حمیدرضا عظیمی| ماده واحده لایحه بودجه ‌سال 1397 دولت جمهوری اسلامی ایران دیروز به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد. لایحه‌ای که در سر جمع خود‌ هزار و صد و نود و چهار ‌هزار میلیارد تومان (دقیقا 1194935467400000) را برای رتق و فتق امور کشور در نظر گرفته که از این میزان، صرفا برای مصارف عمومی رقمی حدود ۴۲۹‌هزار‌ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.
این کلیت ماجراست. بودجه همان‌طور که از پیش قرار بود باید بودجه‌ای عملیاتی بسته می‌شد؛ این را محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه قبل از این قول داده بود. سال‌ها هم تلاش شده تا به این ویژگی در بودجه سالانه برسیم؛ حالا اما گفته می‌شود یک گام به بودجه عملیاتی نزدیک‌تر شده‌ایم. دست کم از شواهد برمی‌آید در حوزه فرهنگ تلاش‌هایی شده تا کمی از بودجه‌ریزی سنتی عبور کنیم و به بودجه‌ریزی مدرن نزدیک‌تر شویم.
چند کلام درباره بودجه
مرسوم این نیست که در صفحه فرهنگ و البته هنر، موضوعات اقتصادی آن هم به شیوه مفهومی و تحلیلی مورد توجه قرار گیرد. در این مجال هم قرار نیست اصول مالیه یا بحث‌هایی درباره نوع بودجه‌ریزی در کشورهای مختلف مورد بحث باشد؛ اما به‌احتمال می‌شود در فضایی که گاهی مي‌توان در کلام شهروندان (و حتی شهروندان نیمه‌متخصص) رگه‌هایی از برداشت غلط درباره بودجه را دید، قبل از پرداختن به جزییات بودجه فرهنگی 97 گریزی به چند مفهوم اصلی بودجه زد.
داستان این است ماده واحده‌ای که به نام بودجه در اختیار مجلس شورای اسلامی قرار می‌گیرد، در اصل صورتحساب مالی و برنامه‌ای پیشنهادی برای رتق و فتق امور است؛ ازجمله امور فرهنگی. دولت درآمدهایی دارد که منابع و محل این درآمدها مشخص است و به تبع آن هزینه‌هایی دارد یا اولویت‌هایی که مشخص است کجا قرار است، هزینه کند. هر ‌سال بر اساس نظرات کارشناسی (با توجه به پارامترهایی چون تورم، صعود یا نزول قیمت ارز و...) پیش‌بینی می‌کنند که در ‌سال آینده دولت چه میزان درآمد می‌تواند از این منابع (نفت، مالیات و...) کسب کند. اینها در بخشی به نام درآمدها در لایحه بودجه ذکر می‌شود. بخش دیگر متعلق به هزینه‌هاست که معمولا از این بخش بیشتر می‌شنویم. وقتی بحث از بودجه می‌شود، تقریبا همه این بخش از لایحه بودجه و اعداد و ارقام آن را مورد توجه قرار می‌دهند. در این بخش از لایحه بودجه، مطابق ردیف‌های مشخص، معلوم می‌شود که مثلا دولت قرار است در بخش حمایت از تئاتر، سینما یا موسیقی چقدر هزینه کند. تنها موضوع قابل طرح در این فشرده بودجه‌ای این است که ماده واحده لایحه بودجه، در اصل یک پیشنهاد است که به مجلس می‌رود آن‌جا نمایندگان در کمیسیون‌ها، کمیسیون تلفیق بودجه و سپس در صحن وارد بحث می‌شوند که چه میزان، از اعداد و ارقامی که در این لایحه آمده با واقعیت‌ها سازگار است. بعد از تصویب در مجلس، دولت می‌تواند احکام بودجه را صادر کند و به هر ردیف، رقم مشخص‌شده را تخصیص دهد. این را نباید فراموش کرد که مهمترین بحث بودجه «تخصیص» است. ممکن است روی کاغذ مثلا‌ هزار ‌میلیارد تومان برای حمایت از تئاتر یا سینما مصوب شده باشد اما درنهایت این عدد تا پایان سال «تخصیص» پیدا نکند.
بودجه فرهنگی
مطابق آنچه دیروز حسن روحانی به مجلس شورای اسلامی در قالب ماده واحده لایحه بودجه تقدیم کرد، جزییات بودجه فرهنگی در ‌سال 1397 مشخص شده است. پرداختن به چگونگی تخصیص، چرایی تصویب و مقدار و حجم این بودجه به ‌طور قطع زمان زیادی طلب می‌کند؛ اما آنچه فی‌الحال مورد توجه قرار گرفته، این است که کل رقم بودجه فرهنگی (منظور بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است) کمی بیشتر از هزارو سیصد‌ میلیارد تومان است که نسبت به ‌سال گذشته، ۱۲۰‌میلیارد تومانی افزایش داشته است؛ یعنی کمی بیش از 10درصد. از سرجمع بودجه فرهنگ و ارشاد کشور، مبلغ 681‌میلیارد تومان به حوزه ارشاد تعلق گرفته و مابقي هم به موضوعات فرهنگی.
در این میان وقتی در یک نمونه در حوزه تئاتر به جزییات بودجه توجه کنیم، واقعیت این است ارقام نسبتا خوبی به موضوعات ذیل تئاتر یا دیگر مباحث حمایتی در حوزه فرهنگ تعلق گرفته است. به‌عنوان نمونه مطابق کتاب بودجه‌ سال 1397، در ردیف «حمایت و گسترش هنرهای نمایشی» رقم 78‌میلیارد و 400‌میلیون تومان به‌ عنوان بودجه پیشنهاد شده که قرار است به 6 هزار اثر تولیدی تعلق گیرد؛ یعنی به هر اثر به ‌طور متوسط 13‌میلیون تومان. در موارد دیگر هم رجوع به جزییات موجود در کتاب بودجه، اعداد و ارقام خوبی را نشان می‌دهد؛ اما سوال اصلی احتمالا این خواهد بود که در صورت تصویب مجلس، تخصیص و مهمتر از همه شیوه تخصیص این بودجه‌ها چطور خواهد بود. به عبارتی اعداد و ارقام پیشنهادی به‌ عنوان بودجه، اعداد و ارقام خوبی است اما شیوه‌های بعدی و رویه‌ها احتمالا سايه ابهام را بر روی این بودجه‌ها خواهد افکند.