مهتاب جودکی | دو جوجه طلایی، با تن لرزان، پوست قرمز و دهانی که همیشه باز است. دو جوجه نه روی لانه‌ای که روی صخره‌ای مشرف به دشت بنا شده، بلکه دو جوجه عقاب در دستگاه جوجه کشی. پرندگان شکاری ِاسیر تولید مثل نمی‌کنند، یعنی تا به حال در ایران گزارشی از تکثیر این پرندگان در اسارت داده نشده است اما حالا این اتفاق افتاده و همین چند روزه دو تخم کوچک ترک برداشتند. 5 صبح دیروز اولین عقاب طلایی در اسارت در ایران به دنیا آمد و آن دیگری دیشب تخمش را شکست و بیرون جست.
اکنون حال مادر و پدر اسیر که از جوجگی از متخلفان تحویل گرفته شده بودند و دیگر توان زندگی در طبیعت را نداشتند، خوب است و دو جوجه کوچک طلایی هم سالم اند. آنها و دیگر پرندگان در یکی از مراکز نگهداری حیوانات در کرج روزگار می‌گذرانند؛ حیواناتی که از قضای روزگار یا از دست متخلفان محیط‌زیست رهایی پیدا کرده و این‌جا آمده‌اند یا روزی پر و بالشان شکسته و دیگر توان پریدن نداشته‌اند. «خیلی که بپرند، یک متر.» مسئولان مرکز نگهداری حیات وحش چمران این آمار را می‌دهند و به تأکید می‌گویند: «پرندگان شکاری در اسارت تکثیر
نمی شوند. تا به حال چنین چیزی در ایران گزارش نشده. اما به همین راحتی هم نبود، سه‌سال
طول کشید.»
دو جفت عقاب طلایی، مادر و پدر دو جوجه‌ای که هنوز اسم هم ندارند، در گله‌ای 6 نفره زندگی می‌کردند، در محیطی نه شبیه به محل زندگی اجدادشان. عقاب نر بیشتر از 5سال دارد و ماده 7 ساله است. «هر دوی آنها را از اداره کل حفاظت محیط‌زیست کرج تحویل گرفته بودیم. ماده را خاطرم نیست که چطور از این‌جا سر درآورد اما نر را از متخلفان گرفته بودند، هیچ‌وقت شکار یاد نگرفته بود، از جوجگی اهلی‌اش کرده بودند و آموزش دیده بود.» شیردل نوری، مسئول مرکز نگهداری حیات وحش پارک چمران کرج است. بیش از 10 عقاب در این مجموعه نگهداری می‌شوند که یا پایشان شکسته، یا بالشان از بین رفته، یا بیشتر از یک متر توان پریدن ندارند و از بین آنها این یک جفت برای نخستین‌بار جوجه داده‌اند. پرندگانی که به گفته او بعضی از زمانی که جوجگی توی دست آدم‌ها بوده و اهلی شده‌اند؛ از طبیعت جدا شده و دیگر قابلیت برگشتن ندارند. آنها این حیوانات را که از اداره محیط‌زیست تحویل گرفته‌اند، جراحی و درمان می‌کنند تا به شرایطی برسند که بتوانند به طبیعت برگردند و دست آخر در منطقه مناسب رها شوند در این میان بعضی‌ها دیگر توان برگشتن
به طبیعت ندارند.
او ماجرا را اینطور به «شهروند» توضیح می‌دهد: «گله را مدتی طولانی رفتارسنجی کردیم و وقتی متوجه شدیم یک جفت از آنها آن‌قدر نزدیک شده‌اند که احتمال تولید مثل هست، از دیگران جدایشان کردیم.» جدایشان کردند و برای‌شان لانه ساختند چون عقاب‌های طلایی در طبیعت چندان عادت به لانه سازی ندارند و همیشه لانه پرندگان دیگر را با قلدری از آنها می‌گیرند. «سعی کردیم محیط آرام‌تر از قبل باشد تا برای جفت گیری مشکلی نباشد. آنها سه چهار روز پس از جداسازی جفت گیری کردند. دوربین کاشته بودیم و حرکاتشان را بررسی کردیم. 20 روز این رفتار ادامه داشت تا این‌که تخم گذاشتند.»
شرایط مناسب عقاب‌ها برای جفت‌گیری چه بود؟ نوری می‌گوید احساس آرامش و تغذیه
مناسب: «مهم‌ترین مسأله این است که احساس راحتی کنند، عاملی آنها را نترساند و فکر نکنند که در خطرند. مسأله دوم تغذیه مناسب و استفاده از مکمل‌های مناسب غذایی است. پرندگان شکاری حتما هفته‌ای یک یا دو بار احتیاج به غذای کامل با استخوان و پوست دارند. آنها استخوان را هضم می‌کنند و پوست و پر را بالا می‌آورند. برای این پرندگان محیطی شبیه طبیعت مهیا می‌کنیم.»
قرار بود تخم‌ها پیش مادرشان جوجه شوند اما نشد و 25 اسفند به دستگاه جوجه‌کشی منتقل شدند: «تلاش‌مان این بود که تخم‌ها حتما پیش پدر و مادرشان جوجه بشوند. اما وقتی بررسی کردیم، متوجه شدیم آنها چندان منظم روی تخم‌ها نمی‌نشینند. برای همین تصمیم به جابه‌جایی گرفتیم.» تخم‌ها به دستگاه رفت و توی لانه دو تا تخم غاز آب پز جایگزین شد که به ظاهر شبیه تخم عقاب طلایی است. عقاب‌ها هم گول خوردند و روی آنها نشستند اما باز هم نه مثل دو پدر و مادر وظیفه‌شناس: «طبق برنامه بنا بود نزدیک جوجه شدن تخم غازها را دوباره با تخم‌های اصلی جابه‌جا کنیم اما متاسفانه والدین 10 روز قبل از درآمدن جوجه‌ها از روی تخم‌ها بلند شده بودند. شاید راحت نبودند. شاید هم به خاطر این بود که اولین سالی بود که جوجه می‌دادند و اولین تجربه‌شان بود. بررسی که کردیم براساس مطالعات انجمن عقاب طلایی آمریکا دیدیم حتی در طبیعت هم تخم‌ها در شرایط طبیعی هم 55 درصدشان جوجه می‌شوند.»
حال خانواده خوب است؛ جوجه‌ها و والدین
بالاخره 5 صبح دیروز یکی از آنها تخمش را شکست و 24 ساعت طول کشید تا بیرون بیاید و آن یکی هنوز درحال تقلاست. علی خسروشاهی، دامپزشک مرکز نگهداری حیوانات چمران حال هر چهار پرنده را خوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: «ظاهرشان که خوب است، هر دو جوجه سالم‌اند و مادر و پدر هم سرحال‌اند.» او توضیح می‌دهد که عقاب سالی یک بار تخم‌گذاری می‌کند و هر بار دو تخم می‌گذارد و این را یک موفقیت می‌داند و می‌گوید: «حالا با تغذیه خوب و محیط مناسب عقاب‌ها که حیوانات آرامی هم هستند، به‌زودی بزرگ خواهند شد. تلاش‌مان این است که اینها توان زندگی در طبیعت را داشته باشند.»
قرار است این جوجه‌ها چطور بزرگ شوند؟ نوری، مسئول مجموعه که زیر نظر سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری کرج است دراین‌باره می‌گوید: « پدر و مادر جوجه عقاب‌ها آنها را از امحا و احشای حیواناتی که شکار می‌کنند سیر می‌کنند، تلاش ما هم این است محیط‌شان دما و رطوبت مناسبی داشته باشد و تغذیه‌شان هم به همان شکل طبیعی باشد، اما باز هم یک مشکل داریم.» پدر و مادر به جوجه‌ها کاری ندارند و غذا باید به طبیعی‌ترین شکل ممکن به خورد جوجه‌ها داده شود. برای همین مسئولان مرکز از اداره محیط‌زیست تقاضای یک عقاب طلایی تاکسیدرمی شده کرده‌اند: «اگر از ما غذا بگیرند اهلی و دستی می‌شوند، ما نمی‌خواهیم این اتفاق بیفتد، والدین هم به آنها بی‌توجهی می‌کنند برای همین می‌خواهیم از کنار عقاب تاکسیدرمی شده غذا بردارند.» نوری اضافه می‌کند که هدف تکثیر این پرنده شکاری است و بازگرداندنش به طبیعت.
از صخره‌های سترگ تا قفس‌های تنگ
عقاب طلایی از گونه‌های حمایت شده از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست است که گستره قلمرو زندگی‌اش سراسر رشته کوه زاگرس و البرز و کویرهای مرکزی را در برمی گیرد. گونه‌ای که تک همسر است و می‌گویند تا آخر عمرش با همانی که برگزیده سر می‌کند؛ نامش را از پرهای طلایی‌اش وام گرفته و بلندی بال‌هایش از دو متر هم بیشتر است. می‌تواند شکاری 7 کیلویی را با قدرت از زمین برکند اما زندگی در اسارت هیچ شباهتی به زندگی واقعی ندارند. نه از صخره‌هاي بلند و ارتفاعات دور دست خبر هست و نام و نشانی از شکارچي بزرگی که از دور تمام زمین را زیر بال‌هایش دارد.