مهراب شريفي‌سده مدرس موسسه آموزش‌عالي هلال‌ايران
در جهان امروز جوامع با مخاطرات گوناگوني روبه‌رو بوده و اتخاذ تدابير مناسب براي رويارويي با اين خطرات اهميتي ويژه يافته‌است به‌گونه‌اي كه اكنون در جهان مدرن ما شاهد گذار از جوامع آسيب‌پذير به جوامع ايمن هستيم. جامعه ايمن، جامعه‌اي است كه مخاطرات پيرامون خود را به‌خوبي مي‌شناسد، راه‌هاي رويارويي و هماوردي با آن را مي‌داند و از پيش آمادگي‌هاي لازم را كسب کرده و توانمندي‌هاي خود را بهبود بخشيده است، همچنين با تدابير پيشگيرانه و كاهش‌دهنده خطر از پيامد‌هاي نامطلوب سانحه به‌شدت كاسته است. سازمان ملل متحد به‌عنوان سازماني با مسئوليت بين‌المللي با هدف كاهش خطر سوانح و حوادث، راهبردها و سياست‌هاي كلاني را به كشورهاي عضو پيشنهاد
کرده است.
کنفرانس جهانی کاهش خطرپذیری بحران از تاریخ 11 تا 22ژانویه 2002 در شهر کوبه، استان هیوگوی ژاپن برگزار و چارچوب کاری برای سال‌های 2002 تا 2012 در این کنفرانس مصوب شد. ایجاد برگشت‌پذیری و تاب‌آوری لازم ملل و جوامع در برابر بحران‌ها که من‌بعد تحت‌عنوان چارچوب کاری برای اجرا نامیده می‌شود. این کنفرانس فرصتی برابر به‌منظور حمایت و ترغیب از رویکردی نظام‌مند و راهبردی برای کاهش، آسیب‌پذیری‌ها و خطرپذیری‌ها در مواجهه با خطر فراهم آورد. این گردهمایی نیاز و همچنین راه‌های ایجاد برگشت‌پذیری و تاب‌آوری ملل و جوامع در مواجهه با بحران‌ها را مورد تأکید قرار داد. همچنين راهبرد یوکوهاما برای جهانی ایمن‌تر شامل دستورالعمل‌هایی جهت پیشگیری، آمادگي و كاهش اثرات است.
کنش‌های آمادگی مردم بیشتر دربردارنده اقدامات آموزشی است. فرآيند آمادگي مردم بايستي به آمادگي جامعه انجاميده و رسيدن به هدف مطلوب كه همان «جامعه آماده» است، آرمان اصلي همه سازمان‌هاي مديريت سوانح است.
به‌طور كلي كنش‌هاي آمادگي دربردارنده اقدامات زير است:
پيش‌بيني وقوع حادثه و در حد امکان جلوگيري از به‌وقوع پيوستن آن
کاهش تماس و برخورد با جمعيت درمعرض خطر
ايجاد و شبيه‌سازي حادثه و بالابردن واکنش به آن.
تمام تلاش كنشگران عرصه مديريت سوانح توانمندسازي جوامع و قادر ساختن آنها براي تاب‌آوري هرچه بيشتر در برابر خطراتي است كه آنان را
تهديد مي‌كند.
حيطه‌هاي اصلي در توانمندسازي(افزايش تاب‌آوري) جوامع عبارتند از:
1- اقدامات حاكميتي
2- ارزيابي خطـرپذيري
3- تـوسعه دانـش و آموزش
4- مـديـريت خطرپذيري و كاهش آسيب‌پذيري
5- آمــادگـي و پاسخگويي
آنچه در اين نوشتار در پي دستيابي به آنيم، يافتن و نشان دادن راه‌هايي براي آماده‌سازي مردم و توانمندسازي آنان است. ما در پي آنيم كه جامعه ما به درك درستي از مخاطرات دست يافته و تدابير بهتري اتخاذ كرده و رفتارهاي بهنجارتري از خود بروز دهد و با مخاطرات سازگاري بيشتري يافته و حتي راه‌هاي همزيستي مسالمت‌آميزتري با آنها را برگزيند، همان‌گونه كه همزيستي جامعه ژاپن با زمين‌لرزه، امروز مسالمت‌آميزتر از
گذشته است!
اين نكته مسلم است كه بدون شناخت هر پديده، سازگاري و تطابق با آن دور از دسترس خواهد بود. پس جامعه ما براي شناختن مخاطراتي كه هستي و سلامتش را تهديد مي‌كند، نيازمند آموزش و در مواردي قانون است، قانون بيشتر رويكرد اجبار و كاربرد مشروع زور است كه امروزه كمتر گزينه اول دولت‌ها براي حاكميت‌بخشي به يك رفتار و كنش عقلاني است و از اين‌رو دولت‌ها بيشتر در پي آن هستند تا كنش‌ها و رفتارهاي تجويزي خود را بيشتر از طريق آموزش مردم در جامعه به انجام رسانده و رسميت بخشند. اگرچه آموزشي كه بتواند رفتارهاي اجتماعي را بهبود بخشيده و كنش‌هاي معقولانه‌تر را سبب شود، به‌كندي حاصل شده و تدوين برنامه‌هاي بلندمدتي را طلب مي‌كند. آموزشي كه نگرش مردم را دگرگون ساخته، درك آنان را عميق‌تر و رفتارشان را بهبود بخشد.
آموزش‌هاي همگاني در حيطه سوانح با هدف دستیابي به جامعه ايمن و امن و در راستاي تحقق فرهنگ ايمني و پيشگيري به انجام مي‌رسد. اگر مخاطب ما همه اقشار جامعه باشند، دسترسي به آنان يا از طريق رسانه‌هاي ممكن است يا از طريق نهاد‌هاي فراگير آموزشي مثل مدارس و دانشگاه‌ها. در چارچوب كاري هيوگو اين رويكرد مهم و كارساز اين‌گونه مورد تاكيد قرار گرفته است: «آموزش و پرورش: تركيب يا وارد نمودن كاهش خطرپذيري بحران‌ها در قسمت‌هاي مرتبط طرح‌ها و برنامه‌هاي آموزشي مدارس در كليه سطوح همچنين استفاده از كانال‌هاي رسمي و غيررسمي به‌منظور در دسترس قراردادن و مطلع‌نمودن جوانان با استفاده از اين اطلاعات است. ارتقاء و يكپارچه‌سازي عوامل موثر در كاهش آسيب‌پذيري ناشي از بحران‌ها همانند يك عنصر اصلي ذاتي در آموزش‌هاي 10ساله سازمان ملل متحد به‌منظور توسعه پايدار.»
بر اين اساس اتخاذ رويكرد‌هاي جامعي براي آموزش همگاني با بهره‌گيري مناسب از همه ظرفيت آموزشي كشور (دانشگاه‌ها و مدارس) و رسانه ملي (صدا و سيما) می‌تواند راهگشا بوده و آموخته‌هاي مردم را در بلندمدت درقالب فرهنگ ايمني و پيشگيري شكل دهد. تمركز ويژه بر مدارس مي‌تواند مخاطبان (دانش‌آموزان) را به پيام‌آوران راستين ايمني و پيشگيري بدل ساخته و به گسترش اين مفاهيم در جامعه كمك كند. ساختن جامعه‌اي امن و ايمن تنها با آموزش فراگير مردم متصور است.