| علی بیت‌اللهی | مدیر بخش زلزله و عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی |
زلزله سترگ و کم‌سابقه در سوی غربی استان کرمانشاه، نزدیک نوار مرزی با کشور عراق، از زوایای مختلفی قابل تحلیل و ارزیابی است. مطمئنا در روزهای آتی تیم‌های تحقیقاتی، اجرایی و امدادی حاصل مشاهدات خود را با هدف انتقال تجربیات و درس‌آموزی از این رخداد طبیعی، به اشتراک خواهند گذاشت. در همین ارتباط تیم کارشناسی و تحقیقاتی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، متشکل از متخصصان زلزله، ژئوتکنیک، سازه، تاسیسات، مصالح و بتن، شهرسازی، حمل‌ونقل و مدیریت بحران، روز بعد از رخداد زلزله 21 آبان‌ماه با بزرگی 7.3 به منطقه اعزام و از دیدگاه‌های مختلفی ابعاد حادثه را بررسی کردند.
یافته ارزشمند و مهمی که در این نوشتار به‌طور مجمل به آن پرداخته می‌شود، مشاهدات گروه زلزله و ژئوتکنیک مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی (با همکاری مستمر و نزدیک همکاران اداره کل راه‌وشهرسازی استان کرمانشاه) از گسیختگی نادر و طویل و عریضی است که در پی وقوع زلزله با بزرگی 7.3 در اطراف رومرکز آن به وقوع پیوسته است.
میزان جابه‌جایی قائم طرفین گسیختگی در برخی از نقاط به بیش از 3متر نیز بالغ می‌شود. طول گسیختگی برداشت‌شده حدود 4کیلومتر و پهنای زون گسیختگی که به صورت خطوط کم‌وبیش موازی و طویل است، بیش از یک‌کیلومتر ثبت شده است. چنین رخنمونی از گسیختگی‌های خاک و لغزش سطحی در زمین در زلزله‌های پیشین ایران نادر است. بدیهی است که این گسیختگی‌ها در اثر جنبش نیرومند زمین پدید آمده که نمود آن در سطح زمین و در لایه‌های سطحی به صورت گسیختگی‌های کششی و کنده‌شدن سطح زمین و جابه‌جایی و پرتاب سنگ‌هاست.
این زون گسیختگی که در بردارنده حرکات کششی لغزش در دامنه‌های خاکی نیز است، در 10کیلومتری شمال‌شرق شهر سرپل ذهاب (خط مستقیم) و در مجاورت روستای مله‌کبود سمت شمال‌شرقی آن واقع است که جهت بازدید و شناسایی از روستای مله‌کبود واقع در ارتفاع 760متری از سطح دریا، در جهت شمال‌شرق تا ارتفاع 1700متری، طول مسیری تقریبی دوکیلومتری را به صورت پیاده باید پیمود. مختصات جغرافیایی نقطه مرکز این زون گسیختگی به طول جغرافیایی 45.909 و عرض 34.536 درجه است.
امتداد گسیختگی شمال‌غرب- جنوب‌شرق بوده که در راستای گسل‌های منطقه است. این زون در ناحیه‌ای واقع می‌شود که جانمایی پس‌لرزه‌ها نیز منطبق با آن است.
تا لحظه تدوین این نوشتار، حدود 750 پس‌لرزه در منطقه رخ داده است که براساس گزارش مرکز لرزه‌نگاری دانشگاه تهران، موسسه ژئوفیزیک، نقشه توزیع آن در شکل 3 نمایش داده شده است.
در سمت شمال‌غربی زون گسیختگی و به سمت روستاهای تپانی، نوشیروان و سراب ذهاب، دشت ذهاب واقع شده است که احتمال می‌رود پهنه گسلی ذهاب نیز حدفاصل این دشت و ارتفاعات شرقی آن نظیر ارتفاعات شاه‌نشین که در پیشانی آن قلعه یزدگرد نیز واقع شده، باشد.
در سمت جنوب‌شرقی و در مجاورت آبشار ریژاوو یا آبشار پیران (حوالی روستایی به همین نام) پرتگاه‌های مرتفعی وجود دارد که اثر گسل‌هایی با راستای شمال‌غرب- جنوب‌شرق منطقه و از آن جمله پهنه گسل ذهاب را نشان می‌دهد.
آنچه که واضح است، منطقه مورد بحث در این نوشتار، یکی از عمده‌ترین کانون رهایی تنش تکنونیکی منطقه در زلزله 7.3 کرمانشاه- سرپل ذهاب بوده و در این منطقه علاوه بر گسیختگی‌های خاک، ازجا درآمدن سنگ‌ها، کنده‌شدن و متلاشی‌شدن زمین علاوه بر گسیختگی‌هایی که حالت رانش زمین را متصور می‌سازند، مشهود است. همچنین امتداد طویل گسیختگی و انطباق آن با پخش‌شدگی پس‌لرزه‌ها و جهت گسله‌های شناخته‌شده منطقه نشان می‌دهد که گسل مسبب زلزله نیز در همين راستا جابه‌جایی عمده داشته و بیشترین اثرات جنبش زمین نیز در این مناطق رخ داده است.
با رخداد زلزله به بزرگی ۳/7 در نواحی مرزی ایران و عراق، علاوه بر استان‌های غربی کشور همچون کرمانشاه، کردستان و ایلام، زلزله در تهران، استان لرستان و چندین استان دیگر کشور از یک طرف و در کشورهای کویت، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، گرجستان، عربستان، قطر و چند کشور دیگر بر طبق گزارش خبرگزاری‌ها نیز احساس شده است که بدون تردید معرف میزان انرژی آزادشده در اثر زلزله کرمانشاه بوده و اثر آن بر لایه‌های سطحی نظیر آنچه که در شکل‌های این نوشتار نشان داده شد، حیرت‌آور است.