آرمین منتظری
مذاکرات هسته‌ای میان ایران و گروه 1+5 اغلب در کشورهای غربی انجام شده است. ژنو، وین و نیویورک در دوره‌های زمانی مختلف میزبان مذاکرات بوده‌اند. تنها در برخی دوره‌های مذاکره که سخن از میانجیگری ترکیه به میان آمده بود و بحث تأمین سوخت هسته‌ای رآکتور تهران مطرح بود، مذاکرات در ترکیه و در مقطعی هم در آلماتی قزاقستان انجام شد. از این جهت تغییر مکان میزبانی مذاکرات به حاشیه خلیج فارس و اعلام میزبانی عمان می‌تواند از اهمیت برخوردار باشد.
به گزارش پایگاه امید هسته‌ای ایران، عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه و عضو تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای از انجام دور بعدی مذاکرات میان ایران و گروه 1+5 در مسقط، پایتخت سلطان‌نشین عمان خبر داده است. به این ترتیب برای نخستین بار نمایندگان کشورهای عضو گروه 1+5 به یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس سفر می‌کنند تا با ایران بر سر میز مذاکره بنشینند. اگرچه هیچ یک از مقامات کشورمان دلیل خاصی را برای انتخاب عمان به‌عنوان میزبان این دور از مذاکرات ذکر نکرده‌اند اما با توجه به سابقه مذاکرات هسته‌ای، کشورهایی که تا به‌حال میزبان مذاکرات بوده‌اند و همچنین سابقه عمان و نقش‌آفرینی این کشور به‌عنوان میانجی میان ایران و غرب، می‌توان گفت ممکن است انتخاب عمان به‌عنوان میزبان این دور از مذاکرات که اتفاقا از حساسیت و اهمیت بسیار زیادی برخوردار است، حاوی پیام‌هایی برای جامعه جهانی باشد. عمان همواره از روابط بسیار خوبی با ایران برخوردار بوده است.
اگرچه سفارت سوییس در ایران مسئولیت واسطه‌گری میان دو کشور ایران و آمریکا را برعهده دارد اما در عمل این عمان بوده است که طی سال‌های گذشته میانجیگری میان ایران و آمریکا را برعهده گرفته است. تا آن‌جا که پس از توافق ژنو، بسیاری از کارشناسان و رسانه‌هاي خارجي از سلطان قابوس، پادشاه عمان، به‌عنوان مرد پشت پرده این توافق ياد و اعلام کردند عمان زمينه گفت‌وگوهاي آمريکا و ايران را فراهم کرد و ميزبان هر دوي آنها براي مذاکره بود. عمان تنها کشوری در حاشیه خلیج فارس است که با ایران مانورهای نظامی مشترک برگزار می‌کند. سلطان قابوس پادشاه عمان، بارها و بارها به ایران سفر کرده است و در بسیاری از سفرهایش با مقام معظم رهبری دیدار و گفت‌وگو داشته است. این کشور به‌عنوان میانجی در ماجراهای آزادی 15 ملوان انگلیسی و همچنین آزادی سه آمریکایی که در ایران به جرم جاسوسی بازداشت شده بودند، نقشی اساسی ایفا کرد. همچنين آزادي مجتبي عطاردي (استاد دانشگاه شريف که در آمريکا بازداشت بود)، شهرزادميرقلي خان (زنداني در آمريکا) و نصرالله تاجيک (سفير اسبق ايران در اردن که در لندن بازداشت بود) با ميانجيگري‌هاي سلطان قابوس و دولت عمان محقق شد. همه آنچه که ذکر شد نشان می‌دهد عمان به‌عنوان یکی از همسایگان قابل اعتماد ایران مطرح است و بعید نیست که پیشنهاد تعیین عمان به‌عنوان میزبان این دور از مذاکرات از سوی تهران مطرح شده باشد.
نقش عمان در مذاکرات هسته‌ای
در نخستین روزهای آغاز به کار دولت یازدهم به ریاست‌جمهوری دکترحسن روحانی، سلطان قابوس در سفری غیرمنتظره به ایران آمد. نکته مهم درخصوص این سفر این بود که این سفر سه روز به طول انجامید و سلطان عمان تنها با رئیس‌جمهوری و رهبر معظم انقلاب دیدار و گفت‌وگو کرد. در همان زمان خبرگزاری رویترز در گزارشی اعلام کرد مقامات ایران و آمریکا مذاکراتی را در عمان صورت داده‌اند. این خبر البته از سوی هیچ یک از مقامات ایران و آمریکا تأیید نشد اما ناظران و کارشناسان مذاکرات هسته‌ای احتمال انجام مذاکرات محرمانه و پشت پرده درخصوص پرونده هسته‌ای ایران را هرگز بعید ندانسته‌اند و حتی برخی از آنان مذاکرات پشت پرده را یکی از راه‌های نزدیکی دیدگاه‌های طرفین مذاکرات دانسته‌اند.
به هر حال برپايه گزارش‌هاي رويترز، مقامات آمريکايي در سفر به عمان براي مذاکرات محرمانه با ايران، از هواپيماهاي نظامي و ورودي‌هاي غيرمعمول و آسانسورهاي غيرعمومي استفاده مي‌کردند تا از فاش شدن اين مذاکرات خودداري کنند. از ميان مقامات آمريکايي حاضر در اين مذاکرات مي‌توان به ويليام برنز معاون وزيرخارجه آمريکا و جک سوليوان مشاور امنيت ملي معاون رئيس‌جمهوری آمريکا اشاره کرد. اين دو مقام آمريکايي در برخي ديدارها با طرف ايراني، بعضي از مقامات مانند بونيت تالوار عضو شوراي امنيت ملي در کاخ سفيد را در کنار خود داشتند. رویترز در آن زمان مدعی شده بود که دو کشور در‌سال 2013 حداقل 5 مرتبه ديدارهاي محرمانه‌اي را برگزار کردند.
برنز، سوليوان و کارشناسان فني از آمريکا در يکي از اين ديدارها در مارس گذشته، با استفاده از يک فروند هواپيماي نظامي وارد عمان شدند. آنها براي خودداري از فاش شدن مذاکرات با ايران، از هواپيماي نظامي استفاده مي‌کردند. اين ديدارها قبل از انتخاب حسن روحاني در انتخابات رياست‌جمهوري بهار گذشته انجام شده بود.با روی کار آمدن دولت جدید در ایران، دولت از مجوز مقام معظم رهبری برای مذاکره با آمریکا در باب موضوع هسته‌ای به صورت آشکارا استفاده کرد و مذاکرات دوجانبه با آمریکا در موضوع هسته‌ای ادامه یافت و حال نیز قرار است مقامات ایران و آمریکا بار دیگر درخصوص موضوع هسته‌ای در عمان دیدار کنند.
پیام‌های احتمالی میزبانی عمان چیست؟
در خصوص میزبانی مذاکرات هسته‌ای از سوی عمان، تحلیل‌های متفاوتی می‌توان مطرح کرد که البته تمامی این تحلیل‌ها به دلیل خودداری مقامات رسمی از اظهارنظر شفاف و همچنین نبود اطلاعات کافی از جزییات مذاکرات، تنها در حد حدس و گمان باقی می‌مانند. در نخستین گام، انتخاب عمان برای میزبانی مذاکرات هسته‌ای می‌تواند حاوی دو پیام باشد؛ نخست این‌که مذاکرات هسته‌ای به مرحله‌ای رسیده است که برخی از گره‌ها هنوز باز نشده است و برای باز شدن این گره‌ها بار دیگر به میانجیگری عمان نیاز است.
با توجه به عملکرد موفق عمان در امر میانجیگری میان ایران و آمریکا، چنین تحلیلی را می‌توان مطرح کرد و اما برداشت دوم به جایگاه جغرافیایی و سابقه عمان بازمی‌گردد.
این احتمال وجود دارد که مذاکرات هسته‌ای به مرحله‌ای از پیشرفت رسیده باشد که دستیابی به توافق نهایی بیش از هر زمان دیگری محتمل باشد. بنابراین مخابره خبر پیشرفت در مذاکرات، که منتهی به توافق نهایی می‌شود، از عمان، پیام‌های خاص خود را برای کشورهای منطقه و به‌خصوص اعراب حاشیه خلیج فارس دارد. می‌دانیم که عمان به‌رغم روابط بسیار خوبی که با ایران دارد، از روابط مناسبی با عربستان‌سعودی نیز برخوردار است و عربستان‌سعودی از آغاز مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا همواره مواضعی غیردوستانه درخصوص ایران اتخاذ کرده است.
دلیل این مواضع عربستان نیز ترس و بیم این کشور از این مسأله است که آمریکا به‌عنوان متحد چندین‌ساله‌اش درحال توافق با کشوری است که از لحاظ ایدئولوژیکی و سیاسی در رقابت با ریاض قرار دارد. بنابراین مذاکره در حاشیه خلیج فارس می‌تواند پیام عدم نگرانی را به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس ارسال کند.