| الناز محمدی |
شهروند| یکی می‌گوید سه‌میلیون نفر، یکی می‌گوید یک‌میلیون نفر؛ تعداد دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل بعد از تمام سال‌هایی که از شروع بحث درباره آنها در ایران می‌گذرد، مشخص نیست. مسئولان آموزش و پرورش می‌گویند رسانه‌ها دراین‌باره بزرگنمایی می‌کنند اما آمار دقیقی هم از تعداد این افراد اعلام نمی‌کنند. حالا این علی زرافشان، معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش و پرورش است که در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید پوشش تحصیلی دانش‌آموزان در ایران 85درصد است و در دوره ابتدایی و متوسطه، حدود 450هزار نفر از تحصیل بازمانده‌اند. او از استان‌های سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری به‌عنوان استان‌هایی که کمترین پوشش تحصیلی را در ایران دارند، نام می‌برد.
آقای دکتر، دیگر تقریبا می‌توان گفت که ثبت‌نام مدارس تمام شده. تا به حال چه تعداد دانش‌آموز در مدارس ثبت‌نام کرده‌اند؟
نمی‌توان گفت که همه ثبت‌نامی‌ها تمام شده. حدود 96درصد ثبت‌نام دانش‌آموزان در دوره متوسطه اول و دوم تمام شده است.
به هرحال براساس آخرین آمارهای شما تا الان چه تعداد دانش‌آموز در دوره ابتدایی و متوسطه ثبت‌نام کرده‌اند؟
در دوره ابتدایی با توجه به پیش‌بینی رشد جمعیت دانش‌آموزی، در حال حاضر جمعیت دانش‌آموزان ثبت نامی افزایش داشته و حدود هفت‌میلیون و 300هزار ثبت نامی در این دوره داریم.
تعداد کل ثبت نامی‌ها در دوره ابتدایی چقدر است؟
در دوره ابتدایی بیش از 140هزار نفر نسبت به‌سال گذشته اضافه شده‌اند.
در دوره راهنمایی یا همان متوسطه اول این آمار به چه شکل است؟
در دوره راهنمایی هنوز ما نسبت به آمار سال قبل مقداری عقب هستیم. الان دو‌میلیون و 56هزار نفر ثبت‌نام کرده‌اند.
یعنی نسبت به سال قبل چه تعداد در دوره راهنمایی هنوز ثبت‌نام نکرده‌اند؟
حدود 15هزار نفر در این دوره نسبت به‌سال قبل هنوز ثبت‌نام نکرده‌اند.
در دوره متوسطه اول و دوم چه تعداد ثبت‌نامی داشته‌ایم و چه تعداد هنوز ثبت‌نام نکرده‌اند؟
در دوره متوسطه دوم سه‌میلیون و 167هزار نفر ثبت‌نام کرده‌اند. این رقم در‌سال گذشته سه‌میلیون و 287هزار نفر بوده است یعنی تا به حال نسبت به‌سال گذشته 120هزار نفر در این دوره هنوز ثبت نام نکرده‌اند. تفاوت عمده اختلاف ثبت نامی‌ها در دوره متوسطه دوم است و در دوره متوسطه اول یا همان راهنمایی، اختلاف کم، یعنی همان 15هزار نفر است. در مجموع نسبت به‌سال قبل همین موقع، کمی جلو هستیم. امسال براساس کاری که در پروژه مهر و ستاد ثبت نام انجام شد و پیگیری‌هایی که کردیم، مقداری استان‌ها را حساس کرد که به این موضوع بیشتر توجه کنند.
کل ثبت‌نام مدارس تا الان چه تعداد است؟
در حال حاضر تعداد کل ثبت‌نامی‌ها 12میلیون و 881 هزارتا است،. سال قبل این موقع تعداد ثبت‌نامی 12میلیون و 781هزار بود. یعنی همین الان 100هزار نفر نسبت به‌سال قبل جلو هستیم.
ثبت نام‌ها تا 15 آبان ادامه دارد. درست است؟
دفاتر ثبت نام مدارس معمولا باید تا آخر آبان بسته شوند ولی این به معنی آن نیست که ثبت‌نام‌ها متوقف می‌شوند، چون دانش‌آموزان تا قبل از امتحانات نوبت دوم هم حق دارند که اگر به مدرسه مراجعه کنند، ثبت‌نام شوند. چون ما نمی‌توانیم دانش‌آموزی را به دلیل مراجعه نکردن برای ثبت‌نام، از تحصیل محروم کنیم.
یعنی دانش‌آموزان هر زمان که مراجعه کنند، می‌توانند در مدارس ثبت‌نام کنند؟
بله براساس قانون همین‌طور است. ما باید دانش‌آموز را بپذیریم؛ به‌ویژه در زمان جا‌به‌جایی‌ها، دانش‌آموزانی که ثبت‌نام نکرده‌اند می‌توانند به مدارس مراجعه کنند. وقتی ما خودمان به دنبال دسترسی بیشتر دانش‌آموزان برای تحصیل هستیم، خودمان می‌خواهیم پوشش تحصیلی را برای دانش‌آموزان بیشتر کنیم. اگر دانش‌آموزی خودش مراجعه کرد، ما نباید ردش کنیم و باید او را بپذیریم.
آقای دکتر، در سالهای گذشته آمارهای مختلفی درباره کودکان بازمانده از تحصیل اعلام می‌شود. چندسال پیش بود که مرکز پژوهش‌های مجلس از تعداد سه‌میلیون و 200هزار نفری این کودکان خبر داد. بعد از آن دراین‌باره صحبت‌های زیادی شده؛ شما براساس آخرین آمارهای وزارت آموزش و پرورش، تعداد دقیق کودکان بازمانده از تحصیل را چه مقدار اعلام می‌کنید؟
برای رسیدن به تعداد دقیق بازمانده‌های از تحصیل باید چند کار انجام داد. اولا باید دوره تحصیلات اجباری را از کل دوره‌های تحصیلی جدا کرد. براساس قانونی که قبل از انقلاب تصویب شده، تحصیل تا دوره راهنمایی اجباری بوده، یک‌سال هم در قانون بودجه در‌سال 82 تحصیل تا پایان دوره راهنمایی یعنی هشت کلاس اجباری شد. البته براساس نقشه جامع علمی کشور که پوشش صد‌درصدی تحصیل تا پایان آموزش عمومی ذکر شده، طبیعتا باید همه بچه‌ها تا 9سال حداقل در مدرسه باشند. اما دوره دوم متوسطه هم در اساس قانون اساسی و هم نقشه جامع علمی کشور به‌عنوان تحصیل اجباری نیامده، بنابراین جمعیتی که در دوره متوسطه‌اند اگرچه در آموزش و پرورش ما وظیفه داریم که جا را برای تحصیلشان مهیا کنیم اما خودشان اختیار دارند که نیایند. به همین دلیل بخشی از سه‌میلیون و 200هزار نفری که درباره بازماندگان از تحصیل گفته می‌شود، مربوط به دوره متوسطه است که تحصیلشان اجباری نیست.
خب چه تعداد از این رقم، مربوط به این افراد است؟
من الان آمار دقیق ندارم. چون ما باید این آمار را با آمار ثبت احوال که جمعیت 6 تا 12ساله‌ها را مشخص می‌کند، تطبیق دهیم. مثلا فرض کنید افراد استثنایی، متوفیان و ... را خارج کنیم و جمعیت خالص 6 تا 18ساله را مشخص کنیم تا ببینیم چه تعداد از این افراد از تحصیل بازمانده‌اند.
یعنی هنوز این جمعیت را با هم تطبیق نداده‌اید یا از ثبت احوال نخواسته‌اید که این جمعیت را در اختیار شما قرار دهد؟
خیر، من چنین کاری نکرده‌ام.
خب برای آن برنامه‌ای در آموزش و پرورش وجود ندارد؟ چون این موضوعی است که در سالهای اخیر زیاد درباره آن حرف زده شده و اختلاف‌های زیادی درباره آن وجود دارد. کمی عجیب به نظر می‌رسد که آموزش و پرورش هنوز برنامه‌ای برای استخراج این آمار ندارد!
حالا خوب شد که شما دراین‌باره سوال کردید و من این موضوع را پیگیری می‌کنم. باید بررسی کنیم که این تعداد دربیاید. چون مدتی هم درباره دوره ابتدایی بحثی به‌ویژه در رسانه‌ها مطرح شد که نشان می‌داد حدود یک‌میلیون و 200هزار نفر در این دوره از تحصیل بازمانده‌اند، همان موقع هم نهایتا مشخص نشد که این آمار صحیح است یا خیر. الان در حقیقت براساس جمعیت 6 تا 12سالهای که باید در مدرسه باشند، همکاران ما در دوره ابتدایی معتقدند که این رقم درست نیست.
مسئولان معاونت ابتدایی می‌گویند چه رقمی درست است؟
پیش‌بینی آنها برای امسال این بوده که جمعیت دانش‌آموز در دوره ابتدایی به 7میلیون و 350 هزارتا برسد که الان فاصله‌ای حدود 150هزارتایی است. آنها هم معمولا کسانی‌اند که با تأخیر وارد آموزش و پرورش می‌شوند. بنابراین به نظر نمی‌رسد که رقم یک‌میلیون و 200 هزارنفری درست باشد، به‌ویژه این دوره جزو آموزش اجباری است. وقتی 15درصد دانش‌آموزان ما در دوره اول متوسطه در مدرسه نیستند، خب ما هم این را پذیرفته‌ایم که این تعداد دانش‌آموز درحال حاضر در مدرسه نیستند.
یعنی پوشش تحصیلی دوره متوسطه 85درصد است؟
بله، درحال حاضر 85درصد پوشش تحصیلی دوره اول متوسطه ما است و 15درصد در مدرسه نیستند.
و این یعنی چه تعداد؟
الان دو‌میلیون نفر دانش‌آموز در این دوره اول متوسطه داریم که حدود 300هزار دانش‌آموز هنوز در مدرسه نیستند.
نکته آخر این‌که در سالهای گذشته درباره کودکان بازمانده از تحصیل زیاد صحبت شده؛ حتی آقای فانی هم از زمان شروع وزارتشان در آموزش و پرورش چندبار دراین‌باره صحبت کرده‌اند و گفته‌اند که به‌ویژه دغدغه دختران دانش‌آموز بازمانده از تحصیل را دارند. در این یک‌سال و خرده‌ای که از زمان شروع دولت یازدهم می‌گذرد، وزارت آموزش و پرورش دقیقا چه برنامه‌هایی را برای این موضوع در نظر گرفته است؟
همانطور که گفتم در دوره ابتدایی مشکلی نداریم چون 98درصد دانش‌آموزان تحت پوشش تحصیلی‌اند و باید در مدرسه باشند، چون نرخ ناخالص ثبت‌نام بالای صد است. سه استان ما نسبت به بقیه استان‌ها در دوره متوسطه، زیر 85درصد پوشش تحصیلی‌اند.
یعنی کدام استان‌ها؟
سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری. سیستان و بلوچستان حدود 57درصد پوشش تحصیلی برای دانش‌آموزان دارد. دو استان دیگر هم حدود 75 درصدند. من به مدیران کل این استان‌ها گفته‌ام که این موضوع را پیگیری کنند و از تهران مامورانی آن‌جا مستقر شده‌اند تا دلایل بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان را دربیاورند. ما نمی‌توانیم نسخه کلی برای همه استان‌ها بپیچیم. ما می‌خواهیم برای آنها برنامه خاص در نظر بگیریم که لااقل برای سال آینده به 56درصد پوشش تحصیلی برسند. در سال 2000 پوشش تحصیلی ما در دوره ابتدایی 97درصد بوده و الان ما فقط توانسته‌ایم یک‌درصد آن را اضافه کنیم. با تأسیس مدرسه و افزایش معلم این پوشش زیاد نمی‌شود و باید موردی این مسأله را در استان‌ها حل کرد.
در بررسی‌های شما دلایل این بازماندگی‌ها از تحصیل در این استان‌ها چیست؟
یکی از دلایل عمده این است که مثلا در دوره ابتدایی، در سراسر کشور ما در دور افتاده‌ترین مناطق حتی برای سه دانش‌آموز کلاس و معلم داریم ولی برای دوره راهنمایی، در خیلی از مناطق نداریم و دانش‌آموزان باید فاصله‌ای را از منزل طی کنند تا به دبیرستان برسند. البته مدارس شبانه‌روزی وجود دارند ولی با وجود همه این روش‌ها تعدادی از دانش‌آموزان ثبت‌نام نمی‌شوند. ما درحال حاضر درحال پیگیری برنامه تأسیس کلاس‌های چندپایه برای دوره راهنمایی و دبیرستان هم هستیم که این مشکل تا حدودی حل شود؛ یعنی مثلا اگر چند دانش‌آموز وجود دارند در سالهای مختلف مقطع راهنمایی و دبیرستان، ما برایشان یک کلاس با یک معلم تشکیل دهیم. خود دسترسی به آموزش یک اصل است که کیفیت ایجاد می‌کند و بودنش بسیار بهتر از نبودنش است. ما روی سیستم‌های آموزش از راه دور هم کار می‌کنیم.