توجه به جامعه میزبان در محیطهای گردشگری و میزان رضایتمندی و خشنودی آنها از این فعالیتها یکی از عوامل موثر در افزایش روند گردشگری است. موفقیت هر پروژه گردشگری مستلزم شناخت و تعیین عوامل موثر بر رضایت و حمایت جامعه میزبان است. به همین دلیل علیرضا احمدی، عبدالعظیم آجیلی، معصومه فروزانی و مسعود یزدانپناه، استادیاران دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان با هدف تعیین عوامل موثر بر رضایت ساکنان محلی از گردشگری، همچنین حمایت آنها نسبت به گردشگری پژوهشی انجام دادهاند. جامعه آماری پژوهش، تمامی ساکنان روستاهای گردشگری در شهرستانهای مسجدسلیمان، اندیکا و لالی در استان خوزستان بودند. نتایج نشان داد رضایت ساکنان مناطق گردشگری با متغیرهای کیفیت، وجهه و تعهد رابطه آماری معنیدار دارد.
توسعه گردشگری پایدار شامل به حداقل رساندن هزینهها و حداکثرکردن منافع زیستمحیطی، اقتصادی، اجتماعی و... و مشارکت اجتماع محلی و تجربیات گردشگری رضایتبخش است. بنابراین برای رشد در صنعت گردشگری استفاده از اصول توسعه پایدار بهطور فزآینده برای ذینفعان، گردشگران و جوامع میزبان مهم میشود. همچنین حفظ یکپارچگی فرهنگی، فرآیندهای زیستمحیطی ضروری، تنوعزیستی و سیستمهای پشتیبانی زندگی بهعنوان گردشگری پایدار در تعریف سازمان تجارت جهانی نیاز به نظارت دقیق شامل سطح رضایت گردشگری، ظرفیتسازی جامعه محلی و بهطور مستمر نظارت بر عکسالعمل آنها به عنوان فعالیتهای گردشگری و گردشگران دارد. توسعه گردشگری یکی از روشهای بازسازی، توسعه اجتماعی- اقتصادی و افزایش رفاه ساکنان مقصد است و علاوهبر گردشگران باید برای ساکنان و سایر ذینفعان نیز مفید باشد. بدین ترتیب فراهم آوردن یک تجربه رضایتبخش برای ساکنان و جلب رضایت آنها یکی از ابعاد توسعه گردشگری پایدار محسوب میشود. زیرا تاثیرات ناشی از گردشگری ممکن است باعث ناراحتی و نارضایتی جامعه میزبان شود که آن نیز به نوبه خود ممکن است باعث مشکلاتی در پایداری بلندمدت صنعت گردشگری و منافع اقتصادی حاصل از آن شود.
رضایت ساکنان از حضور گردشگران و همچنین حمایت آنها از توسعه گردشگری و وفاداریشان نسبت به گردشگری و حضور گردشگران تاثیری شگرف بر آینده گردشگری در هر منطقهای دارد. گردشگری نیازمند مهماننوازی ساکنان محلی و تعامل آنها با گردشگران است. در صنعت گردشگری مدیریت باید بهگونهای باشد که ارزش، کیفیت و تعهد دوطرفهای ایجاد شود. بهعبارت دیگر گردشگری هم برای گردشگران و هم برای ساکنان دارای مزیت باشد. اگر در گردشگری به خواستههای ساکنان و تامین رضایت و حمایت آنها بیتوجهی شود، قطعا کشور در حوزه گردشگری به اهداف تعیینشده نخواهد رسید.
در این پژوهش نتایج تحلیل رگرسیون نشان میدهد که متغیرهای تعهد، رضایت و تصویر، تاثیر معنیداری بر وفاداری ساکنان نسبت به توسعه گردشگری و حضور گردشگران دارد، بهطوریکه متغیر تعهد دارای بیشترین تاثیر بر متغیر وفاداری ساکنان و حمایت آنها نسبت به حضور گردشگران است. افزایش تعهد ساکنان نسبت به گردشگری برای جذب گردشگران ضروری است. ایجاد و حفظ تعهد عمیق به توسعه گردشگری و حمایت از حضور گردشگران تاثیر بسزایی در توسعه گردشگری و بهدنبال آن توسعه منطقه دارد. اگر سطح تعهد ساکنان بالا باشد، تعامل بین ساکنان و موسسات گردشگری و گردشگران افزایش مییابد. در نتیجه زمینه برای حمایت ساکنان از گردشگری و حضور گردشگران فراهم میشود. تعهد ساکنان نسبت به گردشگری موقعی ایجاد میشود که خود ساکنان برای توسعه گردشگری و ایجاد خدمات موردنیاز گردشگران دستبهکار شوند که خود باعث افزایش درآمد ساکنان در قبال ارایه خدمات و در نتیجه وفاداری آنها نسبت به گردشگری خواهد شد. برای افزایش حمایت ساکنان از حضور گردشگران باید اقدامات لازم ازجمله کاهش تاثیرات منفی حضور گردشگران بر محیطزیست، تعدیل تاثیرات فرهنگی-اجتماعی حضور گردشگران، افزایش نقش فعالیتهای گردشگری در وضع اقتصادی ساکنان برای افزایش رضایت ساکنان، افزایش تعهد آنها نسبت به توسعه گردشگری و حضور گردشگران، همچنین بهبود تصویر گردشگری در ذهن ساکنان را انجام داد. رضایت ساکنان از حضور گردشگران و فعالیتهای گردشگری دومین عامل موثر بر وفاداری ساکنان است. ساکنانی از حضور گردشگران و برنامههای مربوط به گردشگری حمایت خواهند کرد که از حضور گردشگران و تاثیرات گردشگری در روند زندگی و جامعه رضایت داشته باشند. اگر ساکنان از گردشگری و حضور گردشگران رضایت نداشته باشند، مخالف حضور گردشگران خواهند بود و این امر باعث بروز خشونت و بدرفتاری نسبت به گردشگران و افزایش درگیریهای اجتماعی بین ساکنان و گردشگران خواهد شد. گردشگری ممکن است باعث ناراحتی و نارضایتی جامعه میزبان شود و جامعه ناراضی قطعا از حضور گردشگران در منطقه خود حمایت نخواهد کرد و این باعث کاهش سطح وفاداری ساکنان نسبت به گردشگران خواهد شد. بنابراین پیشنهاد میشود اقدامات حفاظتی برای حفظ ارزشهای جامعه محلی، احترام به عقاید آنها، حفظ محیطزیست جامعه محلی، جلوگیری از تجمعات بیرویه و حاوی موارد ناپسند و دیگر مواردی که باعث نارضایتی ساکنان میشود، انجام شود. مطابق با نتایج این پژوهش، تصویر (وجه استنباطشده) نیز دارای تاثیر معنیداری بر وفاداری ساکنان است که این نتیجه با نتیجه پژوهش استایلیدز و همکاران مطابقت دارد؛ آنها در مطالعه خود با عنوان «حمایت ساکنان از توسعه صنعت گردشگری: نقش تصویر و درک اثرات گردشگری در حمایت ساکنان» نشان دادند که تصویر گردشگری برای ساکنان منجر به حمایت آنها از توسعه گردشگری میشود. اگر وجه صنعت گردشگری نزد ساکنان مثبت نباشد و آنها احساسات منفی نسبت به گردشگری داشته باشند، از حضور گردشگران حمایت نخواهند کرد و این باعث کاهش تعامل میان ساکنان و گردشگران میشود. بنابراین اگر از نظر ساکنان نتایج گردشگری در زندگی آنها و جامعه اطرافشان مطلوب باشد، نگرش مثبتی نسبت به حضور گردشگران و همچنین تصویر مثبتی از گردشگری و گردشگران در ذهن خود داشته باشند، آنها از گردشگری حمایت خواهند کرد و قطعا نسبت به حضور گردشگران وفادار خواهند ماند. برای ایجاد یک تصویر یا وجه خوب از گردشگری، باید اقدامات لازم برای جلوگیری از آلودگیهای زیستمحیطی، تجمعهای بیرویه، قاچاق، جلوگیری از قطع درختان و آسیب به منابع طبیعی، استعمال دخانیات، درگیریهای بیمورد و غیره به انجام برسد. همچنین تمهیدات لازم برای اسکان گردشگران در نقاط مخصوص، حفظ و احترام به ارزشها و فرهنگ ساکنان محلی، احترام به طبیعت، محیطزیست و نقاط تاریخی، احداث رستورانها، سوئیتها، خوراکسراها، پارکینگهای مخصوص گردشگران و... که از بروز بسیاری از مشکلات ناشی از حضور گردشگران جلوگیری میکند، اندیشیده شود.
نتایج تحلیل رگرسیون عوامل موثر بر رضایت ساکنان نشان داد که کیفیت درکشده دارای تاثیر معنیداری بر رضایت ساکنان است. پژوهشهای گردشگری نشان میدهند که کیفیت درکشده، رضایت را تحتتاثیر قرار میدهد و منجر به نیت رفتاری آینده میشود. همچنین اثر غیرمستقیم کیفیت خدمات در قصد رفتاری از طریق ارزش درکشده و رضایت گردشگری در متون گردشگری نشان داده شده است. اگر تاثیرات حضور گردشگران در بهبود کیفیت زندگی ساکنان و کیفیت درکشده از فعالیتهای گردشگری مثبت باشد، قطعا آنها از حضور گردشگران رضایت خواهند داشت. به عبارت دیگر اگر گردشگری باعث افزایش درآمد ساکنان، ایجاد اشتغال، تفریح، خدمات، حفاظت محیطزیست و غیره و درنهایت افزایش رفاه ساکنان، بهبود معیشت مردم و کیفیت زندگی مردم شود، آنها از گردشگری رضایت خواهند داشت و اگر گردشگری برای مردم پیامدهای منفی همچون تهدید امنیت و سلامت جامعه، ازدحام و شلوغی، ترافیک، افزایش میزان جرم، کاهش بهداشت، تخریب محیطزیست و غیره داشته باشد و باعث کاهش کیفیت زندگی مردم شود، آنها از گردشگری رضایت نخواهند داشت. برای افزایش کیفیت درکشده پیشنهاد میشود زمینههای لازم برای ایجاد فروشگاهها، رستورانها، مهمانسراها و... توسط مردم، ایجاد جایگاههای مناسب برای عرضه صنایعدستی و غذاهای محلی، مستقرکردن سطلهای زباله در تمام نقاط گردشگری و ارتقای بهداشت محیطی، کمک به ایجاد محیطزیستی زیبا و جذاب در نقاط گردشگری، بهسازی و ترمیم جادههای دسترسی به نقاط گردشگری، ایجاد زمینههای لازم برای تبادل فرهنگی مثبت، ایجاد پایگاههای امنیتی برای افزایش امنیت مردم و... فراهم شود.