شهروند| بی‌عدالتی در حوزه آموزش؛ موضوعی که سال‌هاست هم مسئولان آموزش‌وپرورش و هم فعالان این حوزه از آن حرف می‌زنند. وجود تعداد زیادی کودکان بازمانده از تحصیل و فقر آموزشی در بعضی مناطق ایران دیگر موضوعاتی‌اند که حتی در میان حرف‌های وزیر آموزش‌وپرورش دولت یازدهم هم می‌آیند. برای همین هم است که چند نهاد و انجمن دست‌به‌دست هم دادند و اولین همایش توسعه و عدالت آموزشی را برگزار کردند. در پنل تخصصی دوم، روز اول این همایش که شنبه و یکشنبه در دانشگاه شریف برگزار شد، مهم‌ترین ریشه‌ها و پیامدهای محرومیت آموزشی کودکان و نوجوانان بررسی شد. سعید معیدفر، جامعه‌شناس و عضو انجمن جامعه‌شناسی ایران که یکی از برگزارکنندگان این همایش بود، در ابتدای این پنل گفت: «در حال حاضر مناطقی در ایران وجود دارند که از نظر آموزشی به شدت با بقیه مناطق متمایزند. مثلا در مناطق محروم، ممکن است مدرسه وجود داشته باشد ولی دانش‌آموزان در بحث رقابت فاصله زیادی با مناطق برخوردار دارند. از طرف دیگر در مناطقی از تهران، بعضی خانواده‌ها در بعضی محلات دچار فقر اقتصادی شدید شده و آسیب دیده‌اند و این موضوع بر آموزش فرزندانشان تأثیر مستقیم داشته است. در منطقه 12 بچه‌هایی وجود دارند که چون شناسنامه ندارند، نتوانسته‌اند به مدرسه بروند و این نمونه بارز بی‌عدالتی آموزشی است.» علی زرافشان، معاون آموزش متوسطه وزیر آموزش‌وپرورش یکی دیگر از سخنرانان این همایش بود. به گفته او مهم‌ترین بحث، اشتغال کودکان است: «چندسالی است که کودکان کار را به شکل چشمگیری در خیابان‌ها می‌بینیم و نه فقط خیابان‌ها که در مناطق مرزی کودکانی وجود دارند که به مبادلات مرزی و کوله‌بری مشغولند و چون درآمدش زیاد است، ترک تحصیل می‌کنند. ازدواج زودهنگام کودکان به‌ویژه دختران هم موضوعی است که در بی‌عدالتی آموزشی برای کودکان در کشور ما تاثیرگذار است.» او ادامه داد: «برداشت‌های مختلف از اصل 30 قانون‌اساسی و تأمین منابع برای آموزش‌وپرورش است. ما در این حوزه دچار خیمه‌شب‌بازی شده‌ایم. از یک‌طرف می‌گوییم تحصیل رایگان است و از طرف دیگر از اولیای دانش‌آموزان پول گرفته می‌شود تا بتوان مدارس را گرداند. از طرف دیگر ما در دوره ابتدایی در سراسر کشور مدرسه داریم اما در دوره متوسطه اول و دوم با توجه به پایین بودن تعداد دانش‌آموزان فضای فیزیکی برای ورود بچه‌ها به مدرسه در همه مناطق وجود ندارد. علاوه بر این روش‌های منعطف مانند کلاس‌های چندپایه برای دوره متوسطه نداریم.» سوسن باستانی، معاون بررسی‌های راهبردی معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری یکی دیگر از شرکت‌کنندگان در این همایش بود. او درباره عدالت جنسیتی در حوزه آموزش‌وپرورش گفت: «نرخ باسوادی برای مردان در سال 45، 42درصد و در سال 93، 88درصد است. این رقم برای زنان در سال 45، 19درصد بوده و حالا به 88 رسیده است. این نشان می‌دهد که در حوزه آموزش زنان خوب کار کرده‌ایم اما موضوع مهم در این میان این است که در ثبت‌نام دوره ابتدایی، بین دختران و پسران تفاوتی وجود ندارد اما در دوره‌های بعدی برای آموزش دختران افت‌وخیز داریم. مثلا پوشش تحصیلی دختران در دوره راهنمایی، 75درصد است و این بی‌عدالتی آموزشی برای آنهاست.»
در ادامه احمد حج‌فروش، پژوهشگر حوزه تعلیم‌و‌تربیت گفت: «در مقایسه با اکثر کشورهای منطقه مانند قطر، عربستان، بحرین و ... ما رتبه خوبی در پوشش تحصیلی نداریم. در حالی که سوابق تاریخی نشان می‌دهد این کشورها در حوزه پژوهشی از ما خیلی عقب‌تر بوده‌اند. ما در دوره ابتدایی پوشش خوبی داریم ولی در حوزه متوسطه، به‌ویژه متوسطه اول هنوز به صددرصد نرسیده‌ایم و 15درصد با آن فاصله داریم. وقتی در قانون گفته شده، تحصیل اجباری، باید در همه دوره‌ها باشد. از طرف دیگر در حال حاضر 36.9درصد بزرگسالان ما بی‌سوادند.»
او ادامه داد: «از طرف دیگر بی‌توجهی به شأن و منزلت معلم در ایجاد بی‌عدالتی آموزشی تاثیرگذار بوده است. چرا معلم ما باید میوه‌فروش و راننده تاکسی شود؟ معلمی که در مدرسه درس می‌دهد با کارمند نباید به این اندازه فاصله حقوقی داشته باشد. ما تحقیقی را با همکاری یونیسف در سه استان محروم کردستان، سیستان‌وبلوچستان و کهگیلویه‌وبویراحمد درباره دلایل به مدرسه نیامدن دختران به‌ویژه در دوره پیش‌دبستانی انجام دادیم که مشخص شد مشکلات فرهنگی دلیل عمده آن است. ما جاهایی رفتیم که وقتی با خانواده صحبت می‌کردیم، می‌گفتند دختر مال ما نیست، برای خانواده دیگری است و دلیلی ندارد ما برایش سرمایه‌گذاری کنیم و او را به مدرسه بفرستیم. این یکی از عوامل بازدارنده است که باید روی آنها کار شود.»
حج‌فروش گفت: «در سال 85 و 86 تصمیمات شتابزده‌ای برای آموزش‌وپرورش گرفته شد. مثلا پیش‌دبستانی در حال رشد بود اما معاون وقت به وزیر پیشنهاد کرد که پیش‌دبستانی‌ها همه باید غیرانتفاعی شود، این تصمیم اشتباهی بود. این تصمیم باعث شد وقتی قرار بود پوشش تحصیلی ما در دوره پیش‌دبستانی به 90درصد برسد هنوز 36.9درصد است. چرا نباید حدود 60درصد کودکان ما به پیش‌دبستانی بروند.»
در روز دوم این همایش هم وزیر کار و رفاه اجتماعی از در نظر گرفتن بسته حمایتی دولت برای بازگشت کودکان بازمانده از تحصیل به مدرسه خبر داد. علی ربیعی با بیان این‌که اولویت ما ورود به مباحث بازماندگان از تحصیل است، بر لزوم اجرای قانون کار و پیگیری مراکز متخلف تأکید کرد: «هدف ما این است که همه ایرانیان تحصیلات خود را تا انتهای مقطع دبیرستان بگذرانند و هیچ کودک بی‌سواد یا بازمانده از تحصیلی نداشته باشیم.» او با بیان این‌که 30درصد جمعیت سالمندان بی‌سواد هستند، گفت: «در شورایعالی رفاه بسته بازگشت کودکان بازمانده از تحصیل مطرح و قرار بر این شد که وزارت رفاه با همکاری وزارت آموزش‌وپرورش برنامه‌ریزی‌های لازم برای اجرا و تأمین اعتبار این بسته را برعهده بگیرد. این بسته در حال حاضر تدوین شده و به کمیسیون اجتماعی دولت ارایه شده و در دستور کار قرار گرفته است ضمن این‌که ما برای اجرا و برنامه‌ریزی این بسته از نظر صاحبنظران آموزشی و اقتصادی هم استفاده کرده‌ایم.» ربیعی با بیان این‌که ما امسال 170هزار کودک بازمانده از تحصیل در دوره ابتدایی داریم، گفت: «در بررسی‌های صورت گرفته عموما مانع اصلی ورود به مدرسه خانواده، موانع فرهنگی و فقر بوده که ما با در نظر گرفتن مشوق‌های آموزشی و مالی برای این خانواده‌ها، سعی در بازگرداندن این کودکان به مدرسه داریم.»