| امیرمحمد شهسوارانی | روانشناس|
استرس، هرگونه تغییر و فشار از سوی محیط است که فرد را وادار به سازگاری فعالانه مجدد با محیط می‌کند، تا این امر منجر به مصرف انرژی، تلاش آگاهانه و عامدانه و در عین حال تغییرات و فعل و انفعالاتی در بدن او می‌شود.
استرس در ذات خود بد نیست زیرا اگر نباشد افراد به خواب می‌روند، بنابراین برای فعالیت به سطح حداقل بهینه‌ای از استرس نیاز داریم، مثلا این سطح از استرس موجب می‌شود تا کارمندان صبح از خواب برخیزند و به محل کار خود بروند یا یک راننده به علایم هشدار دهنده راهنمایی و رانندگی توجه کند.
اگر استرس از سطح حداقل بهینه بگذرد به عاملی مضر و منفی تبدیل می‌شود که منجر به مشکلات روان‌تنی و روانشناختی خواهد شد.
فشارخون، سکته‌های قلبی و مغزی، کمردرد، دردهای استخوانی و اسکلتی، سندروم روده تحریک‌پذیر، مشکلات و بیماری‌های دستگاه گوارشی نظیر معده‌درد و گلودرد شاخص‌های عملی و جسمانی بیماری روان‌تنی هستند.
همچنین اختلالات مرتبط با استرس، اضطراب، افسردگی، اختلال دوقطبی و حتی اختلالات شدید روانی مانند اسکیزوفرنی به علت استرس زیاد ایجاد می‌شود.
یکی از فعالیت‌هایی که در فرد ایجاد استرس می‌کند فعالیت شغلی و حرفه‌ای است. فعالیت شغلی؛ یک فعالیت هدفمند است که به درآمدزایی برای فرد منجر می‌شود.
در واقع شغل براساس محیط کاری و فرهنگ اجتماعی که فرد به آن تعلق دارد تعریف می‌شود، با توجه به این‌که افراد شاغل، بخش عمده‌ای از ساعات روزانه خود را به اشتغال اختصاص می‌دهند، به همین دلیل، مسائل کاری بر زندگی آنها تأثیر مهمی می‌گذارد.
همچنین، شغل برای فرد مفهوم فرامادی دارد زیرا او خود را در شغل به تحقق می‌رساند و خودشکوفایی فرد می‌تواند از طریق شغلی باشد که او دارد، زیرا از این طریق می‌تواند خود را به جامعه و خود اثبات کند.
یکی از مواردی که در همه مشاغل وجود دارد، استرس‌ها و فشارهایی است که فرد موقع کار با آنها مواجه می‌شود.
استرس شغلی درواقع تنش‌ها و فشارهای فرد هنگام انجام فعالیت محوله در رده شغلی اوست که می‌تواند عمومی یا اختصاصی باشد، به‌عنوان نمونه در شغل خبرنگاری در رده‌ها و سرویس‌های مختلف خبری، خبرنگاران استرس‌های بالایی را تجربه می‌کنند اما هر خبرنگار نیز به نوبه خود درحال دست‌وپنجه نرم‌کردن با استرس‌هایی است که مختص موقعیت شغلی وی است.
استرس شغلی به طورکلی ناشی از خواست‌های شغلی شامل وظایف و کارهای محوله و در عین حال حمایت‌ها و پاداش‌های اجتماعی- شغلی مانند حقوق، ارزش فرد از منظر سازمانی و اجتماعی، به نسبت پایین‌تر از الزامات است.
استرس شغلی یکی از آسیب‌زاترین و هزینه‌برترین موارد موجود در سازمان‌ها و صنایع در سراسر دنیا شناخته می‌شود، همچنین به دلیل آن‌که فرسودگی شغلی ایجاد می‌کند می‌تواند علت بسیاری از غیبت‌های کارکنان از کار، هزینه‌های اضافی تحمیل‌شده به سازمان‌ها برای درمان پرسنل و همچنین جایگزینی نیروی کار باشد.
اداره سلامت و ایمنی کار (HSE) برای مقابله با استرس و فرسودگی شغلی پیشنهاد داده است تا به صورت دوره‌ای یعنی هر ۶ ماه یکبار ارزیابی‌های کامل مربوط به سلامت کار و استرس و فرسودگی شغلی، توسط متخصصان سلامت و روانشناسان از کارکنان تمامی محیط‌های کار به عمل آید تا به این ترتیب بتوان به سرعت به شناسایی و ارزیابی مسائل به وجود آمده بر اثر استرس و فرسودگی شغلی در محیط‌های کاری پرداخت و راه‌‌حل‌های مناسب برای غلبه با این مسائل را طراحی کرد.
در صورتی که استرس شغلی بالا باشد با توجه به ابعاد افزایش‌یافته استرس مانند روابط کارکنان با یکدیگر می‌توان اقدام به ارایه آموزش‌هایی در زمینه حل مساله، روابط اجتماعی، روش‌هایی مانند آموزش آرمیدگی عضلانی و مراقبه و غلبه‌بر افسردگی در نظر گرفت.
اقدامات مناسب برای کاهش استرس شغلی
پوشیدن لباس مناسب، انجام ورزش صبحگاهی، ریلکسیشن، کاهش مصرف سیگار و قهوه و افزایش مصرف چای سبز و گلگاوزبان و البته خندیدن نقش موثری در کاهش استرس شغلی دارد. استرس شغلی به تمامی موارد تنش‌زایی گفته می‌شود که منجر می‌شود تا فرد برای رهایی از تنش به سازگاری مجدد برسد. بر این اساس باید به افراد آموزش داده شود تا هر زمان احساس کردند در محیط کاری دچار استرس شغلی شده‌اند دست به اقداماتی جهت کاهش تنش بزنند. سازمان‌ها باید برای کارکنان خود دوره‌هایی ترتیب دهند که استرس شغلی و شاخص‌های آن را شناسایی کنند. زمانی که این شاخص‌ها شناسایی شوند افراد می‌توانند با اقدامات ساده استرس خود را کاهش دهند. تنظیم مبلمان اداری یکی از عوامل موثر در کاهش تنش شغلی است. اگر مبلمان تنظیم نشوند فشار زیادی به جسم افراد وارد می‌شود بنابراین تنظیماتی که براساس ارگونومی صورت می‌گیرد نقش موثری در کاهش استرس شغلی دارد. همچنین چیدمان اداری باید به گونه‌ای باشد که فرد احساس آرامش کند. بر این اساس نظم در محیط کار می‌تواند با چیدن وسایل روی میز تنظیم فایل‌های رایانه و همچنین در نظر گرفتن پوشه‌ای برای نامه‌های اداری باشد. کارکنان جهت کاهش استرس باید از لباس‌های راحت و کفش مناسب استفاده کنند تا هنگام کار با تنش ناشی از این موارد مواجه نشوند.
انجام ورزش صبحگاهی در کاهش استرس شغلی موثر است. افراد علاوه‌بر ورزش‌های صبحگاهی سعی کنند تا به ازای هر یک یا دو ساعت کار جهت کاهش تنش‌های جسمانی نرمش‌های کششی انجام دهند. همچنین انجام ورزش روزمره که سه بار در هفته و هر بار به مدت یک و نیم ساعت است، نقش موثری در کاهش استرس به‌ویژه استرس شغلی دارد. این رویه باید بیش از 6 ماه به طول انجامد.
انجام 5 دقیقه آرمیدگی عضلانی (ریلکسیشن) و کاهش مصرف دخانیات، قهوه، چای سیاه و افزایش مصرف چای‌سبز و گلگاوزبان نقش موثری در کاهش تنش‌های شغلی دارد. یکی از تنش‌های کارمندان اداری نماز پیش از نماز بعدی است بنابراین جهت کاهش استرس شغلی می‌توانیم نماز را در دقایق اول آن بخوانیم.
مدیران جهت افزایش بهره‌وری و کاهش تنش ناشی از مسائل شغلی باید ظرفیت کاری کارکنان خود را ارزیابی کنند. متاسفانه برخی مدیران ظرفیت شغل را می‌بینند درحالی‌که باید ظرفیت فردی را دید که به آن شغل اشتغال دارد. همچنین آموزش مهارت‌های روابط بین فردی و ارتباط کارمندان با یکدیگر در کاهش استرس شغلی موثر است. گفتن لطیفه متناسب با مضامین اخلاقی و تشکیل باشگاه‌های خنده درمانی برای کارکنان نقش موثری در کاهش استرس آنها دارد. مهم‌ترین سوال برای سیستم‌های شغلی در کاهش استرس افزایش حمایت شغلی متناسب کردن نیاز شغل با توانمندی‌های کارمندان و افزایش حمایتی قوانین در کنار ارایه آموزش‌های مداوم و متناسب با شغل و مهارت‌های کاهش استرس شغلی از سوی سازمان‌ها است.