روزنامه شهروند کد خبر: 114742 تاریخ خبر: ۱۳۹۶ چهارشنبه ۱۹ مهر مهندسی ژنتیک، بازوی کمکی حفاظت از محیط‌زیست | مسعود توحیدفر | استاد دانشکده فناوری های نوین دانشگاه شهید بهشتی| امروزه روش های گوناگونی برای بهبود عملکرد محصولات کشاورزی در سطح جهان مورد استفاده قرار می گیرد. استفاده از سموم شیمیایی، روشی متداول اما زیانبار برای کاهش خسارت ناشی از آفات و افزایش عملکرد محصولات کشاورزی است. حفظ سلامت انسان و محیط زیست دو فاکتور اساسی در کشاورزی صنعتی است که امروزه لزوم توجه به آنها با توجه به تعداد پرشمار مبتلایان به انواع بیماری های صعب العلاج و سرعت گرفتن تخریب محیط زیست بیش از پیش حس می شود. از طرفی، خسارت ناشی از آفات تا 40 درصد برآورد می شود که این به معنی کاهش معنی دار عملکرد محصولات کشاورزی است و از طرف دیگر استفاده بی رویه از سموم سلامت انسان و محیط زیست را به مخاطره می اندازد. آلودگی آب و خاک به سموم شیمیایی، از بین رفتن موجودات غیر هدف و در نتیجه کاهش تنوع زیستی، سرعت گرفتن فرسایش خاک و در نتیجه افزایش غلظت ترکیبات شیمیایی آلاینده تنها گوشه ای از مخاطرات ثابت شده استفاده از سموم شیمیایی برای محیط زیست است. کشاورزانی که هنگام عملیات سمپاشی در معرض این سموم قرار می گیرند و مصرف کننده هایی که محصولاتی حاوی بقایای سموم را مصرف می کنند، هر یک به نوعی در خطر هستند. تحقیقات نشان داده است، قرار گرفتن در معرض سموم شیمیایی یکی از دلایل عمده ابتلا به سرطان در کشور است. بخش زیادی از سم در شالیزارها استفاده می شود و نرخ سرطان نیز در نوار شمالی کشور بسیار زیاد است. ما در ایران 27 هزار نوع سم مصرف می کنیم. سهم هر ایرانی از سموم مصرف شده در کشور 400 گرم است. این رقم در اروپا 70گرم است. کشت محصولات تراریخته علاوه بر این که باعث کاهش مصرف سموم می شود، بعضا مقدار سم مصرفی را به صفر کاهش می دهد. استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک یکی از روش های ایمن برای کمک به حفاظت از محیط زیست و ارتقای سطح سلامت محصولات کشاورزی برای انسان است. مصرف سم در کشت گیاهان مقاوم به آفت به طور چشمگیری کاهش می یابد. بسیاری از محصولات تراریخته با هدف مقاومت به آفات مهندسی شده اند که این امر مصرف سم را در کشت برخی گیاهان به صفر رسانده است. بحث های دیگری نیز درباره کمک مهندسی ژنتیک به محیط زیست از طریق حفظ منابع آب و کاهش آن در کشاورزی مطرح شده است. در گذشته میزان بارش 260میلیمتر بوده و الان 180میلیمتر شده است. منابع آب زیرزمینی ما در گذشته 132 هزار میلیارد مترمکعب بوده و الان 88 هزار میلیارد مترمکعب شده است و ما هر روزه شاهد کاهش این مقدار هستیم. هم اکنون برخی محصولات تراریخته که کشت آنها نیازمند آب کمتر است به بازار ارایه شده است. درحال حاضر پژوهشگران در کشورمان درحال مهندسی برنجی تراریخته هستند که بی نیاز از کشت غرقابی است و نیاز آبی آن در حدی کاهش پیدا کرده است که قابل کشت در اقلیم خشک ایران هم باشد. محصولات تراریخته به عنوان دستاوردهای سریع ترین فناوری پذیرفته شده توسط بشر، آثار شایسته تحسینی در مدیریت تغییرات اقلیمی، نیل به اهداف توسعه پایدار و تأمین امنیت غذایی داشته است. کشت محصولات تراریخته در مدت 20 سال منجر به صرفه جویی در زیر کشت بردن 174 میلیون هکتار از زمین های کشاورزی شده و به این ترتیب با جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، کمک شایانی به حفظ محیط زیست کرده است. در همین مدت مصرف ماده موثره آفت کش ها به مقدار 620 میلیون کیلوگرم کاهش یافته است. استفاده از فناوری تراریخته باعث کاهش انتشار گاز دی اکسید کربن به مقدار 26.7 میلیارد کیلوگرم تنها در یک سال شده است. این مقدار معادل خروج 12 میلیون خودرو از جاده ها به مدت یک سال است. بنابر این استراتژی استفاده از این محصولات از طریق تمرکز بر افزایش تولید بدون افزایش سطح زمین های کشاورزی و با استفاده از 1.5 میلیارد هکتار زمین کشاورزی موجود و در نتیجه حفاظت از جنگل ها نقش بی بدیلی در حفاظت از تنوع زیستی و تحقق اهداف توسعه پایدار داشته است. استفاده از فناوری مهندسی ژنتیک مدرن در عصر حاضر ضروری است، اما فناوری ها به تنهایی معجزه نمی کنند. استفاده از فناوری تراریخته هم در کنار عملیات کشاورزی مناسب ازجمله تناوب زراعی و مدیریت کشت و بکارگیری سایر ظرفیت های کشاورزی بهترین نتیجه را خواهد داشت.