گروه اقتصادی شهروند| طرح بانک مرکزی برای دریافت کارمزد از تراکنش کارتخوان‌های فروشگاهی، صف‌آرایی میان اصناف و شبکه بانکی را تشدید کرد. از ابتدای فعالیت شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی (شاپرک) عرضه‌کنندگان کالا و خدمت با دیده تردید به این خدمت جدید بانکی می‌نگریستند. همان ابتدا، شایعه اتصال کارتخوان‌های فروشگاهی به سامانه مالیاتی این احتمال را میان اصناف تقویت کرد که دستگاه‌های پوزی که از سوی بانک‌ها به صورت رایگان در اختیار آنها قرار داده شده است با نیت جمع‌آوری اطلاعات گردش مالی آنها بوده است. اما تکذیب و رد این شایعه از سوی مقامات مسئول تنها برای مدت محدودی شک و تردید فعالان اقتصادی را از بین برد، چرا که از شهریورماه امسال مدیرکل فناوری اطلاعات بانک مرکزی با رونمایی از طرح دیگری یک بار دیگر تردید را میان اصناف زنده کرد. براساس طرح جدید بانک مرکزی که قرار است از ابتدای آبان‌ماه امسال عملیاتی شود، فروشنده‌ها باید به ازای هر تراکنش کارتی در دستگاه‌های کارتخوان یعنی هر بار کارت کشیدن مشتری، مبلغی حدود 110 تومان پرداخت کنند. هر چند در پی مخالفت شدید اصناف و فعالان اقتصادی هیأت وزیران هم وادار شد به این موضوع ورود پیدا کند و اجرای آن را به تصویب در شورای پول و اعتبار منوط کرد، اما موضع‌گیری بانک مرکزی نشان می‌دهد که این بانک درخصوص طرح جدید خود که البته دایره وسیع‌تری دارد و در ادامه برداشت پول از دستگاه‌های خودپرداز را هم دربر می‌گیرد، کوتاه نیامده است.
اعلام جزییات این طرح باعث شد تا یک بار دیگر اعتماد اصناف به شبکه بانکی کاهش یابد. درحالی‌که مقامات بانک مرکزی با منطق اقتصادی «هیچ خدمتی نباید رایگان باشد» از طرح خود دفاع می‌کنند ولی مخالفت اصناف و همچنین مردم نیز پشتوانه محکم اقتصادی دارد. آنها معتقدند که بانک‌ها در ابتدا با ارایه رایگان دستگاه‌های پوز و حتی مشوق‌های مالی فروشنده‌ها را برای استفاده از این ابزار الکترونیکی ترغیب کردند و حال که این روش در میان فروشگاه‌ها و مردم جا افتاده است قصد دریافت کارمزد دارند.
اما این اختلاف نظر به این موارد محدود نمی‌شود. از زمانی که تسویه آنی در شبکه شاپرک منتفی و انتقال وجوه با تأخیر چندساعته انجام می‌شود علامت سوال بزرگی در ذهن فروشنده‌ها شکل گرفته است. پول‌ها در این چند ساعت کجا می‌ماند؟ سود آن چقدر است؟ و از آن چه استفاده‌ای می‌شود؟پیش از این و هنگام تسویه آنی به محض کارت کشیدن یک مشتری در یک فروشگاه پول از حساب وی کسر و به حساب فروشنده منتقل می‌شد. اما درحال حاضر و بسته به زمان کشیدن کارت از 3.5 تا 12 ساعت تا واریز پول به حساب فروشنده طول می‌کشد. البته در همان لحظه مبلغ موردنظر از حساب خریدار کسر می‌شود ولی تا انتقال آن به حساب فروشنده چند ساعتی زمان می‌برد.
چند ساعت مناقشه‌برانگیز
براساس جدول تسویه تراکنش‌های کارتی پایانه‌های فروشگاهی در ساعات روز یعنی از 8 صبح تا 4:30 عصر سه ساعت و نیم برای واریز پول به حساب صاحب پایانه طول می‌کشد. اما اگر تراکنش کارتی در فاصله 6 بعد از ظهر تا 4 صبح صورت گیرد این تأخیر به 5ساعت و نیم تا 12 ساعت می‌رسد.بر این اساس سوالی که طی ماه‌ها در ذهن مردم و فروشنده‌ها شکل گرفته بود، با مطرح شدن دریافت کارمزد از تراکنش‌های کارتی پررنگ‌تر شد. به اعتقاد فروشنده‌ها اکنون که قرار است بابت تراکنش‌ها کارمزد دریافت شود و در این زمینه به هزینه شرکت‌های انتقال‌دهنده وجوه استناد می‌شود، چرا هزینه‌های فروشنده‌ها در آن لحاظ نمی‌شود. چرا که حجم عظیمی پول بین 3.5 تا 12 ساعت در حساب بانک‌ها بلوکه می‌شود و به‌طور قطع این توقف سود کلانی برای بانک‌ها به همراه خواهد داشت. بنابر همان منطق اقتصادی پول قیمت مشخصی دارد که به راحتی می‌توان آن را محاسبه کرد. بدین‌ترتیب اکنون که قرار است دیگر خدمت پوزهای فروشگاهی رایگان نباشد باید قیمت پولی که چندین ساعت نزد شبکه بانکی می‌ماند نیز محاسبه شود و پس از کسر آن از هزینه کارمزد‌ها از فروشنده‌ها دریافت شود.
جابه‌جایی ماهانه 83هزار‌میلیارد تومان
براساس آمار رسمی بانک مرکزی در شهریورماه امسال مبلغ تراکنش‌های شبکه شاپرک به بیش از 83هزار‌میلیارد تومان می‌رسد که تقسیم آن بر روزهای ماه رقمی حدود 2.8هزار‌میلیارد تومان را در هر روز به دست می‌دهد. حال اگر رقم جابه‌جایی پول در این شبکه را محاسبه کنیم بالغ بر 116میلیارد تومان در هر ساعت می‌شود.
حال با در نظرگرفتن پایین‌ترین نرخ سود سپرده‌های روزشمار بانکی که هم‌اکنون 10درصد است، در صورتی‌که کل مبلغ جابه‌جاشده در یک روز را که 2.8هزار‌میلیارد تومان است محاسبه کنیم، سالانه 280میلیارد تومان سود دریافت خواهد کرد. با نرخ سود 10درصدی سود روزانه آن نیز بیش از 767میلیون تومان و در هر ساعت بالغ بر 32میلیون تومان می‌شود. اگر این سود را در حداقل زمانی که پول فروشنده‌ها بلوکه می‌شود – یعنی 3.5 ساعت – ضرب کنیم مبلغی در حدود 111میلیون تومان به دست می‌آید که این مبلغ در واقع قیمت پول بلوکه‌شده فروشنده‌ها و استفاده‌کنندگان از خدمات دستگاه‌های پوز در 3.5 ساعت تأخیر تسویه وجوه است.
اگر بخواهیم کمترین رقم را نیز در نظر بگیریم بازهم مبلغ سودی که به پول‌های بلوکه‌شده تعلق می‌گیرد قابل توجه خواهد بود. در همین راستا مبلغ 116میلیارد تومانی را که از گردش پول در هر ساعت به دست می‌آید، ملاک قرار می‌دهیم. بنابراین با همان نرخ سود 10درصد، سود سالیانه این مبلغ به بیش از 11.6میلیارد تومان می‌رسد که سود روزانه آن به 31.7میلیون تومان و سود ساعتی آن به یک‌میلیون و 324هزار تومان می‌رسد که اگر آن را در حداقل زمان بلوکه‌شدن پول‌ها (3.5 ساعت) ضرب کنیم بالغ بر 4.6میلیون تومان می‌شود.حال درصورتی که سودهای به‌دست‌آمده را در 12 ساعتی که تراکنش‌های کارتی بعد از شش عصر بلوکه می‌شوند ضرب کنیم رقمی به مراتب بیش از اعداد موجود حاصل می‌شود. به‌طوری که با لحاظ کل تراکنش روزانه (2.8هزار‌میلیارد تومان) به‌جای 111میلیون تومان در 3.5 ساعت به 384میلیون تومان در 12 ساعت افزایش می‌یابد. در تراکنش هر ساعت(116میلیارد تومان) نیز به جای 4.6میلیون تومانی که از 3.5 ساعت به دست می‌آید، با محاسبه 12 ساعت به‌رقم 15.8میلیون تومان می‌رسیم. این درحالی است که براساس گفته فعالان اصناف میزان تأخیر تسویه تراکنش‌های کارتی پایانه‌های فروشگاهی در بسیاری از مواقع بیش از ساعاتی است که در جدول تأخیر تسویه آمده است به‌طوری که گاها به 72 ساعت نیز می‌رسد که در این صورت مبلغ سود پول‌های بلوکه‌شده به مراتب بیشتر از ارقامی است که در این گزارش محاسبه شده است.
هر 3.5 ساعت 10میلیون تومان سود
از آن‌جا که گردش تراکنش‌های شبکه شاپرک دایمی بوده و تداوم دارد می‌توان بر کمترین مانده آن‌که در هر ساعت 116میلیارد تومان می‌شود نرخ سود 22درصد دریافت کرد. در واقع این مبلغ همواره درحساب بانک‌ها وجود دارد و براین اساس می‌توان از آن در بلندمدت نیز بهره برد. بنابراین با محاسبه نرخ سود 22درصد که برای سپرده‌های سالانه منظور می‌شود در هر 3.5 ساعتی که پول‌ها بلوکه می‌شود 10میلیون تومان باید به آن سود تعلق گیرد. با محاسبه 116میلیارد تومان تراکنش مالی شاپرک در هر ساعت با نرخ 22درصد سالانه بیش از 255میلیارد تومان سود تعلق می‌گیرد که این سود در هر روز به حدود 70میلیون تومان و در هر ساعت به 2.9میلیون تومان می‌رسد که اگر آن را در 3.5 ساعت به‌عنوان حداقل تأخیر تسویه حساب شاپرک ضرب کنیم به 10میلیون تومان و در صورتی که تأخیر 12 ساعت را در نظر بگیریم به 34.8میلیون تومان بالغ می‌شود.
کارمزد هر ساعت 40میلیون تومان
براساس تازه‌ترین آمارها شبکه شاپرک در هر ماه حدود 429میلیون تراکنش دارد که از این تعداد 294میلیون تراکنش خرید، 86میلیون مانده‌گیری و 47میلیون تراکنش‌های مربوط به پرداخت قبض و خرید شارژ تلفن همراه بوده است. از 20خرداد امسال تراکنش‌های مانده‌گیری 120 تومان کارمزد می‌پردازند. ولی 294میلیون تراکنش خریدی که موضوع بحث است با محاسبه میانگین 100 تومان کارمزد در هر ماه 29.4میلیارد تومان باید کارمزد پرداخته شود که این رقم در هر روز به 980میلیون تومان می‌رسد و در هر ساعت نیز 40.8میلیون تومان بالغ می‌شود.بنابراین اصناف و بسیاری از کارشناسان معتقدند که این کارمزد در ابتدا باید از مبلغی که به‌عنوان سود به پول‌های بلوکه‌شده آنها در ساعات تأخیر تعلق می‌گیرد کسر و سپس مابقی آن دریافت شود.
