شهروند| پوکی استخوان در کشور جدی است، هر بار هم که بررسی، مطالعه یا تحقیقی می‌شود، آمارها بیش از گذشته، متخصصان را نگران می‌کند. بیماری‌ای که سلامت زنان را بیش از مردان نشانه گرفته. پوکی استخوان آن‌قدر جدی است که به استناد جدیدترین بررسی‌ها، بیش از 20درصد زنان ایرانی بالای 50سال به این درد مبتلا هستند. حالا دیگر تنها زنان نیستند که در خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند، مردان هم درامان نیستند. همین بررسی‌ها نشان می‌دهد، در ایران حدود 5/4درصد مردان و 8درصد زنان در سن‌های مختلف به پوکی استخوان مبتلا هستند و بیش از 35درصد آنها درگیر درجه‌های پایین‌تری از این بیماری هستند. متخصصان تأکید می‌کنند هرچه سن بالاتر می‌رود، میزان تراکم استخوان هم بیشتر می‌شود. سرشماری سال 90 حکایت از پیرشدن جمعیت کشور دارد. براساس همین سرشماری، 2/8درصد یعنی 4/5میلیون نفر از جمعیت کشور، سالمند هستند که تا‌سال 2020، این میزان به 10میلیون نفر می‌رسد. حالا تمام کسانی که پوکی استخوان دارند یا درجاتی از این بیماری دارند، تا چند برابر بیش از افراد سالم، درمعرض شکستگی ناشی از پوکی استخوان قرار دارند. دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران و عضو هیأت علمی بیمارستان شهید مدرس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی یکی از همان متخصصانی است که نسبت به گسترش پوکی استخوان نگران است. احمد رئیس‌السادات می‌گوید: «پوکی استخوان، مهم‌ترین بیماری دوران سالمندی است، در این بیماری تراکم استخوان‌ها کاهش می‌یابند و استخوان‌ها متخلخل‌تر شده و خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش می‌یابد.» حالا پوکی استخوان نه‌تنها در ایران که در جهان، آن‌قدر بیماری نگران‌کننده‌ای شده که سازمان بهداشت جهانی، 28 مهرماه را روز جهانی استئوپروز یا همان پوکی استخوان نام‌گذاری کرده است. دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران درباره بیماری پوکی استخوان توضیح می‌دهد: «پوکی استخوان دو نوع اولیه و ثانویه دارد؛ پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی نادرست و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد می‌شود. پوکی استخوان ثانویه در اثر بیماری‌های مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمون‌های رشد، برخی سرطان‌ها و ...) یا استفاده از دارو ازجمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضدتشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیمارهای تیروئیدی و... ایجاد می‌شود.»
به گفته او، از نظر آسیب‌شناختی پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی است که درنهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان می‌شود. براساس تحقیقات انجام‌شده تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشد در دوران بلوغ مرتبا افزایش می‌یابد و در اواخر دهه سوم و اوایل دهه چهارم عمر به بیشترین میزان خود می‌رسد. بعد از آن تراکم استخوان‌ها مرتبا با افزایش سن رو به کاهش می‌گذارد و این کاهش تا پایان عمر ادامه می‌یابد. اثر هورمون‌های جنسی بر فرایند استخوان‌سازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب می‌شود روند کاهش تراکم در زنان سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد. هر چند در مردان مسن نیز، کاهش تدریجی هورمون‌های مردانه باعث ایجاد حالتی شبیه به یائسگی در آقایان می‌شود. به گفته دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران، تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی و نیز دوران بارداری و شیردهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات نادرست مانند کشیدن سیگار و الکل از مهم‌ترین عوامل پیشگیری‌کننده از کاهش تراکم استخوان به شمار می‌روند. مصرف فرآورده‌های لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک ....)، سبزیجات، حبوبات و میوه‌های تازه، استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیینی مانند ماهی و تخم مرغ و پرهیز از استفاده بی‌رویه از نوشابه‌های گازدار و قهوه ازجمله توصیه‌های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است.
او تأکید می‌کند: «استفاده درست و بجا از مکمل‌ها و ویتامین‌ها ازجمله کلسیم، ویتامین D اگرچه می‌توانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به‌عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.»
رئیس‌السادات، پوکی استخوان را یک بیماری خاموش می‌داند، چرا که تا وقتی شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد درد و شکایت جدی ایجاد نمی‌کند و نمی‌توان به وجود آن پی برد. «محل‌های شایع شکستگی ناشی از استئوپروز شامل ستون فقرات پشتی و کمری، انتهای ساعد و نیز استخوان لگن است. شکستگی لگن از مهم‌ترین و خطرناکترین عوارض ناشی از پوکی استخوان به شمار می‌رود، بطوریکه گذشته از صرف هزینه‌های گزاف برای درمان این بیماران احتمال مرگ‌ومیر آنها طی‌سال اول بیش از 15درصد است.»
پوکی استخوان اما به این راحتی‌ها تشخیص داده نمی‌شود، تنها روش‌های آزمایشگاهی و تصویربرداری است که می‌توان این بیماری را تشخیص دهد، حتی گرافی(عکس ساده) هم به دلیل حساسیت ناکافی، ارزش کمی در تشخیص زودرس استئوپروز یا همان پوکی استخوان دارد، چرا که باید 25درصد از بافت معدنی استخوان از بین رفته باشد تا در عکس ساده قابل تشخیص شود. دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران می‌گوید: «رایج‌ترین شیوه برای سنجش تراکم استخوان روش DEXA است. استفاده از این روش در زنان یائسه و نیز خانم‌های دارای عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان و نیز تمام زنان 65سال به با لا توصیه می‌شود. زنانی که عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان را دارند کسانی هستند که یا به کمبود هورمون زنانه استروژن مبتلا هستند، یا سابقه فامیلی پوکی استخوان دارند، دیابت و بیماری‌های تیروئید، کلیه و کبد و نیز یائسگی زودرس دارند. همچنین افرادی که کورتون مصرف می‌کنند در سنین پایین‌تری نیاز به انجام سنجش تراکم استخوان دارند. چنانچه سنجش طبیعی باشد هر 5سال و در افراد دارای عوامل خطر هر 2سال باید تکرار شود.» به گفته او، پوکی استخوان، سبب شکستگی ستون مهره می‌شود، همین موضوع می‌تواند منجر به افزایش خمیدگی(قوز) پشتی شود، این شکستگی‌ها چنانچه به صورت حاد اتفاق بیفتد درد شدیدی برای بیمار همراه دارد، خمیدگی پشت نیز با ایجاد کشیدگی بافت نرم و عضلات روی آن می‌تواند سبب درد مزمن در آنها شود. همچنین کشیدگی عضلات و ضعف آنها می‌تواند خود باعث تشدید قوز پشت شود. مجموعه این عوامل سبب کاهش تعادل مبتلایان و در نهایت افزایش خطر سقوط (زمین خوردن) در آنها می‌شود.
پژوهش انجام‌شده در گروه طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی نشان می‌دهد افت کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان بیشتر ناشی از تغییرات ناشی از ایجاد قوز پشتی و شکنندگی در ستون فقرات و لگن است تا کاهش تراکم استخوان. بنابراین ورزش‌های تقویتی عضلات راست‌کننده ستون فقرات پشتی ضمن کمک به کاهش خمیدگی پشت می‌تواند سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن و افزایش کیفیت زندگی شود. به گفته رئیس‌السادات، نکته بسیار مهم در مبتلایان به پوکی استخوان این است که انجام ورزش‌هایی که در آن بیمار کمر و پشت خود را خم می‌کند نه‌تنها مفید نیستند بلکه سبب افزایش شکستگی در ستون فقرات می‌شود.
او معتقد است: «اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن از مهم‌ترین فعالیت‌هایی است که سبب بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان می‌شود. تنظیم ارتفاع مناسب تخت و نیز استفاده از صندلی‌های دسته‌دار و همچنین تعبیه دستگیره‌های مناسب در دیواره‌ها و پرهیز از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام ازجمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان می‌شود. نور مناسب به‌ویژه در شب‌ها و نیز عدم وجود قالیچه‌های سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان نیز از مواردی است که برای پیشگیری از سقوط باید در نظر گرفت. با توجه به پیر شدن جمعیت و نظر به تنوع بیماری‌ها در سالمندان، برنامه‌ریزی جهت ارتقاي سلامت سالمندان یکی از مهم‌ترین وظایف سیاست‌گذاران سیستم بهداشت و درمان کشور به‌شمار می‌آید.»