شهروند| توافق نهایی هسته‌ای انجام می‌شود یا خیر؟ این سوال امروز خیلی از تحلیلگران سیاسی و حتی مردم عادی است. واقعیت این است که طرفین نزدیک به یک‌سال است که مذاکرات را پیش برده‌اند. در این مدت اما سخنانی که از طرفین مذاکرات شنیده شده، این است که: «توافق نهایی شدنی است.» اما به‌نظر می‌رسد که از این ابراز امیدواری برای توافق نهایی با رسیدن به آن، هنوز راهی در پیش است.
ایران خواهان لغو تمامی تحریم‌هاست و طرف مقابل خواهان محدودشدن توان هسته‌ای کشور. توانی که به گفته مقام معظم رهبری باید نیازهای اساسی هسته‌ای کشور را پاسخگو باشد و در نهایت ظرفیت غنی‌سازی 190هزار سو را برای کشور فراهم کند.
اما به‌نظر می‌رسد در حالی که نزدیک به یک‌ماه تا پایان ضرب‌الاجل نهایی مذاکرات باقی مانده موضوعاتی نظیر لغو تحریم‌های شد ایرانی و کاهش ظرفیت غنی‌سازی ایران مانع از دستیابی به توافق جامع شده است. از این منظر تحلیل‌هایی درخصوص امکان و احتمال تمدید مذاکرات به میان آمده است. هرچند طرفین مذاکرات به‌طور رسمی از این احتمال سخن نگفته‌اند و صراحتا اعلام کرده‌اند که زمان برای دستیابی به توافق کافی است اما در عین حال هریک در انتظارند تا دیگری نخستین قدم را بردارد.
روز گذشته سخنگوی فارسی زبان وزارت خارجه آمریکا درباره روند مذاکرات ایران و 1+5 گفت: مذاکرات با ایران پیرامون برنامه هسته‌ای به پیشرفت چشمگیری رسیده اما هنوز باید کارهای سختی انجام دهیم.
این سخن البته سخن جدیدی نیست اما آن‌جا که الن ایر، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا می‌گوید: «ما سوءتفاهم‌ها را کنار زده‌ایم و گفت‌وگوهای جامع درباره همه عناصر متن توافق جامع را برگزار کردیم»، نشان می‌دهد که دیگر زمان تصمیم‌گیری نهایی است. آمریکا باید در مورد لغو تحریم‌ها تصمیم‌گیری کند و کاخ سفید باید اختلافات با کنگره را حل کند و ایران نیز باید درخصوص مسأله غنی‌سازی راه‌حلی بیابد.
در این میان کاخ سفید با تصمیمی دشوار روبه‌رو است. کاخ‌سفید باید بتواند کنگره را به لغو همه تحریم‌های ضدایرانی قانع کند. مجید تخت‌روانچی، عضو تیم مذاکره ایران نیز معتقد است تصمیم سخت را باید غرب اتخاذ کند. وی می‌گوید: «قرار است تصمیم سختی بگیرند الان موقعش است و این کار شدنی است اگر واقعا اهل مذاکره باشند.»
تخت روانچی با اشاره به سخنان مقامات آمریکایی در بخش‌بندی تحریم‌ها گفت: «طبقه‌بندی تحریم‌ها را قبول نداریم، غرب باید تحریم‌ها علیه ایران را یکجا بردارد.»
وی در گفت‌وگو با شبکه خبر درباره نحوه لغو تحریم‌ها افزود: جمهوری اسلامی ایران نمی‌پذیرد تحریم‌ها دانه‌دانه لغو شود یا این‌که توافق شکل دیگری پیدا کند. عضو تیم مذاکره‌کننده ایران با 1+5 گفت: ما قبول نداریم طبقاتی برخورد کردن با تحریم‌ها را، یعنی یک طبقه تحریم‌های اقتصادی، یک طبقه تحریم‌های تجاری و یک طبقه تحریم‌های سیاسی یا چیزهای مختلف باشد، بلکه باید با تحریم‌ها به‌صورت واحد برخورد شود.
تخت‌روانچی با بیان این‌که لغو تحریم پله‌پله از نظر ما قابل قبول نیست، تأکید کرد: این‌که تحریم‌ها باید برداشته شود اصلا مبنای صحبت ما برای توافق در ژنو است و کلمه‌ای که به کار رفته لغو تحریم‌هاست و ما به کمتر از این رضایت نمی‌دهیم.
روانچی البته درخصوص ظرفیت غنی‌سازی کشور نیز توضیحاتی ارایه کرد. توضیحاتی که نشان می‌دهد تیم مذاکره‌کننده ایرانی قصد ندارد از خطوط قرمز عبور کند. تخت‌روانچی درباره غنی‌سازی و میزان آن نیز گفت: ما چشم‌اندازی که در مورد غنی‌سازی داریم به آن خواهیم رسید و این هدف ماست. وی با تأکید بر این‌که هیچ‌وقت یک اصل غنی‌سازی دکوری را قبول نمی‌کنیم، افزود: اصلا قابل تصور نیست شما با یک برنامه غنی‌سازی دکوری بتوانید به میزان 190هزار سو برسید. عضو ارشد مذاکره‌کننده هسته‌ای گفت: هم در بحث اراک و هم در بحث نطنز و این واقعیت‌های موجود در صحنه ایران را نمی‌شود پاک کرد بلکه باید با آن کنار بیایند. روانچی درباره به نتیجه رسیدن مذاکرات در زمان تعیین‌شده، گفت: ما ناامید نیستیم و فکر می‌کنیم شدنی است اگر غربی‌ها واقعاً دنبال حل مسأله هستند، در چارچوب خطوطی که تعیین‌شده ما در یک ماه می‌توانیم تمامش کنیم ولی ما یک‌طرف نیستیم طرف مقابل هم هست. تخت‌روانچی گفت: ظاهر قضیه آنها هم علاقه‌مند هستند این مسأله حل شود اما نباید فراموش کرد کسانی هستند که می‌خواهند این فرایند را تخریب کنند و ما در گذشته هم شاهد بودیم که اینها این تلاش‌ها را انجام دادند و به نتیجه نرسیدند و الان زمانی است که اینها باید این تصمیم را بگیرند. وی در پایان گفت: ما به فکر تمدید مذاکرات نیستیم و تلاش می‌کنیم در زمان مشخص به نتیجه دلخواه خود برسیم.
اگرچه روانچی و مقامات آمریکا تاکنون از احتمال تمدید مذاکرات سخن نگفته‌اند اما نبود نشانه‌ای مبنی بر تصمیم‌سازی نهایی در طرفین مذاکرات اذهان تحلیلگران را به سمت احتمال تمدید زمان مذاکرات هدایت می‌کند.
در همین راستا رابرت اینهورن، عضو سابق تیم مذاکره‌کننده آمریکا شانس دستیابی به توافق نهایی تا سوم آذرماه را کم دانسته و گفته است: «شانس دستیابی به توافق جامع نهایی تا ضرب‌الاجل 24نوامبر بسیار نزدیک به صفر است. اینهورن تصریح کرد: از نظر من گزینه‌ای که در این‌جا وجود دارد این است که ابتدا بر سر یک‌سری از مسائل کلیدی شامل ظرفیت غنی‌سازی و آینده راکتور آب‌سنگین اراک تا 24 نوامبر به توافق برسیم که این امر می‌تواند تمدید مذاکرات را برای پایان دادن به جزییات فنی باقیمانده توجیه کند.
این کارشناس آمریکایی تأکید کرد: اگر طرف‌های مذاکره‌کننده بر سر این مسائل به توافق برسند یک دلیل محکم برای ادامه مذاکرات برای چندماه دیگر دارند.
البته پایگاه خبری المانیتور به نقل از برخی کارشناسان آمریکایی نوشته: آمریکا می‌تواند برای تمام مسائل تا ضرب‌الاجل 24نوامبر راه‌حل نهایی را بیابد. یک کارشناس با اشاره به تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای آمریکا به المانیتور گفت: آنها در یک مرحله جدید قرار دارند که این مرحله آماده کردن زمینه برای توافق نهایی است. این کارشناس تأکید کرد: مذاکره‌کنندگان می‌توانند با جزییات فنی تا ضرب‌الاجل 24 نوامبر به توافق جامع برسند.
خبرگزاری فرانسه نیز به نقل از یک دیپلمات غربی ادعا کرد: شانس بسیار کمی برای حصول توافق نهایی میان ایران و گروه 1+5 تا پایان ضرب‌الاجل 24نوامبر وجود دارد. یک دیپلمات غربی نزدیک به مذاکرات هسته‌ای روز دوشنبه در گفت‌وگو با خبرگزاری فرانسه اظهار کرد: تنها کمتر از یک‌ماه برای دستیابی به نتیجه نهایی فرصت باقی است. ما امیدواریم که به این نتیجه برسیم اما شانس بسیار کمی برای آن وجود دارد.
مقامات غربی البته تلاش می‌کنند تا توپ تصمیم‌گیری درباره توافق نهایی را به زمین ایران بیندازند. در همین راستا خبرگزاری فرانسه به نقل از یک دیپلمات غربی نوشت: اکنون توپ در زمین ایران قرار دارد و تهران باید تصمیمات مهمی اتخاذ کند.
این در حالی است که تهران اعلام کرده تصمیم سخت را باید طرف غربی اتخاذ کند. بدیهی است که منظور تهران از این تصمیم سخت به رسمیت شناختن توان هسته‌ای صلح‌آمیز ایران و لغو همه تحریم‌هاست.
در این میان اعتمادسازی و اطمینان از صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران یکی از دغدغه‌ها و بهانه‌های همیشگی غرب بوده است که در مدت چندماه پیش با تعاملی که ایران با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای صورت داد این اطمینان به وجود آمده و زمینه برای برچیده شدن بهانه‌ها فراهم شده است تا آن‌جا که جن ساکی سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا روز گذشته صراحتا اعلام کرد: آمریکا به کار بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعتماد دارد و بررسی پایبندی ایران به هرگونه توافق هسته‌ای بخش مهمی از توافق خواهد بود. سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا تأکید کرد: ما نیاز داریم اطمینان حاصل کنیم و این اطمینان از طریق آژانس حاصل خواهد شد. چندی پیش نیز وندی شرمن معاون وزیر خارجه آمریکا و مذاکره‌کننده ارشد این کشور در مذاکره هسته‌ای صراحتا تأیید کرده بود که ایران به تمامی تعهدات خود در قبال آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبند بوده است.
بنابراین با توجه به این‌که اطمینان موردنظر حاصل شده و ایران در روند اعتمادسازی به خوبی عمل کرده، هیچ جای شک و تردیدی باقی نمی‌ماند که توافق نهایی هسته‌ای تنها به یک تصمیم سیاسی در سطح مقامات ارشد نیاز دارد و اگر موانعی که بر سر راه این تصمیم‌سازی است برداشته شود، توافق نهایی تا پایان زمان معین دور از انتظار نخواهد بود.