روزنامه شهروند کد خبر: 187013 تاریخ خبر: ۱۳۹۹ چهارشنبه ۱۸ تير باشگاه‌های کتابخوانی کودکان و نوجوانان ترویج ادبیات کودک را با کار داوطلبانه و مشارکتی پیوند زدند نویسنده عزیز! لطفا به روستای ما بیایید روزی که کتاب‌ها رسید و من به کتابفروشی رفتم، احساس کردم موفق شده‌ایم. همین که توانستیم کتاب کودک و نوجوان در شهر خودمان داشته باشیم مورد استقبال قرار گرفت. بچه‌ها از دیدن قفسه‌های کتابی که برای خودشان بود، هیجان‌زده بودند. قبل از آن، اصلا نداشتیم. از انتخاب کتاب هیجان داشتند. با هم هماهنگ کرده بودند که کتاب تکراری نخرند و بعضی‌ با توجه به شناختی که از شخصیت دوست‌شان داشتند، می‌گفتند این برایت مناسب است [شادی خوشکار] پسربچه پرسید: <<شما واقعی هستید؟>> آمد دست زد به نویسنده و خندید و به بقیه بچه های گروه گفت: <<واقعیه.>> همه بچه های باشگاه آن روز می توانستند نویسنده ای را از نزدیک ببینند. چند وقتی بود کتاب های کودک به دست شان می رسید. دور هم کتاب می خواندند، از کتاب ها حرف می زدند و برای نویسندگانی که کتاب هایشان را خوانده بودند، نامه نوشته بودند. برای آنها فرقی نمی کرد نویسنده زنده است یا نه، ایرانی است یا خارجی. بچه ها برای همه نامه می نوشتند و از حس شان به کتاب می گفتند. گاهی اولش سلام می گفتند و تشکر می کردند و گاهی از همان اول می گفتند اصلا از کتاب خوش شان نیامده. این کاری بود که در باشگاه های کتابخوانی یاد گرفته بودند: گفت وگو درباره کتاب، تمرین حرف زدن، شنیدن و شکل دادن هویتی گروهی؛ همه با کمک قصه ها و داستان هایی که ادبیات کودک پیش رویشان قرار می داد. نامه شیما از شوشتر به آنتوان دوسنت اگزوپری <<سلام آنتوان دوسنت اگزوپری. من از کتاب شازده کوچولو خیلی خوشم آمد و هر چقدر آن را بخوانم از آن سیر نمی شوم. برایم یک سوال پیش آمد که پدر و مادر شازده کوچولو چه کسانی هستند و چرا او تنها بود. راستی من فهمیدم تو در چهارده سالگی یتیم شدی و مسئولیت تأمین هزینه های خانواده ات به دوش تو افتاد. من فکر می کردم همه نویسنده ها ثروتمند هستند، اما یک خلبان ساده بودی و مکانیکی غیرحرفه ای. خبر به گوشم رسید که تو در آخرین پروازت گم شدی و هرگز بازنگشتی. من فکر می کنم که تو الان پیش شازده کوچولو هستی و به اخترک ها خیره شده ای.>> ایده باشگاه های کتابخوانی ابتدا در دبستانی در نیشابور مطرح شد؛ در نشستی که تعدادی از نویسندگان مطرح کودک و نوجوان حضور داشتند و ایده کتابخوانی گروهی دانش آموزان شکل گرفت که بچه ها هر کدام شان کتابی تهیه کنند، در کلاس بخوانند، با هم مبادله کنند و یک کتابخانه کوچک کلاسی داشته باشند. اما به دلیل محدودیت های آموزش و پرورش این ایده در مدارس اجراشدنی نبود و به برنامه های پایتخت کتاب که دفتر مطالعات و برنامه ریزی فرهنگی وزارت ارشاد برگزار می کرد، پیوند خورد و به برنامه ای ملی برای گسترش کتابخوانی کودکان و نوجوانان تبدیل شد. باشگاه های کتابخوانی، مجزا از برنامه <<جام باشگاه های کتابخوانی>> که هر سال در وزارت فرهنگ و ارشاد انجام می شود، ادامه پیدا کردند. باشگاه ها از سال 95 کارشان را شروع کردند و هر باشگاه حداقل با حضور 12 کودک و نوجوان تشکیل شد. از سال سوم به صورت سراسری انجام و یونیسف هم به همراهان این طرح اضافه شد. اما کار مهمی که در این میان صورت گرفت آموزش ده ها هزار مربی، کتابدار، فعال مدنی نهادهای غیردولتی ترویج کتابخوانی و معلمان برای کار مشارکتی در زمینه کتابخوانی برای کودکان و نوجوانان بود. هر کدام از آنها در شهرها، روستاها و محله هایشان باشگاه کتابخوانی تشکیل دادند و گفت وگو و کار داوطلبانه را در کنار ترویج ادبیات کودک، به جوامع محلی بردند. علی اصغر سیدآبادی که در شکل گیری طرح های جام باشگاه های کتابخوانی، روستاهای دوستدار کتاب و پایتخت کتاب ایران نقش مهمی داشته در گفت وگو با ایرنا گفته است: <<نهادهای غیردولتی در ایران پروژه های ترویج کتابخوانی خوبی را اجرا می کنند. وقتی وزارت ارشاد وارد می شود نباید در رقابت با آنها قرار بگیرد. باید بستر مناسبی فراهم کند تا پروژه هایی که اجرا می شوند، تسهیل شوند و به شکل مناسب تری فعالیت شان را ادامه دهند. باشگاه های کتابخوانی کودک و نوجوان بستری است که نهادهای غیردولتی بیایند کار انجام دهند. در برخی از شهرها مدیریت این کار دست نهادهای غیردولتی است.>> فرمهر منجزی، مترجم کتاب کودکان است. او دبیر چهارمین دوره جام باشگاه های کتابخوانی است و از سال 80 در کانون توسعه فرهنگی کودکان کارِ داوطلبانه می کند. او از همان دوره اول با این باشگاه ها همراه بود. برنامه ریزی باشگاه های کتابخوانی را هم ارشاد با همکاری نهاد غیردولتی کانون توسعه فرهنگی کودکان انجام داد. دوره اول به کارشناسان نشان داد که بسیاری از مربیان و کتابداران، کتاب کودک و ادبیات کودکان را نمی شناسند. هر کسی علاقه مند بود، می توانست در این کارگاه ها شرکت کند: <<بخشی از کار ما در کارگاه ها معرفی کتاب است. بسیاری از شرکت کنندگان حالت معلمی داشتند و وقتی از آنها می پرسیدم آخرین کتابی که خوانده اید چه بود، معلوم می شد کمتر با کتاب خوب آشنا هستند. شیوه معرفی کتاب هم برایشان به شکل مدرسه ای بود؛ در نتیجه سخت ترین کار برای ما تشویق آنها به مشارکت بود. سعی می کردیم کمک کنیم به جای معلم بودن، تسهیلگر باشند.>> فریده قاسمی کتابداری است در بندر کُنگ. در کتابخانه <<ایستگاه لذت مطالعه>> مدتی است گروهی به نام سفیران کودک راه انداخته؛ جمعی از بچه های دوازده تا هفده ساله که خودشان برای ترویج کتابخوانی برنامه هایی اجرا می کنند. آنها عضو جام باشگاه ها نیستند، چون قاسمی فرصت ثبت نام نداشت و شنیده بود ثبت نام کار راحتی نیست، اما در آخرین دوره کارگاه آموزشی باشگاه های کتابخوانی که در بندر لنگه تشکیل شد، شرکت کرد. همین که الان بچه ها در این کتابخانه جایی دارند به خاطر آن کارگاه آموزشی است: <<ابتدای کارمان تصمیم داشتیم در کتابخانه سرویسی به کودک و نوجوان ندهیم، ولی وقتی به این کارگاه رفتم، نظرم عوض شد. آنجا از کتاب حمام تا کتاب های تخصصی به ما معرفی کردند. دیدیم ادبیات کودک و نوجوان چه دنیای وسیعی است و چقدر ارج و قرب دارد. تصمیم گرفتیم از مهرماه بخش مستقلی در کتابخانه برای بچه ها داشته باشیم.>> در گرمای شرجی بندر کُنگ، کنار ساحل، روزها زمان بیرون آمدن از خانه نیست و برخلاف خیلی از کتابخانه های دیگر، بعد از اذان مغرب از ساعت 8 تا 10 شب بچه ها به سمت کتابخانه می دوند و می گویند برایمان یک قصه بگو. آخر هفته آن قدر بچه در پارک قلعه جمع می شود که باید دو گروه کتابخوانی تشکیل دهند.باشگاه های کتابخوانی کار تسهیلگری را با ترویج کتابخوانی پیوند داد. کاظم متولی از سال قبل به مدرسان کارگاه ها اضافه شده است. می گوید با کار تسهیلگری دست باشگاه ها باز است که نه فقط از خلاقیت خودشان که از خلاقیت ذی نفعان یعنی بچه ها هم استفاده کنند. قدرت فکر بچه ها در این باشگاه ها کمک می کند با کتاب دوست شوند و با آن زندگی کنند: <<در این فرآیند تجربه های نابی اتفاق افتاد که از اقلیم ها بیرون آمده بود و کاملا به دل می نشست. اینکه تسهیلگران و بچه ها خودشان در بوم خودشان چه رویدادی را تعریف کنند خیلی مهم بود.>> تجربه کار مشارکتی با روش های تسهیلگری درباره کتاب و ادبیات کودک با تجربه های پیشین او فرق دارد: <<در بخشی از پروژه های مشارکتی در مورد کودک و نوجوان به این نتیجه می رسیم که توسعه سواد خواندن و نوشتن در مناطق کمتر برخوردار اولویت است. وقتی که حساسیت ها را در این حوزه ارتقا می دهید، کتاب خواندن مهم می شود. باشگاه های کتابخوانی همین روند را از زاویه دیگری دنبال می کنند. تجربه باشگاه ها به مردم می گوید کتاب باعث می شود زندگی توسعه پیدا کند، پس مردم اگر کتاب بخوانند می توانند به توسعه کمک کنند. این باشگاه ها باعث می شوند فرآیندهای تسهیلگری پایدار باشد. جام باشگاه ها با رویکرد داوطلبانه و کار ترویجی مشارکتی اگر نهادینه و تعهدپذیری کتابدار و تسهیلگر به بچه ها منتقل شود، آنها سبک زندگی جدیدی یاد می گیرند.>> باشگاه های کتابخوانی به بچه ها حق انتخاب می دهند. آنها می توانند کتاب خوب انتخاب کنند، بخوانند و درباره آن حرف بزنند. قدرت صحبت کردن و نوشتن نظریات شان برای نویسندگان از نظر متولی باعث رشد آنها می شود. امسال نزدیک به 100 هزار نامه به جام باشگاه ها رسیده است. نامه کوثر از قم به هدا حدادی، نویسنده رمان دلقک <<الان حتما میلیون ها نامه به دست تون رسیده، شایدم یه عالمه نامه الان رو میز گوشه اتاقتونه یا شایدم نامه ها همه تو سطل گوشه اتاقتون باشه... نمی دونم خب شاید دوست نداشته باشین بخونین، شایدم از خوندنش کلی ذوق کنین. فقط خدا کنه نامه من یه گوشه ای قایم شه تا شما بتونین بخونین. من عضو مرکز کانون استان قم هستم. واسه اولین بار کتابتون رو از اونجا گرفتم. خوندمش. می دونین خانم حدادی، من ایرانی نیستم. اهل افغانستانم. یکی از آرزوهام اینه که شما رو از نزدیک ببینم. دوست دارم کتابتون رو ببرم افغانستان و ازتون کلی تعریف کنم. با بچه های جنگ زده افغانستان کتاب دلقک رو بخونم و یه کم شادشون کنم.>> فیل خال خالی دنبال شیرینی می گردد و در این مسیر با موشی دوست می شود. بچه ها خودشان را جای شخصیت های کتاب می گذارند و از آن دریچه به زندگی نگاه می کنند. فیل توانست دوست پیدا کند. بچه های باشگاهی در شیروان خراسان شمالی وقتی دهان شان از دیدن شیرینی های توی کتاب آب افتاده بود، گفتند این بهترین اتفاقی بود که می توانست برای فیل بیفتد. زهره همتی، تسهیلگر باشگاه های این شهرستان که خودش هم تسهیلگرانی آموزش داده، می گوید در شیروان کتاب چندان در دسترس بچه ها نیست. بسیاری از خانواده ها قدرت خرید کتاب ندارند. تنها مرکز کانون پرورش فکری جوابگوی بچه ها نیست و در کتابخانه ها قفسه های کتاب کودک و نوجوان یا خالی است یا کتاب های به روز ندارد. او می خواهد مسئولان کتاب های بیشتری به این شهر برسانند. یکی از فعالیت های باشگاه های کتابخوانی برنامه های کتابفروشی گردی بود. هر کدام از بچه ها می توانستند کتابی با 50 درصد تخفیف بخرند و در باشگاه با هم رد و بدل کنند. اما در شیروان حتی یک کتابفروشی هم کتاب کودک یا نوجوان نداشت. وقتی باشگاه تشکیل شد، همتی با یکی از کتابفروشی ها صحبت کرد که در سایت خانه کتاب ثبت نام و کتاب های جام باشگاه ها را تهیه کند تا بچه ها بتوانند کتاب بخرند: <<روزی که کتاب ها رسید و من به کتابفروشی رفتم، احساس کردم موفق شده ایم. همین که توانستیم کتاب کودک و نوجوان در شهر خودمان داشته باشیم مورد استقبال قرار گرفت. بچه ها از دیدن قفسه های کتابی که برای خودشان بود، هیجان زده بودند. قبل از آن، اصلا نداشتیم. از انتخاب کتاب هیجان داشتند. با هم هماهنگ کرده بودند که کتاب تکراری نخرند و بعضی با توجه به شناختی که از شخصیت دوست شان داشتند، می گفتند این برایت مناسب است.>> فرمهر منجزی می گوید دسترسی به کتاب برای خیلی از مناطق سخت و از آن سخت تر دسترسی به کتاب خوب است: <<وقتی تیراژ کتاب پانصد تا هزار تاست و کتابفروشی هم نداریم، این اتفاق طبیعی است. بسیاری از شرکت کنندگان در کارگاه ها شناختی از کتاب خوب نداشتند که به نظرم این کم کاری آموزش و پرورش است که برای معلم ها دوره هایی برای آشنایی با ادبیات کودک ندارد.>> پیشنهاد جام باشگاه ها تهیه کتاب از فهرستی است که از میان فهرست های بررسی و معرفی کتاب کودک و جوایز نهادهای مختلف در ایران تهیه شده است: <<. در باشگاه ها بچه ها انتخاب می کنند. آنها خیلی بیشتر به سمت داستان، قصه و رمان می روند. آنها با کمک ارتباطی که با پدیدآورندگان پیدا کرده اند، می دانند یک کتاب چطور نوشته و تولید می شود.>> نامه فاطمه ابویسانی از روستای ابویسان به هوشنگ مرادی کرمانی <<جناب آقای مرادی کرمانی سلام. از نظر من شما نویسنده خیلی خوب و بااحساسی هستید. می خواهم در مورد کتاب مشت بر پوست با شما صحبت کنم. کتاب جالبیه، مخصوصا اینکه شما اومدین داخل کتابتون از درد مردم فقیر گفتید، به خصوص بچه های کار؛ البته ما روستایی زاده ها هم بیکار ننشستیم، بلکه اومدیم احساس همدردیمون رو با اون ها هرچند ناچیز ولی داخل یک کلیپ چند دقیقه ای بیان کردیم. ولی یک جا بد دلم شکست، مثل دل موشو که تو عالم بچگیش شکست. جوری که دیگه نشد با هیچ چسبی اونو چسبوند، حتی چسبی به نام محبت مادری و این قسمت اونجایی بود که موشو داشت داخل قبرستون آب می برد و کمک دست مادرش بود تا با اون آب، قبر مردم رو بشویند ولی خانواده یکی از اون مرده ها گفت چون اون تنبک زن بوده، نمی خوایم واسه مرده مون آب بیاره، واسمون کسر شأنه. دیگه چیزی در مورد کتاباتون نمی گم تا بیاین به روستامون و بیشتر حرف بزنیم.>> بچه ها نامه های زیادی به نویسندگان نوشته اند. تا به حال دو کتاب از نامه های بچه ها منتشر شده است. بیشتر آنها نویسندگان را به شهر یا روستایشان دعوت کرده اند و بعضی از نویسندگان هم واقعا به دیدن بچه ها رفته اند. در شهرستان بهارستان تهران، جایی که بیشترین تراکم جمعیت را در کشور دارد، بچه های باشگاه مدت ها منتظر آمدن شهرام شفیعی، نویسنده نوجوان بودند. ظریفه قاسم پور، مربی این بچه ها تعریف می کند که بچه ها لوح تقدیری که خودشان نوشته بودند به او دادند. قاسم پور تعریف می کند که شفیعی گفته این تنها لوح تقدیری است که دلش می خواهد قاب کند و به دیوار خانه اش بیاویزد.