روزنامه شهروند کد خبر: 71025 تاریخ خبر: ۱۳۹۵ چهارشنبه ۱۳ مرداد کارگران فصلی ساختمان تفریح را نمی‌شناسند قلمرویی به وسعت یک اتاق سیمانی | لیلا مهداد |llmahdad@gmail.com| دنیای اتاق سیمانی کردها دو سنگر دارند، افغان ها سه سنگر و لرها یک سنگر. همه این سنگرها به محاصره دیوارهای بلند و دری فلزی درآمده اند. دیوارهای ساختمان نیمه کاره کنار خیابان که حالا شهر کوچکی شده برای ساکنانش. شهری که هر غروب درهایش را به روی شهر و آدم ها می بندد اما زندگی همچنان در آن جاری است. اتاقک سیمانی و صندلی رنگ ورورفته تمام قلمرو حبیب الله از این دنیاست. <<ندار بودم و از سرناچاری اومدم تهران.>> مردی قدبلند با چهره ای آفتاب سوخته که بیشتر از 50 سال نشان می دهد. نام شهرش را می پرسم گره ای به ابروهای مشکی پرپشتش می اندازد <<اطراف سنندج.>> انگار چیزی مانع است تا نام ولایتش را بگوید. در سنندج کارگر فصلی بوده، هر روز سر یک ساختمان. گاهی سروکارش با گچ و سیمان بوده و گاهی نگهبان ساختمان های نیمه کاره. اما ساخت وساز در شهرهای کوچک دیگر به صرفه نیست و یک سالی می شود که آمده تهران. در تعاریف کارگر فصلی مهاجر، مردی است آواره و سرگردان که در جست وجوی تأمین حداقل نیازها، زادگاه و محل زندگی خود را به صورت موقت رها کرده و به شهر دیگری آمده. این مرد آواره در دو دنیای متفاوت و گاه متضاد زندگی می کند؛ از طرفی به زادگاه خود می اندیشد و به آن جا احساس تعلق خاطر دارد و از طرف دیگر، به ناچار زندگی حاشیه ای تهران را برگزیده؛ شهری که صرفا به بهانه معیشت به آن جا مهاجرت کرده و تعلقی به آن ندارد. قصه آمدن حبیب الله به تهران با پایان قصه امجد شروع می شود: <<امجد، پسربرادرم چندسالی در تهران کارگری می کرد. من را آورد تهران و به شرکت معرفی کرد. <<یک سالی می شود که نگهبان ساختمانم.>> امجد هم همین جا کار می کند؟ لبخند کوچکی می زند <<امجد 25 سال دارد؛ جوان است و پسرش تازه به دنیا آمده. برگشته شهرمان>>. وقتی این جمله را می گوید نگاهش را به تل گچ هایی که گوشه دیوار لم داده اند، می دوزد <<فقط 7 روز مرخصی داشتم تا به خانواده ام سر بزنم.>> لهجه شیرین کردی اش با چهره و لباس هایش همخوانی خاصی دارد. جمله هایش را با خواهرم شروع می کند با تعصبی که گویی خاص خود حبیب الله است. <<امتحان پسرم که تمام شود، جای من کار می کند>> <<تا اول مهر می روم پیش زن و بچه ام.>> <<دستفروشی می کنم و خرج مان را درمی آورم.>> نمی گوشه چشمش می نشیند <<از خودمان خانه داریم.>> <<چهار دختر دارم، دختر بزرگه تا کلاس یازده درس خونده، نداشتم که بیشتر بخونه. دخترهای کوچکتر کلاس چهار و پنج و شش درس میخونن.>> <<پسرم در تهران دانشجوست، سوادش بالاست، دارد لیسانس می گیرد، می خواهد دبیر شود.>> هیولای سیمانی برای این که هرچه زودتر لباس گرانیتی خود را به تن کند، 150 کارگر را به کار گرفته است. <<در هر سنگر افغان ها 10 نفر زندگی می کند، سنگر ما کردها 6نفری است و لرها هم 4-5 نفری در یک سنگرند.>> این سنگرها برای خود قوانین نانوشته خاصی دارند. هر هفته یک نفر با 50هزار تومان مایحتاج یک هفته همسنگران، چای، نان، روغن، قند و... را از بازار تأمین می کند و هفته بعد نوبت نفر بعدی است. در پژوهش يحيي علي بابايي و ستار پروين، استادان جامعه شناسي درباره گونه شناسي‏ كارگران‏ مهاجر ‏فصلي‏ ‏در‏ شهر ‏تهران آمده است: <<وضعیت تغذیه و استراحت کارگر فصلی، بسیار نامناسب است. آنها روزشان را با صبحانه مختصری شروع می کنند. ناهار هم به چند قرص نان و کنسروی محدود می شود؛ وعده ای که بتوانند با آن خود را به عصر برسانند و سختی کار را تحمل کنند. شب که برای همه زمان استراحت است برای آنها داستان دیگری است؛ استراحت مناسب برای آنها آرزو است و باید سرمای زمستان و گرمای تابستان را در طول استراحت شان تحمل کنند.>> حبیب الله هم درحال تجربه این زندگی است، اما راضی از آن. <<ماهی یک میلیون و دویست تا یک میلیون و سیصد درآمد دارم.>> <<خدا رو شکر، حقوقم بد نیست.>> نداشتن سرگرمی نیز یکی از اجبارهای شهر سیمانی است که گویی ساکنانش با آن مشکلی ندارند و ریتم زندگی هم مجالی برای اندیشیدن به آن نمی دهد. <<از 5غروب تا 5 صبح نگهبانی می دهم، 5صبح می خوابم تا 3بعدازظهر>> <<بیدار که می شوم شامی درست می کنم و می خورم و آبی به دست و صورتم می زنم و می آیم سرکار.>> <<خواهرم ما این جا آمدیم، کار کنیم.>> <<خواب برای من از همه چیز بهتر است، اینجوری شب تا صبح راحت تر نگهبانی می دهم. ما فقط باید کار کنیم <<در افغانستان کشاورز بودم>> یارمحمد با ریش های نامرتبی از ساکنان سنگر افغانی هاست. <<اقتصاد خراب است، درآمدی نداشتم، به ایران آمدم برای کارگری.>> فامیل یا آشنایی در ایران ندارد و بی پولی آن قدر به او فشار آورده که راه ایران را برای کارگری در پیش گرفته. با بی حوصلگی حرف می زند <<افغانستان همش جنگ و کشتار است. یک سال است در تهران کارگری می کنم.>> برای کارگر فصلی بدترین درد، بیکاری و نداشتن درآمد است، برای همین کار یدی را به این درد ترجیح می دهد. او صبح زود خود را به چهارراه یا میدان های اصلی شهر می رساند، به امید کار. وقتی که صاحب کاری برای کار به آنها مراجعه می کند، همگی به سمت او می روند و هرکسی زودتر برسد، برنده ماجراست و کار سهم او می شود. نوع کار و سختی آن مهم نیست؛ آنچه اهمیت دارد، توافق بر سر پول از طرف صاحب کار است. یارمحمد هم به رسم تمام کارگران زود پی می برد که باید خود را به میدانی در شهر برساند تا روزی، روزانه اش را به دست بیاورد. <<روزی 45-40 هزار تومان درآمدم بود. یک روز که میدان بودم آقایی چند تا از ما را انتخاب کرد و آمدیم این ساختمان. ماهی900-800هزارتومان درآمد دارم. 200هزارتومان خرج می کنم بقیه را با بانک می فرستم برای زن و بچه ام>>. کشاورز است و با بوی خاک آشنا، ولی ساعت ها در میان گچ و سیمان ماندن از سر ناچاری است. یارمحمد در 36سالگی چهار فرزند دارد <<باید 4 سال کار کنم تا بتوانم برگردم پیش خانواده ام.>> با غروب آفتاب کار در شهر سیمانی تمام نمی شود. کارگرانی هم هستند که شب ها هم کار می کنند. کار می کنند تا زودتر سیمان ها گچ و رنگ به روی خود ببینند و رنگ وروی زندگی بدهند. زندگی ای که ساکنان امروزی اش سهمی از آن ندارند و شاید هیچ وقت هم نتوانند در یکی از آنها با خیال آسوده به مبلی لم بدهند و چای بنوشند. یارمحمد شب کار است. <<از 6بعدازظهر تا 6 صبح گچ و سیمان جابه جا می کنم، هر طبقه چیزی می خواهد. 6صبح از خستگی خوابم می رود تا 4 بعدازظهر.>> داشتن رادیو، تلویزیون غدغن است. <<اگر هم داشته باشیم، آن قدر خسته ایم که نای دیدن تلویزیون نداریم.>> هر اتاق اجاق جدا دارد و هربار نوبت یک نفر است تا هم اتاقی هایش را مهمان غذای گرم کند. <<ما این جا کارگریم، فقط باید کار کنیم... قدم زدن حوصله می خواهد، خواب خیلی بهتر است.>> ما گنجشک روزی هستیم چند خیابان آن طرف تر، بچه هیولای سیمانی دیگری هم سر بلند کرده و برای این که بتواند هرچه زودتر محل سکونت تعدادی شود، کارگرانی را در دل خود جای داده؛ کارگرانی که هرکدام به بهانه ای به این هیولا دل سپرده اند. <<تعداد زيادي از كارگران فصلي مهاجر، از استان هاي كمتر توسعه يافته كشور، بیشتر استان هاي غربي، در جست وجوي معيشت و كسب درآمد، به صورت موقت و چرخشي به شهر تهران مهاجرت مي كنند. كارگران فصلي از گروه هاي حاشيه اي عمده در متن شهر تهران هستند كه از حداقل حقوق انساني و شهروندي بي بهره اند و درمعرض انواع آسيب هاي اجتماعي، جرایم و رفتارهاي پرخطر هستند.>> دل سپردگی محمد به 27 سال پیش برمی گردد؛ دورانی که تنها وظیفه اش درس خواندن بوده و هر تابستان هوس گشت زدن در کوچه و خیابان های تهران را می کرده و به هر بهانه ای بوده سر از تهران درمی آورده <<وضع پدرم خوب نبود و برای این که هزینه هایم را تأمین کنم، کارگری می کردم. خوش می گذشت، با این که کارم سخت بود اما می ارزید.>> کار تابستان و گشت زدن در خیابان های گول زنک تهران تا جایی ادامه می یابد که محمد قید کوهدشت را می زند و ساکن تهران می شود، نه برای درس خواندن، تنها برای این که در تهران ماندگار شود. در تهران می ماند و کارگری ساختمان را ادامه می دهد. دوماه در یک ساختمان و ماهی در ساختمانی آن طرف شهر. حالا او مویی سپید کرده و تهران برایش جذابیتش را از دست داده. <<ازدواج کردم و یک دختر 4ساله دارم. طی همه این سال ها سنگ کاری را خوب یاد گرفته ام.>> پژوهش هایی که درباره زندگی کارگران فصلی انجام شده هم تصویری چون زندگی محمد را نشان می دهد: <<درآمد ناچیز کارگر فصلی به او اجازه اجاره و کرایه منزل پایین شهر را هم نمی دهد. او کنار دوستان خود یا در منازل کارگری روز و شب را طی می کند. منزل او بسیار متراکم و پرجمعیت است و در یک اتاق 2در3 حدود 10نفر و گاها بیشتر به صورت جمعی زندگی می کنند. سر صبح هم به دور از چشم کسانی که نباید ببینند، منزل را ترک می کند و شب ها دوباره به همان جا برمی گردد.>> اما محمد زندگی در حصار ساختمان های نیمه کاره را سخت غیرقابل تحمل می داند. <<من مجرد هم که بودم در ساختمان نمی ماندم، سخت بود.>> <<با دوستانم خانه مجردی داشتیم. اینجوری کار و زندگی ام جدا بود.>> کارگرانی که زندگی و کارشان را با هم گره نزده اند 8 صبح کار را شروع می کنند و 5 بعدازظهر راه خانه را در پیش می گیرند؛ طی روز هم یک ساعتی را به ناهار و استراحت اختصاص می دهند. گویی کارهای ساختمانی هم نیاز به پارتی دارد. <<اگر کار جدیدی شروع شود، آشناها خبر می دهند، گاهی هم به ساختمان های نوساز سر می زنم و شماره سازنده را می گیرم.>> البته نفوذ داشتن در مافیای کارگری هم باعث نمی شود امثال محمد بیکاری را تجربه نکنند. <<کارگر فصلی بیشتر به کار روزانه و درآمدش، خوش بین است تا به آینده. روزی که کاری بیابد خوشحالی را تجربه می کند و زمانی که تمام روز را چشم انتظار کار باشد و ناامید شود جز عصبانیت کاری نمی تواند کند. برای او سرما و گرما فرقی ندارد و مهم کار است و کار. کارگر فصلی به هیچ یک از حقوق کارگر آگاه نیست؛ حتی حق بیمه.>> <<ما گنجشک روزی هستیم یک و نیم تا دو میلیون درآمد دارم. ماه ها پیش آمده که بیکار مانده ام. همیشه خانومم پس اندازی برای آن روزها دارد>>. بیمه واژه ای است که بیشتر کارگران با آن بیگانه اند اما محمد بیمه است <<زنم خیلی آینده نگر است، مجبورم کرده خودم را بیمه کنم.>> <<بیمه کارگر ساختمان هستم.>> کاسبی از کارگران مهاجر <<خدا می داند که بر زندگی ما چه نوشته است. چه کسی زندگی خود را نوشته که ما بنویسیم. ما باید کارگری و همه سختی ها را تحمل کنیم.>> ریزنقش است و 19سال دارد و 6 ماهی می شود که کابل را ندیده و دنیایش شده ساختمانی با میلگردهای به هم بافته شده که می خواهد رخت نو به تن کند و هر مترش را میلیون ها تومان به حراج بگذارد. <<کابل همش درگیری و بیکاری است. مردم زندگی خوبی ندارند.>> عبدالله فرزند ارشد خانواده است و برادر کوچکترش کمک حال پدر. <<پدرم در باغ دیگران کار می کند.>> تعداد زیادی از آشنایان و فامیل های دور و نزدیک عبدالله در ایران کار می کنند و همان بهانه ای شده تا او با خیالی آسوده تر پا در کشوری غریب بگذارد. کارگران فصلی اغلب خانواده های فقیر و محرومی دارند و برای همین چه متاهل باشند و چه مجرد فشارهایی را از سمت خانواده خود تحمل می کنند؛ فشار ناشی از به دست آوردن درآمدی که ماهانه بتوانند راهی شهر خود کنند. عبدالله نیز دوری را تاب می آورد تا گره ای از زندگی پدر باز کند. <<فامیلم کار پیدا کرد و نگهبان این جا شدم.>> در 6ماهی که کانتینر کوچک آبی رنگ وسط ساختمان خانه او شده، در کنار دیگر کارگران کار می کند تا وقت را به بطالت نگذراند و چیزی آموخته باشد. <<یک ودویست می گیرم، چهارصد می خورم هفتصد، هشتصد می فرستم خانه.>> فرستادن پول برای خانواده ها هم برای بعضی از افغانی ها کاسبی شده است. <<دفتر داریم.>> <<هر یک میلیون، صدهزارتومان می دهیم.>> افغانی زرنگی که سال های دور به ایران آمده و حالا حساب بانکی دارد. برای خودش کاسبی دست و پا کرده. هموطنانش به دفترش می روند تا مبلغی را برای خانواده هایشان بفرستند. اسم تک تک شان را لیست و در مقابل شان مبلغ را یادداشت می کند. برای یک میلیون پول ارسالی صدهزارتومان اجرت می گیرد. اطمینان دارند. کار عبدالله از 8صبح در این ساختمان نیمه کاره شروع می شود تا 5 بعدازظهر. بعد از کار، نوبت به زندگی می رسد. اتاقکش را آب و جارو می کند و چایی دم می گذارد تا با دوستانش گپی بزند <<چای خستگی درمی کند.>> تلویزیون کوچکی که گویی تاریخ را طی کرده گوشه اتاقک عبدالله خودنمایی می کند <<هیچ ندارد، همش خبر است.>> آینه گرد قرمزی با پیچی خود را به دیوار آویخته، بقچه کوچکی با پارچه رنگی و تمیزی گوشه ای از کنج اتاق کز کرده تا شب روی زمین پهن شود، تا عبدالله چشم بدوزد به سقف اتاق و شاید رویاهایی بسازد. <<ماهی یک روز مرخصی داریم. مریض باشیم یا کار داشته باشیم. روزهای تعطیل برای خودمان هستیم.>>