روزنامه شهروند کد خبر: 29795 تاریخ خبر: ۱۳۹۴ دوشنبه ۷ ارديبهشت جهانگردان جوانمردی‌ها را در ایران چگونه روایت می‌کنند دست‌گیری از بینوایان و سربازان مجروح | پیمان سمندری | پژوهشگر تاریخ و ایران شناسی| وجود نهاد یا گروه و افرادی که با نیت بشردوستانه و خیرخواهی در مواقع اضطرار و سختی به ویژه در زمان جنگ یا بروز بلا های طبیعی و بیماری ها، به گونه داوطلب و با اهداف کمک رسانی و کاستن از رنج های انسانی و حفظ بهداشت عمومی فعالیت کنند، در جریان تاریخ اجتماعی ایران سابقه ای دراز دارد. سفرنامه ها که بیشتر تصویرگر جلوه هایی فراوان از شیوه زندگی اجتماعی مردمان این دیار بوده اند، ماجراهایی جالب دراین باره روایت کرده اند. دن گارسیا دسیلوا فیگویروا سفیر اسپانیا در دربار شاه عباس اول در سفرنامه اش به نمونه چنین اقدام هایی اشاره می کند: <<در میان گفت وگویی که بین حضار به عمل می آمد، یکی از حاضران که گویا قاضی شهر بود به سفیر گفت: بی شک از این که بین مستقبلین هیچ زنی را مشاهده نکرده اید در شگفت هستید اما علت این امر تقدس فوق العاده مردم این شهر است که زنان هیچ گاه خود را به اجنبی و به خصوص فرنگیان نشان نمی دهند و چون سفیر علت این تقدس فوق العاده را پرسید، وي جواب داد که در این شهر بقعه اي بسیار مشهور هست که به یادبود بانویی پرهیزگار و ارجمند بنا گردیده است و این بانو که نامش لیلا و نوه دختري محمد(ص) است، پس از شهادت برادرانش حسین و حسن(ع) ... معصومانه از بغداد گریخته و بدین شهر آمده است و تذکر داد که بانوي موصوف پس از ورود به قم کاروان سرایی مجلل و مریض خانه اي بزرگ براي اسکان و مداواي غربا و بیماران بنا کرد و پس از گذرانی بسیار دشوار، زندگی را بدرود گفت ...>>. بنی آدم در فترت یک پیکری! شاید بتوان گفت وظایف سازمان هایی امروزی چون هلال احمر و بهزیستی در ایران، در وجود نهاد وقف یا آیین هایی همچون نذر براساس تأکید اسلام از دیرباز تشخص یافته بود. همچنین برخی از مسافران ایران همانند فرد ریچاردز انگلیسی در سفرنامه هایشان به وجود موسسات خیریه فراوان و فعال که در شهرهای اصفهان و جلفا در دوره صفویان وجود داشت، اشاره می کنند ولی در سده های اخیر به دلیل تحولاتی که روی داد، توجه به ارزش نفوس انسانی و یاری گری هم نوعان تا اندازه زیادی به زوال گرایید و آنچه در سفرنامه ها یافت می شود هم با اتکای به همین دگرگونی و ضعف است که تصویر چندان خوشایندی را نمی نماید یا دست کم ایشان از آنچه دیده اند، آنچه مطلوب طبع شان بوده، ارایه کرده اند. <<فقط تعداد اندکی طبیب خاص نظام وجود دارد که به آنها <<حکیم فوج>> می گویند. قسمتی از آنها به صورت دایم و قسمتی دیگر به طور موقت و آن هم براي دوره یک مأموریت معین در اختیار فوج گذارده می شوند. معمولا براي طول دوره مأموریت یک طبیب همراه قشون می کنند، چه، دولت فقط به حال سربازان قادر به جنگیدن علاقه مند است و آن را که زخمی و مجروح است به حال خود وامی گذارد و چنین سربازي بی کمک و یاور در صحنه نبرد باقی می ماند و در اینجاست که طرف پیروز سر از تنش جدا می کند ... و از این همچنین نتیجه می گیرم که تمام مجروحان بدون استثنا در صحنه جنگ از بین می روند. در عمل نیز به ندرت بیش از نیمی از نیرویی که به جنگ رفته بازمی گردد؛ بقیه اگر هم کشته یا مجروح نشده باشند، در اثر ناراحتی و محرومیت ها، از گرسنگی و بیماري می میرند و بیش از همه در اثر ابتلاي به تب و لرز و اسهال جان می سپارند>>. چنین تصویری که یاکوب ادوارد پولاک، از طبیبان ویژه ناصرالدین شاه، در سفرنامه خود با نام <<ایران و ایرانیان>> ترسیم می کند، اگرچه تلخ و آزارنده است و بی گمان خالی از اغراق هم نیست، ولی دور از واقعیت نمی نماید. در چنین شرایط است که ایجاد تشکیلاتی با ماموریت های ویژه در مواقع جنگ و بحران های دیگر معنا می یابد. ایجاد درمانگاه و دادن داروي رایگان از سوی میسیونرهای مذهبی از منظری می توان یکی از علت های پیدایش نهادهای خیریه با اهداف آموزشی و پزشکی در ایران و بسیاری از ممالک دیگر را در فعالیت میسیونرهای مذهبی که با هدف اصلی خود، گسترش تفکر مسیحی، به سرزمین های دیگر پای می نهادند، جست وجو کرد. این کار، گسترش فضا و امکانات در جامعه میزبان را برای پذیرش تسلط غربی در سده های گذشته و دوران استعمار جدید مهیا می کرد. در سفرنامه آبراهام ویلیامز جکسون با عنوان <<ایران در گذشته و حال>> که در دوره مظفرالدین شاه نگاشته شده، بارها به فعالیت میسیونرهای آمریکایی و انگلیسی اشاره رفته است <<[در ارومیه] آمریکا و فرانسه و انگلستان و روسیه همه داراي هیأت هاي مذهبی هستند و آلمان ها و سوئدی ها در روستاهاي واقع در جلگه ارومیه کارهایی انجام داده اند. آمریکاییان پیش از دیگران قدم به آن سامان نهاده اند و در 51 -1250 (1835 ه.ق) به موجب دستور هیأت مدیره آمریکایی هیأت هاي مبلغین واقع در کشورهاي بیگانه به این کار مبادرت ورزیده اند. هفتاد سال است که اعضاي هیأت آمریکایی از روي شوق و اخلاص به تعلیم و تبلیغ و دستگیري از بینوایان و پرستاري بیماران پرداخته اند، زیرا ایجاد درمانگاه و دادن داروي رایگان یکی از رشته هاي مهم فعالیت هیأت است>>. آمریکایی ها حتی در تهران پایتخت هم در تبلیغ امور مذهبی و انجام فعالیت های عام المنفعه پیشگام بودند <<به مسافت کوتاهی از میدان مشق، زمین ها و ساختمان هاي میسیون <<پرسبیتري>> آمریکایی قرار دارد که داراي 10 یا 12 نفر عضو است و به کارهاي تبلیغی، پزشکی، و آموزشی می پردازند>>. همانگونه که مشاهده می شود، این ماموریت های خدمات رسانی آموزشی و پزشکی از اغراض سیاسی و مذهبی خالی نبود. بنیان گذاران نهاد صلیب سرخ از همین رو بود که به دلیل آثار نامطلوب این روش یاری رسانی کوشیدند در اعلامیه خود، این ساختار را از چنین وابستگی هایی دور نشان دهند. جکسون، نویسنده سفرنامه <<ایران در گذشته و حال>> شوق خود را برای آشنایی با شیوه رفتار میسیون های مذهبی انگلیسی هم پنهان نمی کند <<این پسرعموهاي انگلیسی مرا با مهربانی تمام پذیرفتند و دیري نگذشت که با هم دوستانی یک دل شدیم. فرصتی بود تا من از تبلیغات دینی و نیز خدمات بشردوستانه آنان، خاصه در زمینه پزشکی و جراحی اطلاعاتی کسب کنم. بیماران، گاه از چند صد کیلومتري، براي درمان و شفا به نزد آنها می شتافتند و متاسفانه بعضی از این بیماران به عنوان مجازات مثله شده بودند و از این بابت در رنج بودند>>. بسیاری از سفرنامه نویسان اما تأکید دارند که مردم ایران چندان با روی خوش به استقبال خارجی ها نمی رفتند و به روش های آنان وقعی نمی نهادند و با تردید به ایشان می نگریستند؛ هرچند بیشترشان چنین نگرشی را از جهل و خرافه گرایی ناشی می دانند اما باز هم پذیرفتن این سخن بر ما حجت نیست. ویبرت بلوشر آلمانی که در میانه نبرد اول بین الملل به ماموریت در ایران گمارده شد، می نویسد: <<در کرمانشاه زیر نظر طبیب سفارت که از آلمان آمده بود بیمارستانی تأسیس شد که نظام السلطنه آن را رسما افتتاح کرد. شایسته است این روایت را در کنار نوشته های فرِد ریچاردز که در زمان شاه عباس یکم از انگلستان به ایران رسیده بود، مطالعه کرد: <<باید به خاطر داشت ایران کشوري است که در آن پزشک در شهرهایی پیدا می شود که صدها کیلومتر صحاري متروك بین آنها فاصله است>>. چه کار پسندیده ای برتر از قنات! بی گمان یاری رسانی و امدادگری در سوانح و فاجعه ها در سطح گسترده به خدمات در عرصه نظامی منحصر نمی شود. موارد دیگری نیز از کارهای انسان دوستانه گاه در سفرنامه ها مورد توجه قرار گرفته اند. لیدی شل همسر وزیر مختار انگلستان در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه در خاطرات خود به یکی از این نمونه ها اشاره می کند که در ارتباط با یکی از بزرگترین ابتکارات در تاریخ ایران است <<به علت آب و هوای خشک ایران، در این مملکت هیچ چیز پسندیده تر از جاری نمودن آب به سوی شهرهایی که مردمانش در تابستان کم آبی می کشند نیست و احداث قنات نیز به منزله تذکره عبور مسلمانان متدین به بهشت قلمداد می شود>>. آمبولانس های زنده! در پایان، خواندن این ماجرا نیز از کتاب خاطرات لیدی شل از لطف خالی نیست: <<در ایران از یک نوع الاغ(قاطر) برای مصارف قشونی استفاده می شود که بسیار آرام و صبور است و به همین مناسبت اغلب دلسوزی ما را نسبت به خود برانگیخته. این حیوان با وجود جثه کوچکش، بنیه قوی و قدرت خستگی ناپذیری دارد و به طوری که شنیده ام هر یک از افواج آذربایجان چندین صد رأس از این گونه الاغ ها در اختیار دارند که از آنها برای حمل توشه قشون استفاده می کنند و البته گاهی سواری سربازان را هم تأمین می کنند... بعضی از آنها به قدری وضع اسفناکی داشتند که مجبور بودند علاوه بر بار معمولی، چندین تفنگ و گاهی یک نفر سرباز را که به زور بر پشت حیوان سوار شده بود راه ببرند. ... این حیوانات که واقعا مظهر صبر و حوصله هستند، گاهی اوقات نقش آمبولانس را هم بازی می کنند و سربازان مریض را بر پشت خود می برند ...>>.