهوري آمریکا دارد و گاهی ممکن است این شخصیت خاص در کیفیت تصمیمگیریهایش نیز دخیل شود.
اما شاید جان کلام را ظریف در بخشی دیگر از گفتوگویش با خبرنگاران در هواپیما بیان کرد. در فیلمی که از گفتوگوی ظریف با خبرنگاران در هواپیما منتشر شده، او در پاسخ به سوالی که به نظر میرسد در مورد گفتوگوی دیروزش با لاوروف و همچنین گفتوگوی روز پنجشنبهاش با فدریکا موگرینی و وزیران امور خارجه سه کشور عضو اتحادیه اروپا است، با خنده به خبرنگاران میگوید: « مذاکرات با روسها که همیشه خوب است. بعدش هم (مذاکرات روز پنجشنبه) خوب است. مشکل آن یکی است که به هیچ صراطی مستقیم نیست.»