روزنامه شهروند کد خبر: 132799 تاریخ خبر: ۱۳۹۷ دوشنبه ۱۷ ارديبهشت خلأ سیستم بانکی در پرداختی وام باعث گسترش صندوق‌های خانگی شده است دورهمی خانوادگی با ترفندهای مالی و وام‌های شیرین نیره خادمی| تُنگ بزرگ را دور تا دور اتاق می چرخانند. هر کس برگه ای را از توی تنگ بیرون می کشد و باز می کند اما برگه ای که در دست های رئیس صندوق است، سرنوشت وام را مشخص می کند. میهمانی هر ماه در خانه یکی از اعضای صندوق برگزار می شود؛ هم دورهمی است، هم جلسه ای مالی؛ یک تیر و دو نشان. صندوق های خانوادگی و محلی حالا دیگر به دلیل شرایط سخت دریافت وام از بانک ها، راه خود را به میان جمع آدم ها باز کرده اند و گستره فعالیت شان به جمع های دوستانه و کاری هم کشیده شده است. آدم ها زودتر از آنچه سیستم های بانکی به آنها اعتماد کنند، به یکدیگر اعتماد می کنند. نیازی به سفته، چک و وثیقه های سنگین ندارند؛ کافی است به یکی از صندوق های فامیلی و محلی وصل شوند؛ ماهانه پولی را پرداخت می کنند و به اشکال مختلف وام می گیرند. بانی بیشتر این صندوق ها زنان هستند. اگرچه در گذشته بیشتر زنان خانه دار بودند اما حالا پای کارمندان و زنان شاغل هم به این جمع ها باز شده است. کارمندان غیردولتی به وثیقه و چک دسترسی ندارند؛ آنهایی که شغل آزاد دارند، در شرکت های خصوصی فعالند یا حتی بیکارند اصولا در تأمین پیش نیازهای دریافت وام از بانک ها ناتوانند. به همین دلیل از 20 سال گذشته، حضور صندوق های خانوادگی و محلی در میان آنها شکل جدی تری به خود گرفته است. آخرین آمارهای برآمده از سرشماری سال 95 درباره هزینه- درآمدهای خانوار نشان می دهد که کارمندان دولت سه برابر افراد عادی از بانک ها وام دریافت می کنند. انگیزه مان فقط مالی نبود <<صندوق می تواند بهانه ای باشد برای دورهمی اهالی فامیل و دوستان آن هم در شرایطی که جامعه نمی تواند پاسخگوی نیازهای عاطفی بچه ها باشد. اما انگیزه دیگرم حمایت مالی از اعضای خانواده و فامیل بود تا اگر کسی به پول نیاز داشت، بدون گیر و بندهایی مثل سفته، ضامن، وثیقه که بانک می خواهد، وام بگیرد.>> این را مهسا شکوه، مدیر یکی از صندوق های خانوادگی در تهران می گوید که سال 77 صندوق را راه اندازی کرده اند؛ صندوقی که 4، 5 نفری تشکیل شد و حالا اعضای آن به 80 نفر رسیده اند: <<اعضای دیگر فامیل وقتی که متوجه شدند کم کم به ما پیوستند، از نوزاد 8 ماهه تا بزرگان فامیل و حتی اقوامی که در خارج از کشور زندگی می کنند در این صندوق عضو هستند. البته بیشتر اعضا خانم ها هستند. آنها سال های اول مبلغ وام را طلا می خریدند تا پس انداز روزهای آینده شان شود اما این روزها هر کس مبلغ وام را برای کاری می خواهد، یکی می خواهد ماشین بخرد یا مثلا اسباب ضروری خانه و زندگی.>> صندوق خانم شکوه از آن دست صندوق هایی است که در آن قرعه کشی انجام می شود و اعضا براساس نوبت ورود به صندوق و پرداخت حق عضویت، وام دریافت می کنند. یک نوع وام اضطراری هم دارند که اگر بعد از بررسی مسئول صندوق ضرورت آن محرز شود، پرداخت می شود. هر ماه در خانه یکی از اعضا جلسه ماهانه می گیرند و درباره مسائل مربوط به صندوق حرف می زنند، مثلا اگر کسی نوبت وامش باشد و به پول نیاز نداشته باشد، نوبتش را با کسی که نیاز بیشتری دارد، جابه جا می کند. وام ها 10 ماهه تسویه می شود و کل سرمایه صندوق هم تقریبا 100 میلیون تومان است: <<کارهای نظارت بر صندوق را خودم انجام می دهم و به کسی اجازه دخالت نمی دهم. هر کسی هم بخواهد از صندوق خارج شود دو ماه قبل از خروج باید اعلام کند تا مبلغ سهم او را تأمین کنم.>> حسنی، عضو یکی از همین صندوق هاست. آخرین وام صندوق را به خرید ابزار برای کار خود اختصاص داده است. او می گوید: <<حق عضویتی که ماهانه دریافت می شود به صورت پس انداز می ماند و اگر کسی هنگام خروج از صندوق بدهکار نباشد، کل مبلغ را می گیرد.>> نرگس، زهرا، شیرین، مریم و نسرین از دیگر زنانی هستند که از این طریق خلأ دریافت وام بانکی را جبران می کنند و حتی برادران و همسران خود را هم عضو صندوق می کنند: <<مدیر صندوقی که در آن عضو هستم را نمی شناسم و از طریق دوستانم عضو آن شدم؛ با این حال اعتماد دو جانبه بین مان ایجاد شده است. آن وقت ها که تنها زندگی می کردم، پول وام را پس انداز می کرد حالا هم یک جور دیگر آن را خرج می کنم.>> زهرا خانم که خانه دار هم هست، می گوید: <<من که حقوقی ندارم، ماهانه مبلغ کمی می دهم و بعد وام را می گیرم، پس انداز می کنم برای روز مبادا.>> در هر حال این راهی است که آدم ها بدون دردسرهای معمول می توانند به پول برسند. شیرین دختر شاغل دیگری است که از تجربه خود درباره شرکت در این صندوق ها حرف می زند: <<صندوق ما دوستانه است و کسی که مسئول صندوق است خودش قرعه کشی می کند. او از قرعه کشی فیلم می گیرد و در گروه تلگرامی می گذارد، بنابراین موعد زمانی دریافت وام برای همه، همان روز مشخص می شود.>> روایت خانم احمدی هم درباره صندوقی که از آن کنار کشیده، جالب است: <<یکی از اعضا همیشه نفر آخر دریافت وام بود و همین باعث دلخوری و دعوا شد؛ من هم حوصله نداشتم و سهمم را واگذار کردم.>> هر نوزادی که به دنیا می آید، عضو صندوق می شود دور هم بودند به چای خوردن، گپ زدن و شب نشینی. حرف از وام و وضع اقتصادی خانواده بود و این که بعضی ها چقدر راحت با راه اندازی صندوق فامیلی کمبودهای مالی شان را جبران می کنند: <<چطور است ما هم صندوقی باز کنیم تا یک سرمایه پایدار برایمان بماند؟>> این پیشنهاد را پسر بزرگ آقای یزدان بخش به زبان آورد و پدر هم از آن استقبال کرد. شب ها و روزهای بعد برای مشخص شدن نحوه پرداخت قسط ها، رقم وام و نوع سرمایه گذاری گذشت. سال 71 همه نقشه ها را کشیدند و شدند 4 نفر. رفتند بانک صادرات حسابی با سه امضا باز کردند و برای صندوق رقم ماهانه تعیین کردند تا به نوبت مبلغی را به عنوان وام دریافت کنند. از 26 سال قبل تا حالا عضویت هزار تومانی به ماهانه 15 هزار تومان رسیده است و صندوق حدود 25 نفر عضو و 62 سهم دارد. اعضای این صندوق می توانند با پرداخت حق عضویت بیشتر سهم های بیشتری خریداری کنند. سال 77 وقتی اهالی فامیل از وجود چنین صندوقی در خانواده باخبر شدند، ایده تشکیل صندوق خویشاوندی دیگری هم شکل گرفت؛ صندوقی با 37 عضو و 122 سهم. حساب و کتاب صندوق ها طوری است که اگر اعضا قسط ها را دیر پرداخت کنند مبلغ وام دریافتی آنها خیلی کمتر از مبلغی خواهد شد که بقیه دریافت می کنند، بنابراین کمتر پیش می آید که قسط عقب بیفتد. حالا هر نوزادی که در خانواده و فامیل به دنیا می آید، عضو صندوق می شود و اگر کسی فوت کرد، سهمش بین خانواده اش تقسیم می شود. خانواده مرحوم یزدان بخش از همان ابتدا برای صندوق خود اساسنامه نوشتند و بعد برای صندوق هیأت مدیره و بازرس هم تعیین کردند تا به مسائل مالی صندوق رسیدگی کنند. در یکی از بندهای اساسنامه آمده است: <<در دوازده سال با توجه به زحمت حسابدار، مبلغ یک چهارم کل وام در دوره به عنوان وام به حسابدار اعطا می شود که باید در 24 روز بازپرداخت شود.>> آنها برای صندوق یک وام ضروری هم تعریف کردند که در صورت ازدواج، بیماری یا مسائلی از این دست به اعضا پرداخت شود. نرم افزاری برای وام های خانوادگی فروردین سال گذشته حسین خوش نیت که به تازگی در رشته کامپیوتر فارغ التحصیل شده است، نرم افزاری برای صندوق های خانوادگی و محلی طراحی کرده است. این نرم افزار در ابتدا به عنوان پروژه دانشگاهی بود اما بعد از آن در سایت باکس فمیلی در دسترس همه قرار گرفت؛ اگر چه هنوز قابل دانلود نیست. وقتی مراجعه کننده ای در این سایت ثبت نام کند به عنوان مدیر صندوق شناخته می شود تا بقیه اعضا را وارد سیستم کند. حسین خوش نیت درباره این نرم افزار می گوید: <<سایت را خیلی تبلیغ نکردم، اما دراصطلاح برنامه نویسی سایت، seo خوبی دارد؛ یعنی اگر یک نفر در گوگل کلمه صندوق خانوادگی را سرچ کند، لینک سایت در صفحه اصلی نشان داده می شود. افرادی هم که در حال حاضر از این سایت استفاده می کنند هم به همین صورت با آن آشنا شده اند و از این امکانات استفاده می کنند.>> او درباره تعداد افرادی که حالا در این سایت عضو هستند، توضیح می دهد: <<سایت 10 عضو اصلی و 100 عضو عادی دارد. عضو اصلی یعنی فردی که مدیر صندوق است و بقیه هم به عنوان اعضای دیگر در صندوق عضو هستند.>> این نرم افزار قابلیت دانلود ندارد اما مردم می توانند به صورت آنلاین از آن استفاده کنند: <<اگر در ادامه میزان قابل توجهی از این سایت استقبال شود، نرم افزار اندرویدش را هم می سازم تا از گوشی های اندروید هم قابلیت دانلودکردن داشته باشد. یکی از اهداف بلندمدت من برای طراحی سایت صندوق فامیلی هم این است که مردم کمتر با بانک ها ارتباط داشته باشند.>> انواع صندوق های غیردولتی صندوق های محلی و خانوادگی به صورت های مختلف فعالیت می کنند؛ برخی اساسنامه و هیأت مدیره دارند و برای دیرکرد پرداخت مبالغ قسط جریمه دریافت می کنند. برخی صندوق های دیگر بدون اساسنامه و رفاقتی جلسات خود را برگزار می کنند اما اگر کسی در پرداخت قسط ناتوان شود، اقوام درجه یک او ملزم به پرداخت و تسویه آن هستند. اعضای صندوق ها در ابتدا، با اعتبار کمی کار خود را شروع کرده اند و حالا سرمایه برخی از آنها به 100 میلیون تومان هم رسیده است؛ برخی محلی اند و معتمدان محل امور آن را اداره می کند و برخی دیگر فامیلی. صندوق های فامیلی جلسات قرعه کشی را هر بار در خانه یکی از اعضا برگزار می کنند، اما آنهایی که صندوق محلی راه انداخته اند برای قرعه کشی در مسجد محل جمع می شوند. روش های قرعه کشی هم به دو صورت انجام می شود؛ برخی از همان ابتدای یک دوره قرعه کشی می کنند و زمان دریافت وام برای همه اعضا مشخص می شود، اما عده ای دیگر قرعه کشی را ماهی یک بار، برای یک یا دو نفر انجام می دهند: <<اگر قرعه کشی شود و نوبت وام یک نفر آخر باشد برای دور بعدی، او نفر اول خواهد بود چون اغلب افرادی که آخر هستند، از ادامه حضور در صندوق دلسرد می شود و این یک راه تشویقی است.>> این قانونی است که وقتی زهره وارد صندوق دوستانه شد به او گفتند. اما در مدل های دیگر صندوق ها، گرداننده نخستین نفری است که وام به او تعلق می گیرد و قرعه کشی، بعد از او شروع می شود.