| آزاده جعفریان |
«آيدين آغداشلو» 10سال پيش وقتى رئيس شوراى داورى نخستين دوره دوسالانه نقاشى دامون‌فر شده بود، مي‌گفت: «هميشه نگران آينده نقاشى ايران بودم؛ آيا نسل بعدى مي‌تواند دستاوردهاى گذشته را ميراث‌دارى كند؟ حالا با تماشاى بيش از ١٠٠٠ اثر نقاشان زير ٢٥سال دريافتم نسل جوان ما نه‌تنها چيزى از گذشته كم ندارند بلكه بسيار تواناست و مي‌توان به او اعتماد كرد»؛ اكنون در پنجمين دوره اين دوسالانه بار ديگر آغداشلو، رياست شوراى داورى دامون‌فر را پذيرفته و همچنان اميدش به نسل نوين نقاشى ايران پررنگ است؛ سيف‌الله پوياراد، مدير دوسالانه دامون‌فر اما مي‌گويد، اين نقاشان جوان تاريخ دوباره براى هنر ايران مي‌سازند؛ او معتقد است، جوان هنرمند ايرانى، پاى در خاك مادرى و چشم در جهان هستى دارد، دانش جهانى را با آموختنى‌هاى وطنى درهم مي‌آميزد و به زبانى كه در وسعت بيشترى قابل فهم است، اثر هنرى مي‌آفريند و زمانه خود را ثبت مي‌كند.
پوياراد مي‌گويد: دوسالانه دامون‌فر براى ديده‌شدن نسل تازه نقاشى ايران پديد آمده و از سال ١٣٨٥ كه آغاز به كار كرده، شمار بسيارى از استعدادهاى ناب را به جامعه تجسمى معرفى كرده است؛ در اين رويداد روشن شد جوانان هنرمندمان به دنياى اطراف‌شان حساس‌اند و با تعهد، نكته‌سنجى و تكنيك والاى نقاشانه، حرف‌هاى تازه‌اى براى گفتن دارند.
آغداشلو و پوياراد اين‌روزها بار ديگر پرچم دوسالانه نقاشى دامون‌فر را در گالرى پرديس‌ملت بالا برده‌اند تا بازهم استعدادهاى نوجوى ٩٣ را به جامعه هنرى ايران معرفى کنند؛ اين گفت‌وگو كه لبريز از خواندنى‌ها و حتى خاطرات خوش و شيرين است، مي‌تواند اطلاعاتى تازه از اين رويداد ملى ارایه كند كه تا دوم آبان‌ماه داير خواهد بود و در اين روز موعود با معرفى برگزيدگانش به كار خود پايان خواهد داد؛ جالب اين‌جاست كه اين‌بار هم چونان هميشه نفر اول اين دوسالانه مسافر آلمان و آكادمى هنرى فابركاستل خواهد بود.
- آقاي پوياراد، چه شد كه در پنجمين دوره براي دومين‌بار آقاي آغداشلو را در كنار دامون‌فر داريد؟
پوياراد: ما حدود 5، 6 ماه پيش نشستي با نفرات برتر تمام دوره‌ها داشتيم كه در اين جلسه به نتايج جالبي رسيديم و آن اين بود كه همگي بر اين نظر بودند، هيات داوران دوره‌اول دوسالانه دامون‌فر به رياست آيدين آغداشلو بسيار خوب بوده و همه خواستار حضور دوباره ايشان در پنجمين دوره شدند. (با خنده) ما هم كه دلمان دوباره خيلي براي ايشان تنگ شده بود، خواهش كرديم كه براي دومين‌بار رياست شوراي داوري دامون‌فر را بپذيرند. يكى از ويژگى‌هاى دامون‌فر بدون ترديد همواره شوراى داورى آن بوده است كه فهرستى بلندبالا از مفاخر هنرى ايران است؛ چراغ اول اين راه را خود استاد آيدين آغداشلو روشن کرد كه سال ٨٥ و در روزگارى كه فضايى براى حضور بخش خصوصى در هنر مهيا نبود، قبول زحمت كرد و رئيس شوراى داورى دامون‌فر شد و از آن پس اساتيد بزرگ مثل جناب سيدمحمد احصايى، حسين خسروجردى، فرح اصولى، فرشيد مثقالى، محمدابراهيم جعفرى و ده‌ها نام پرآوازه ديگر به دامون‌فر كمك كردند تا «هنرمند جوان باورى» و روند حمايت از نسل نوين هنرى ايران را تثبيت کنيم. از صميم قلبم خوشحالم كه اكنون و بعد از 5 دوره، چنان بر همان عهد روز نخست كار كرديم كه بار ديگر استاد آغداشلو قبول‌زحمت كردند.
- شما درحال برپايي پنجمين دوسالانه دامون‌فر در گالري پرديس‌ملت هستيد؛ آيا از برگزيدگان دوره‌هاي قبل خبری داريد؟ آیا برنامه‌ريزي براي بعد از برگزيده شدن اين بچه‌ها در دستوركار جشنواره هست؟
پوياراد: بله، ما در ميانه هر دوره يعني يك‌سال پس از جشنواره، نمايشگاهي را به نمايشگاه‌گرداني اساتيد برجسته حوزه هنر و نقاشي نظير دكتر بهنام كامراني برگزار مي‌كنيم. اصولا اين نمايشگاه‌ها با انتخاب سوژه به برگزيدگان دامون‌فر دوره‌هاي گذشته برپا مي‌شود و بچه‌ها درحال‌وهواي موضوع انتخابي با تكنيك و روش خود كار مي‌كنند و ما اين نمايشگاه‌ها را در گالري مطرح و معتبر برگزار مي‌كنيم. ولي يادتان باشد كه خوشبختانه برگزيدگان آن‌قدر زياد هستند كه بال و پر دامون كفاف آنها را نمي‌دهد. البته تا جايي كه بتوانيم از هنرمندان جوان حمايت مي‌كنيم. برگزيدگان دامون‌فر به مجردي كه جشنواره پايان مي‌يابد جذب گالري‌ها مي‌شوند و نوبتي براي دامون‌فر نيست.
- آقاي آغداشلو از تاثيرات برپايي اين‌گونه جشنواره‌ها بگوييد؟ تا چه حد مي‌توانند در روند رو به جلوی هنر در نسل جوان ما تأثيرگذار باشند.
آغداشلو: به عقيده من، همكاري موسسات غيردولتي با برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي و كمك به برپايي برنامه فرهنگي و هنري بسيار مهم است. اين موسسات و برپايي جشنواره‌هايي نظير دوسالانه دامون‌فر يا حركت‌هايي كه خير فرهنگي در آنها هست در مقابل كم‌كاري‌ها و برنامه‌هاي دولتي نيستند. اين يك صداي همراه است؛ نه باري را از دوش دولت‌ها برمي‌دارد و نه قرار است، جايگزين روند دولتي شود. اصل اين است كه هركدام از اين جشنواره‌ها مي‌توانند نكاتي را رعايت كنند كه شايد به فكر دولت نرسد؛ به همين دليل با هم تفاوت دارد. من بارها در مقابل اين سوال كه اين جشنواره‌ها را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؛ گفته‌ام: برگزاري هر جشنواره‌اي با هر كيفيتي، چه دولتي و چه غيردولتي مطلوب است. حالا جذب مخاطب بستگي به هدف، سليقه و كار آن موسسه دارد. اگر ما نگاهمان را روي كاستي‌ها متمركز كنيم به هيچ‌جا نمي‌رسيم چراکه در هر جايي كم و كاستي وجود دارد. يك كاستي بزرگ سال‌ها در فرهنگ و هنر معاصر ما وجود داشت كه هنر به حاشيه رانده شده بود و فرهنگ جزو ضرورت‌هاي قطعي انسان معاصر به حساب نمي‌آمد. هميشه مسائل فرهنگي و هنري به علت ناآشنايي عموم مردم امري تفنني و فرعي تلقي مي‌شد به همين دليل بسياري از هنرمندان اين مملكت در طول زماني كه من مي‌شناسم دوشغله بودند. يعني يك شغل دولتي يا يك شغل كاملا نامربوط به هنر داشتند و كار اصلي را هم در جوارش با نا اميدي و اين‌كه قدرش شناختم و دانسته نيست ادامه مي‌دادند. برگزاري هركدام از اين جشنواره‌ها اين اخبار را تصحيح مي‌كند. هنر، ادبيات، سينما و ...را مطرح مي‌كند. امروز بسيار خوشحال هستم كه كسي احساس خجالت نمي‌كند از اين‌كه شغل اصلي‌اش نقاشي است. در دوران جواني من بابت شغل هنري عذرخواهي مي‌شد، يعني بايد شغل ديگري مي‌داشتي كه نشان‌دهنده موقعيت اجتماعي تو باشد و خب كار هنري هم در كنارش انجام مي‌گرفت. نقص‌ها و مشكلاتي كه در جشنواره‌ها پديد مي‌آيد هيچ‌كدام اشكال و ايرادي ندارد، در اين راه آدم‌ها مي‌آموزند، دستگاه‌ها مي‌آموزند و كار حتما بهتر و بهتر مي‌شود. من عادت دارم در تحليل اميد صحبت كنم، در هر حركتي كه اميد حضور ندارد قلبم مي‌شكند.
- از محور و موضوعات اصلي آثار جوانان در اين ٢٩٠٠ اثر رسيده به دبيرخانه پنجمين دوسالانه جشنواره دامون‌فر بگوييد؟ چه سوژه‌هايي را برجسته‌تر ديديد؟
آغداشلو: هيچ محوري براي جشنواره تعريف نشده و قرار هم نبود كه هنرمندان جوان حول و حوش يك محور معين كار خلق كنند. البته به عقيده بنده، اگر جشنواره‌اي باشد كه محور و موضوع هم براي آثار تعريف كند، هيچ جاي اشكال نيست. من هم در اين آثار بيشتر از اين‌كه دنبال تم موضوعي بگردم، مسائل و دغدغه‌هاي هنرمندان جوان زير ٢٥سال را گسترده‌تر، عميق‌تر و مهم‌تر از انتخاب موضوعي خاص مي‌بينم. بيشترين چيزي كه در اين آثار مي‌توان يافت همچنان مبحث انسان معاصر است. انسان معاصر و مسائل انسان معاصر، همان‌طور كه گفتم در اينجا هنرمندان جوان از سياست‌زدگي فاصله گرفته و ضرورتي نمي‌بينند با امر گذرايي مثل سياست آثارشان را درگير كنند. آنها از خط‌كشي‌هاي چپ و راست دهه ٤٠فاصله گرفته‌اند و آثارشان را متوجه انسان معاصر كرده‌اند. هنرمندان جوان ما اگر درمورد خودشان و مسائل خودشان صحبت كنند و در پس اين موضوعات اثر هنري خلق شود آن‌وقت به حتم اين دغدغه‌هاي تك‌تك ما است. من يادم مي‌آيد؛ نقاش جواني را در جشنواره ديگري ديدم كه از بالا داربستي را تصوير كرده بود، به نظر مي‌رسيد كه اين يك اثر فرماليستي است، ولي در اين كار خودم را پيدا كردم چون من هميشه در زندگي ترس از ارتفاع داشتم. ترس از ارتفاع مساوي با ناامني و اضطراب است، پس اگر هنرمندي آشفتگي خودش را درست تعريف كند، آشفتگي من مخاطب را نيز ترسيم كرده است. لطف و حسني كه در اغلب اين آثار مي‌توانم سراغ كنم، همين است. اگر هنرمندي درست كار كند و صادق باشد و به بياني برسد حتي شخصي و خصوصي مي‌تواند خود را اثبات كند و اگر هنرمندان جوان ما قادر باشند به زبان مردم دست پيدا كنند، آن زمان است كه رسالت خود را انجام داده است.
- آقاي پوياراد، احساس شما از برگزاري پنجمين دوره این دوسالانه چيست؟ چند اثر در اين دوره به روي ديوار رفته است؟
پوياراد: خيلى خوشحالم كه دوسالانه نقاشى دامون‌فر به دوره پنجم رسيده است و به لطف حمايت‌هاى نخبگان هنرى ايران، توانسته به جايگاهى دست يابد كه گاه در رسانه‌ها مي‌خوانم مهم‌ترين نقاش زير ٢٥سال كشورمان را معرفى مي‌كند؛ ديگر بعد از گذشت 10سال بر همه ثابت شده است دامون‌فر تنها و تنها به حمايت خيرخواهانه از نسل جوان هنرى كشور همت گماشته و هيچ هدفى غير از معرفى استعدادهاى جوان ندارد. انتخاب رده سنى زير ٢٥سال نيز به همين سبب بود؛ حالا از برگزيدگان دوره‌هاى قبل بپرسيد خواهند گفت بلافاصله بعد از دامون‌فر، ده‌ها گالرى سراغ آنان را گرفته است.
استقبال خیره‌کننده نقاشان جوان و اساتید هنر، نمایشگاهی باشکوه برای پنجمین دوره هامون‌فر در گالری پردیس ملت رقم زد که تعداد دیدارکنندگان از آن به بیش از 1500 نفر تخمین زده می‌شوند. در این دوره، 96 اثر هنری از 95 هنرمند به بخش نهایی دامون‌فر رسیده‌اند. فقط کافی است کنار این تابلوها قدم بزنید و از زاویه نگاه نقاشان جوان لذت ببرید؛ من به رشد خیره‌کننده نسل نوی نقاشی ایران که سال به سال در زمینه تکنیکی ارتقا می‌یابند امید بسته‌ام و یقین دارم جریان سیال و جوشان هنر ایران در منطقه یگانه و ممتاز است.
- با توجه به اين که 5 دوره است، آثار جوانان زير 25سال را رصد مي‌کنيد، جهان‌بيني اين جوانان را چگونه مي‌بينيد؟
پوياراد: يادم مي‌آيد، يک‌بار حسين خسروجردي در دومين دوره دامون‌فر در فرهنگسراي نياوران گفته بود، نقاشان جوان ايراني، نقاشاني دردمند و متعهد به جامعه و جهان خود هستند. در عصر هنر معاصر اين جوانان بي‌قيدي و هنر براي هنر را نمي‌پسندند نسبت به هر کنش پيراموني نظر و ايده دارند و بی‌پروا‌تر از همه هنرمندان نسل‌هاي گذشته در بوم‌هاي نقاشي‌شان اظهارنظر مي‌کنند. به نظر من در اين 10سال از اين منظر جوانانمان پيشرفت قابل‌ملاحظه‌اي داشتند. با مطالعه مضموني نقاشي‌هاي اين 5 دوره به روشني پيداست که آنها نسبت به جهان درون خود با چالش جدي به نام هويت دست به گريبانند و براي درک خويشتن‌خويش بوم‌هاي نقاشي را مي‌تراشند. اين يک فرصت ذيقيمت براي همه آنهايي است که مي‌خواهند دغدغه‌هاي نسل جوان امروز را دريابند و شايد براي آن طرح و برنامه و راهکار ارايه دهند .
- آقاي آغداشلو، هنگام رصد آثار آيا كارهايي بوده كه به‌علت تقلب و كپي‌كاري حذف شده باشد؟
آغداشلو: ما در اين دوره شوراي داوري مجربي نظير غلامرضا نامي، نيلوفر قادري‌نژاد و شهروز نظري داريم كه كارها را تعيين كرده و استدلال آنها بسيار مهم و قابل استناد است. من گمان مي‌كنم، هيات‌انتخاب كارش را درست انجام داده و به‌طور كلي نيز كار شوراي داوري همين است كه اثر اصل را از تقلبي تشخيص دهد. هيات داوران سليقه كارآمد و صيقل خورده‌اي دارد، البته اينجا مسأله سليقه نيست بلكه نگاه و تشخيص درست است. اين اتفاق در كل جامعه هنري در حال رخ دادن است و علتش را در عوامل مختلفي بايد جست‌وجو كرد؛ مثلا اهميت اقتصادي هنرهاي تجسمي در‌سال اخير، سرمايه‌گذاري روي آثار هنري، استقبال مردم از آثار تجسمي و بسياري عوامل ديگر روي تقلب و مسائل حاشيه‌اي تأثير دارد.
- آثار اين دوره جوانان زير ٢٥سال را چطور ديديد؟
آغداشلو: آثاري كه من از جوانان زير ٢٥سال ديدم واقعا هوش‌ربا بود. خيلي از آنها از جواني‌هاي من بهتر نقاشي مي‌كشند. به نظر مي‌رسد، نسل من جاده صاف‌كن نسل جديد بوده و امكان رشد را براي آنها فراهم كرده است، همان‌طور كه نسل من مديون نسل قبلي خود است. يكي از افتخارات نسل من اين است كه زمينه‌ساز رشد و تعالي نقاشان جوان‌تر شده‌اند. البته سهم دانشگاه‌ها و اساتيد را هم نمي‌توان ناديده گرفت. به نظر من، تعداد آثار خوب در اين جشنواره به قدري زياد است كه ده‌ها برابر اين فضا هم براي نمايش آثار كم بود. من به جرأت مي‌توانم بگويم كه ميان آثار انتخاب‌نشده، كارهايي هستند كه به‌راحتي روي پاي خود مي‌ايستند و شايد با امتياز اندكي اثر ديگري جايگزين آنها شده است. تعداد آثار بايد با فضا متناسب مي‌بود ولي من به‌شخصه بسيار افسوس خوردم كه به علت فضاي محدود، آثار تعداد قابل‌توجهي از هنرمندان جوان شايسته نمايش داده نشد.
- آقاي پوياراد، سنگ‌بناي جشنواره هنرهاي تجسمي دامون‌فر از كي و چگونه زده شد؟
پوياراد: سال 1385 يونسکو شعار آموزش هنر براي همه را به‌عنوان محور راهبردي کارهايش در سراسر دنيا برگزيد، ما در دامون‌فر به اين مهم فکر کرديم که چه کاري در جهت عملي‌شدن اين شعار مي‌توانيم انجام دهيم. در آن سال‌ها هنرمندان جوان تجسمي عرصه‌اي براي ابراز وجود و نمايش توانمندي‌هايشان نداشتند، با مشورت‌هاي بسيار با نخبگان و پيشکسوتان هنرهاي تجسمي طرح برپايي رويدادي رقابتي در گستره ملي به تصويب رسيد که ظاهرا خلأ بزرگي در جامعه تجسمي به‌شمار مي‌آمد. بنابراين مهم‌ترين هدف همه ما حمايت از هنرمندان جوان هر جاي ايران که باشند است و تلاش مي‌کنيم استعدادهاي درخشان را حتي در دورافتاده‌ترين روستاها و شهر‌ها کشف و معرفي کنيم. هدف ديگرمان، پيوند دادن نسل‌هاي مختلف نقاشي ايران با هم بود. در جشنواره‌اول اساتيد ارجمند آيدين آغداشلو و سيدمحمد احصايي 70ساله در کنار خانم فرح اصولي، آقاي حسين خسروجردي ميانسال درباره آثار يک جوان زير 25سال گفت‌وگو مي‌کردند. اين به‌زعم همه آگاهان اين عرصه اتفاق بي‌نظيري بود که به لطف دوسالانه دامون‌فر رخ داد. گذشته از اين دو مولفه، به لطف اين رويداد، کارآمدي نقاشان جوانمان ملکه ذهن‌ها شده، جوانان بسيار توانمندي به دايره هنرمندان صاحب‌سبک امروز ايران اضافه شدند و همه گالري‌هاي معتبر تهران و چه‌بسا منطقه جوانمداري مي‌کنند. امروز ديگر حتي حراجي‌ها و آرت‌فر‌هاي بين‌المللي هم بدون حضور نقاشان جوان ايراني اعتباري ندارند، مقصودم اين نيست که همه اين اتفاقات بزرگ و با شکوه به‌خاطر دامون‌فر رخ داده، مقصودم اين است که اين هدف‌هاي راهبردي روز اول ما بود که به حتم در تحقق آن قدم کوچک دامون‌فر هم نقش داشت.
- آقاي پوياراد، لطفا شما به اين سوال جواب دهيد. چرا دوسالانه هنرهاي تجسمي دامون‌فر که در 4 رشته نقاشي، طراحي، تصويرسازي و پوستر برگزار مي‌شد، در چهارمين و پنجمين دوره به رشته تخصصي نقاشي تغيير روش داده است؟
پوياراد: از دوره دوم بسياري از صاحبنظران اين حوزه به ما توصيه کردند که براي دستيابي به موقعيت حرفه‌اي‌تر، ارتقاي دانش عمومي و کمک جدي‌تر به جوانان بهتر است روي يکي از اين گرايش‌ها تمرکز کنيم و بالطبع همه انگشت‌ها به نقاشي اشاره مي‌رفت. وقتي در سومين دوره فضايي بسيارگسترده از گالري‌هاي اصلي پرديس‌ملت را آثار نقاشي پر کرد و ما واقعا جايي براي ارايه مناسب انبوه پوسترهاي رسيده نداشتيم، من هم مجاب شدم بنا بر يک جبر حرفه‌اي بايد يکي از اين سرشاخه‌ها را برگزينيم و آن را ادامه دهيم. دامون‌فر قريب به 4 دهه است با ارايه محصولات روز اوليه نقاشي نظير فابرکاستل آشناي جامعه نقاشي ايران است و شايد بهترين گزينه در اين ميان دوسالانه تخصصي نقاشي بود. اما همچنان براي ساير هنرمندان عرصه تجسمي احترام ويژه قایليم.
- از لذت‌ها و خصوصيات کارکردن با جوانان هنرمند بگوييد؟
پوياراد: کار کردن با جوان‌ها آدم را جوان مي‌کند. شما صاحب انرژي بزرگي مي‌شويد که محال است در کارهاي روزمره از آنها سراغي بگيريد. براي جوان‌ها کار کردن لذتبخش است. روح نوخواه و تنوع‌طلب جوان‌ها موجب مي‌شود که ما هم جشنواره را در هر دوره نو‌تر و جذاب‌تر برگزار کنيم، البته همين جواني خصوصيت‌هايي مثل زود رنجي و بي‌صبري را نيز يدک مي‌کشد که در ذات چنين جشنواره‌هايي در سراسر دنيا هست، آنها که کارشان به هر دليلي پذيرفته نمي‌شود يا به رتبه‌هاي بالا دست نمي‌يابند، ممکن است عصباني و دلخور شوند و حتي در معدود مواردي واکنش‌هاي نامناسب هم نشان دهند اما بارها ديده‌ام وقتي زمان کوتاهي مي‌گذرد و آنها از آن موقعيت فاصله مي‌گيرند، قدرشناسي‌شان نهايت خوشبختي است.