سپند آرند- فرشید غضنفرپور| عصر ارتباطات و رسانه‌ها اصطلاحی است که مدت‌هاست به عصر ما لقب داده‌اند. دوره‌ای که در آن رسانه‌های جمعی، مرزهای جغرافیایی و فرهنگی و اجتماعی را درنوردیده‌اند و کمتر رویدادی است که از چشم رسانه‌ها دور بماند. دولت‌های مدرن نیز ناگزیر از تعامل با رسانه‌هایی هستند که قرار است رکن چهارم دموکراسی باشند و نقش چشم مردم بر عملکرد حکومت‌ها را بازی می‌کنند. اگرچه ساز و کارهای رسانه‌های سرمایه‌سالار به گونه‌ای است که مناسبات نظارتی را دگرگون کرده‌اند و خاستگاه صاحبان رسانه‌ها عموما برآمده از گفتمان حاکم و متاثر از منافع بنگاه‌های اقتصادی و متمرکز قدرت است؛ اما گسترش خرده‌رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی در سال‌های اخیر تا اندازه‌ای توانسته است در دموکراتیزه کردن جریان اطلاعات نقش داشته باشد. در ایران نیز مطبوعات، خبرگزاری‌ها، سایت‌ها و پایگاه‌های خبری متعددی فعالیت می‌کنند. این درحالی است که ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی مجازی نیز در جامعه بسیار بالا است و کارکردهای رسانه‌ها و تاثیرگذاری و تاثیرپذیری آنها در فضای سیاسی کشور تا اندازه زیادی دچار تحول شده است. هر چند براساس نظریه‌های ارتباطات سیاسی هر زمان پیوند میان احزاب و جامعه ضعیف باشد، رسانه‌ها نقش احزاب را برای جامعه بازی می‌کنند. با این حال چنین ایفای نقشی از سوی رسانه‌ها می‌تواند به آسیبی برای رسانه‌ها تبدیل شود که کارکردهای اصلی فعالیت رسانهای در اثر آن به محاق رود.
نقش آگاهی‌بخشی مطبوعات
یک عضو حزب اعتماد ملی به «شهروند» می‌گوید: به نظر من یکی از ارکان‌های مهم توسعه کشورها همین روزنامه‌ها و مطبوعات هستند که با توجه به رشد و پیچیدگی روزافزون جوامع وضعیتی پیش آمده که مردم علی القاعده نمی‌توانند به برخی از وظایف نظارتی خود در حوزه اجتماعی عمل کنند و مطبوعات به نمایندگی از مردم این کار را انجام می‌دهند.
محمدجواد حق‌شناس معتقد است: مطبوعات در کنار کتاب و نهادهای آموزشی به‌طور ویژه به اطلاع‌رسانی و آموزش مردم می‌پردازند. نقش مهم دیگر مطبوعات ارتباطی است که میان تصمیم‌گیرندگان و جامعه برقرار می‌کنند به این ترتیب که روزنامه‌ها با دسترسی و گفت وگو با مردم تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیرندگان را از مسائل آنان آگاه کرده و در راستای منفعت عمومی جامعه خط دهی می‌کنند.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب، اضافه می‌کند: باید توجه داشته باشیم که مطبوعات در ایران هنوز فاصله قابل‌توجهی با استانداردهای بین‌المللی دارند هرچند نمی‌توانیم چشمانمان را به روی پیشرفت‌های زیادی که رسانه‌ها در دو دهه اخیر داشته‌اند ببندیم اما باید اذعان کنیم مخاطب ایرانی در حدی که لازم است با این نهادهای اطلاع‌رسانی ارتباط برقرار نمی‌کند. حق‌شناس می‌گوید: در این حوزه حتی با برخی از کشورهای منطقه هم فاصله زیادی داریم و با این‌که از نظر تعدد مطبوعات در وضع بی‌نظیری قرار گرفته‌ایم از لحاظ تاثیرگذاری و تیراژ وضع همچنان تاسف بار است.
رسانه‌ها دچار رکود شده‌اند
اما در مورد چرایی این وضعیت، مدیرمسئول روزنامه اعتماد معتقد است: در کشور ما تعدادی از موضوعات وجود دارد که هنوز بلاتکلیف مانده است یعنی کل مدیران کشور تکلیف خود را با این موضوعات نمی‌دانند. نمونه این موضوع را در داستان احزاب شاهدیم که قانونش را داریم و خودش را نداریم.
الیاس حضرتی به «شهروند» می‌گوید: در حوزه مطبوعات هم اوضاع به همین منوال است به‌رغم این‌که انقلاب اسلامی یک انقلاب فرهنگی بود اما به دلایل بسیار زیادی که هم مسئولان در آن مقصرند و هم فرهنگ کلی که بر مردم حاکم است مطبوعاتی که می‌توانست با توجه به تأثیر نظام جمهوری اسلامی در منطقه و جهان با تیراژ چند میلیونی منتشر شود به دلیل بلاتکلیفی و جزر و مد وحشتناکی که در عمر مطبوعات شاهد هستیم نتوانستند نگاه بلندمدت داشته باشند. یک فعال رسانهای اصولگرا همین خلأ نگاه بلندمدت در مطبوعات را عامل رکود فضای رسانهای می‌داند و می‌گوید: به این دلیل که در حوزه رسانه نگاه بلندمدتی نداریم و تلاش می‌کنیم رسانه‌ها را بیشتر ملی ببینیم تا بین‌المللی؛ طراوت، نشاط و گنده‌گویی لازم در فضای رسانه شکل نمی‌گیرد. حسن لاسجردی در گفت‌وگو با «شهروند» اضافه می‌کند: به جهت این‌که مطبوعات ما در مجموع دارای تنوع دیدگاه نیستند درنتیجه چندان مورد پسند ذائقه مخاطب نیز قرار نمی‌گیرند و به همین دلیل یکی از دلایلی که می‌تواند مشکل مطبوعات را حل کند این است که باید روی ذائقه مخاطبان خود کار کنند.
دوران طلایی مطبوعات پس از انقلاب
به نظر می‌رسد همیشه شرایط رسانه‌ها و مطبوعات مانند امروز نبوده است و دورانی از شکوفایی و رونق مطبوعات را می‌توان در تاریخ پس از انقلاب مثال زد. دورانی که حق‌شناس درباره آن می‌گوید: جامعه ایرانی البته چند بار توانست رکوردهای شگفت‌انگیزی در زمینه مراجعه به روزنامه‌ها از خود برجای بگذارد، در اوایل انقلاب و نیز پس از حماسه دوم خرداد به سطح شگفت‌انگیزی رسیدیم اما پس از مدتی مجدداً انگیزه‌های مردم از دست رفت که این روند نه برای کشور و نه برای مطبوعات مثبت نبوده است. حالا شرایط به گونه‌ای است که سعید لیلاز عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران درباره آن به «شهروند» می‌گوید: مطبوعات ایران نه‌تنها اهداف مورد نظر خود در مورد جامعه را پوشش نمی‌دهند بلکه دورتر از آن چیزی هستند که ١٠سال قبل قرار داشتند.
لیلاز درباره علت چنین وضعیتی در سال‌های اخیر معتقد است: درواقع با فضای امنیتی که پس از روی کار آمدن احمدی‌نژاد بر مطبوعات حاکم شد، معلوم است که مطبوعات به چه سمتی می‌روند. وقتی به خاطر یک جمله یک روزنامه را تعطیل می‌کنند قطعا اوضاع رسانه‌ها نمی‌تواند آنگونه باشد که بتوانند نقش خود را به خوبی انجام دهند. لاسجردی نگاه دیگری به شرایط امروز مطبوعات دارد و می‌گوید: یکی از مسائلی که رسانه‌ها با آن درگیر هستند مسأله اقتصاد است. گردش مالی رسانه‌ها وابسته به دولت است و اگر کمک مالی دولت نباشد نمی‌توانند روی پای خود بایستند که این موضوع ملاحظه‌هایی را ایجاد می‌کند. اما مدیرمسئول روزنامه اعتماد معتقد است که برخی مطبوعات می‌توانستند تیراژ و فروش خوبی داشته باشند اما با بی‌ثباتی مواجه شدند و درنهایت مردم هم زمانی که دیدند ثباتی در مطبوعات نیست روزنامه‌ها را متهم به دست به عصا راه‌رفتن کردند و آنها را چندان جدی نگرفتند.
تاثیر بی‌اعتمادی، نگاه امنیتی
و تغییرات تکنولوژیکی بر مطبوعات
سعید لیلاز هم با تأیید این نگاه می‌گوید: این مسأله که مردم روزنامه نمی‌خوانند، هم ناشی از تغییرات تکنولوژیکی و گسترش رسانه‌های نوین مجازی و هم ناشی از بی‌اعتمادی مردم به رسانه‌ها است. بهبود این وضع نیازمند زمان طولانی است. او معتقد است: زخم بزرگی که بر پیکر مطبوعات وارد شده است به این زودی‌ها التیام پیدا نمی‌کند.
حق‌شناس با این حال اضافه می‌کند: در این خصوص باید گفت هر سه طرف ماجرا یعنی مردم، مطبوعات و نیز نهادهای نظارتی مقصر بوده‌اند، درمقاطعی شاهد بودیم نهادهای نظارتی به محض این‌که یک روزنامه شروع به شکل‌گیری و جلب توجه مخاطب می‌کرد روزنامه را با مشکلاتی مواجه می‌کردند که این امر از نگاه غیرحرفه‌ای به مطبوعات ناشی می‌شود و البته در به‌وجود آمدن وضع نامطلوب فعلی بی‌تأثیر نیست.
اما حسن لاسجردی فعال رسانه ای اصولگرا و عضو حزب موتلفه اسلامی در مورد نقش نهادهای نظارتی می‌گوید: با توجه به قانون قدیمی مطبوعات و این‌که این قانون بایسته‌های فضای جدید را در نظر نگرفته نهادهای نظارتی باید با دست گشاده با مطبوعات روبه‌رو شوند تا نقش روشنگری مطبوعات نیز در جامعه اعمال شود. حضرتی البته بر این عقیده است که همه دولت‌های بعد از انقلاب در این موضوع مقصرند چراکه نتوانسته‌اند در یک گفتمان اعتمادساز برنامه خوبی برای مطبوعات تنظیم کنند و براساس اصول پیش بروند تا مطبوعاتی داشته باشیم که براساس اصول در سطح بین‌المللی پیش برویم. این نماینده سابق مجلس اضافه می‌کند: متاسفانه همچنان هم در سوء تفاهمات زندگی می‌کنیم. عده‌ای مطبوعات را برانداز می‌دانند و عده‌ای دیگر متحجر که این نگاه نتیجه فاجعه‌آمیز امروزی را برای مطبوعات رقم زده است. من امیدوارم یک روز با یک گفت‌وگوی ملی و با این فرض که مطبوعات دلسوز و علاقه‌مند به کشور هستند با هم گفت‌وگو کنیم و براساس آن اصول مشترک آدم‌های نابغه‌ای را که می‌توانند مطبوعاتی با تیراژهای میلیونی رهبری کنند به فضا بازگردانیم.
آغاز فعالیت بیستمین نمایشگاه مطبوعات از امروز
شهروند| بیستمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها از شنبه ١٧ آبان- امروز- کار خود را آغاز می‌کند. سامانه ثبت‌نام الکترونیکی بیستمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها تا پایان ساعت اداری ١٤ آبان‌ماه از ثبت‌نام ٤٤٠ رسانه خبر داد که از این تعداد، سهم خبرگزاری‌ها ٢٠ رسانه و موسسات مطبوعاتی و روزنامه‌ها به ترتیب ٢٤ و ٣٢ رسانه بوده است. رسانه‌ها تا ساعت ١٦، چهارشنبه ١٤آبان برای تثبیت غرفه‌ها وقت داشتند و از این ساعت قرار بود سامانه با جانمایی‌های جدید و حذف غرفه‌های تثبیت‌نشده، برای تمام متقاضیان جدید باز شود. بیستمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها ساعت ١٥ شنبه، ١٧ آبان ماه افتتاح رسمی می‌شود و در مراسم افتتاحیه قرار است رئیس مجلس شورای اسلامی و وزیر فرهنگ و ارشاد سخنرانی داشته باشند. این مراسم در طبقه دوم شبستان اصلی مصلای تهران برگزار می‌شود. نمایشگاه بیستم که اولین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها در دولت یازدهم محسوب می‌شود، شعار «رسانه، آزادی مسئولانه» را در دستور کار قرار داده است؛ رویکردی که در یک‌سال اخیر از سوی حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بر آن تأکید شده است. حسین انتظامی، معاون وزیر ارشاد، پرهیز از تصدی‌گری را از اهداف معاونت مطبوعاتی برشمرده و درباره واگذاری برگزاری نمایشگاه به خود رسانه‌ها گفته است: «امسال در بدو امر با دوستان شورای هماهنگی تشکل‌های مدیریتی این موضوع را در میان گذاشتیم و برای واگذاری اعلام آمادگی کردیم، اما چون امسال این آمادگی در آنها وجود نداشت، به ما گفتند شما مجری باشید و ما در کنار شما هستیم. این دوستان در طراحی‌های نمایشگاه مؤثر بودند و در اجرا هم به ما کمک‌هایی می‌کنند.» در نمایشگاه امسال بولتن روزانه، توسط ستاد نمایشگاه منتشر نمی‌شود بلکه هر روز یکی از روزنامه‌ها انتشار این بولتن را عهده‌دار شده است و با قواعد شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه این بولتن‌ها را منتشر می‌کنند. نمایشگاه مطبوعات امسال عمدتا به صورت موضوعی برگزار می‌شود و به جز خبرگزاری‌ها، روزنامه‌ها و روابط عمومی‌ها، بقیه رسانه‌ها براساس موضوع تقسیم شده‌اند. امسال یکی - دو بخش جدید هم به نمایشگاه اضافه شده است؛ ازجمله این بخش‌ها می‌توان از رسانه‌های حوزه دین و اندیشه با ٢٢ عنوان نام برد.