گرمایش جهانی که به‌طور عمده ناشی از مصرف زیاد سوخت‌هاي فسیلی و انتشارات دي‌اکسیدکربن است، به مسأله مهم زیست‌محیطی در سطح جهان تبدیل شده است. صنعت گردشگري عامل انتشار 5درصد از کل دي‌اکسیدکربن و انتشار 14درصد کل گازهاي گلخانه‌اي در سطح جهان است. گردشگران در مقام ذينفعان در تلاش‌هایی که به‌منظور کاهش انتشارات کربن در گردشگري انجام می‌شود، نقش مهمی دارند و میزان مصرف انرژي در گردشگري، به مقدار زیادي با رفتار گردشگران ارتباط دارد. براي موفقیت در تغییر رفتارهاي ناپایدار و تقویت رفتار پایدار، باید از عوامل موثر بر آن آگاه بود، از این‌رو شناسایی عوامل موثر در بروز رفتار به قصد تغییر آن در راستاي صرفه‌جویی در انرژي و کاهش انتشار کربن بسیار مهم‌اند.
حمل‌ونقل یکی از اجزاي عرصه گردشگري است که به علت اهمیت آن در گردشگري و در دسترس بودن داده‌ها در مقایسه با سایر اجزای آن، گسترده‌تر تحقیق و مطالعه شده است (سرون و دوبوآ، 2003؛ میر،تل 2010). 75درصد از کل انتشار گاز دی‌اکسیدکربن از حمل‌ونقل ناشی می‌شود، به ویژه سفرهاي با مسافت طولانی و بین‌قاره‌اي به کشورهاي درحال توسعه و مقاصد جزیره‌اي که تعداد زیادي از گردشگران با هواپیما به این مناطق سفر می‌کنند. پس از آن 32درصد مربوط به حمل‌ونقل زمینی با خودرو و 21درصد نیز مربوط به اقامت است. کشتی‌هاي تفریحی که جزو «دیگر حمل‌ونقل‌ها» حساب می‌شوند، با انتشار 19،2 تن متریک دي‌اکسیدکربن عامل حدود 1،5درصد از انتشارات گردشگري در سطح جهان هستند.
هتل‌ها با مصرف حجم زیادي آب، انرژي و کالاهاي بی‌دوام، تأثیر بسزایی بر محیط‌زیست دارند و 21درصد از انتشارات دي‌اکسیدکربن صنعت گردشگري مربوط به اقامت است. سازمان جهانی گردشگري دامنه گسترده و متفاوتی از تأسیسات اقامتی را تعیین کرده، اما هیچ‌گونه اطلاعات جامعی از تعداد تخت‌ها و مصرف انرژي به تفکیک هرکدام ارایه نکرده است.
سازمان‌هاي UNWTO و UNEP تخمین زده‌اند که انتشارات دي‌اکسیدکربن حاصل از گردشگري تا سال 2035 در مقایسه با سال 2005 تقریبا 135درصد افزایش خواهد یافت.
افزایش گرم‌شدن زمین و تغییرات آب‌وهوا و بحران‌هاي زیست‌محیطی حاصل از آن طی دهه‌هاي اخیر از اهمیت خاصی برخوردار شده است و 14سال از 15 سالی که به‌عنوان گرم‌ترین سال‌ها ثبت شده‌اند، از سال 2000 به این سو بوده است.
سال 2015 به دلیل توجه جهانی به دو موضوع توسعه پایدار و تغییرات آب‌وهوا و اتخاذ تصمیم‌هاي جدید در این دو حوزه از اهمیت ویژه‌اي برخوردار بوده است. برگزاري اجلاس تغییرات آب‌وهوای پاریس 8 دسامبر آن سال با حضور 195کشور مؤید این فرآیند است. طبق توافقنامه COP21 (موسوم به توافق پاریس) تا سال 2020 کشورها باید حداکثر تلاش خود را براي کاهش میزان نشر گازهاي گلخانه‌اي به‌کار گیرند. در این چارچوب بیشترین توجه بر سهم بالاي انتشار دي‌اکسیدکربن متمرکز شده است.
طبق گزارش سال 2015 آژانس بین‌المللی انرژي، ایران با انتشار 525،9 میلیون تن گاز دي‌اکسیدکربن رتبه نهم را در میان 10کشور منتشرکننده بیشترین میزان دي‌اکسیدکربن حاصل از سوخت‌هاي فسیلی به خود اختصاص داده است. با توجه به نقش بسزاي گردشگري در انتشار دي‌اکسیدکربن و تغییرات آب‌وهوا، گردشگري کم‌کربن در راستاي اقتصاد کم‌کربن شکل گرفت و مفهوم آن نخستین‌بار در سال 2009 در گزارشی از مجمع جهانی اقتصاد با عنوان «به‌سوي سفر و گردشگري کم‌کربن» به کار رفت. این نوع از گردشگري بر پایه اهداف مصرف انرژي کمتر، انتشار آلودگی کمتر و انتشارات کربن کمتر شکل گرفته است.
رسیدن به گردشگري کم‌کربن نمی‌تواند از مصرف کم‌کربن گردشگران جدا باشد. رفتارهاي گردشگران در حمل‌ونقل، اقامت و فعالیت‌هاي آنان در مقصد بسیار با میزان مصرف انرژي و میزان انتشار کربن ارتباط دارد.
گردشگران اغلب باعث هدر رفتن منابع و افزایش ردپاي کربن می‌شوند. پیترز و دوبوآ (2010) یافته‌اند که گردشگران مسئول انتشار 4/4درصد از دي‌اکسیدکربن جهانی‌اند و پیش‌بینی کردند که این رقم تا سال 2035 با میزان متوسط 3،2درصد در هر سال بیشتر می‌شود. این اندازه درحال افزایش باعث کمبود در عرضه انرژي، افزایش انتشار کربن، تغییرات آب‌وهوا و دیگر مشکلات جهانی زیست‌محیطی و منابع می‌شود. با توجه به اهداف گردشگري کم‌کربن و نقش مهم گردشگران در میزان مصرف انرژي و انتشار گازهاي گلخانه‌اي، یکی از روش‌هاي مهم براي کاهش تاثیر گردشگري بر گرمایش جهانی، تغییر رفتار و گرایش‌هاي رفتاري گردشگران است.
براي موفقیت در تغییر یا تثبیت رفتار سالم باید از عوامل موثر بر آن آگاه بود، از این‌رو شناسایی عوامل موثر در بروز رفتار به قصد تغییر آن در راستاي صرفه‌جویی در انرژي و کاهش انتشار کربن بسیار مهم هستند.
نظریه انگیزش محافظت یکی از تئوري‌هایی است که براي تشریح عوامل موثر بر رفتار انسان استفاده می‌شود. بررسی عوامل تاثیرگذار بر تمایل به انجام رفتارهاي کم‌کربن در گردشگران با استفاده از ساختار نظریه انگیزش محافظت است تا با شناسایی این عوامل و آگاهی از میزان اهمیت هریک از آنها، قادر باشیم به شکل مؤثرتري به شناسایی بهترین راه براي تشویق گردشگران براي اتخاذ رفتارهاي صرفه‌جویانه در انرژي و کاهنده کربن و مقابله با بحران گرمایش جهانی بپردازیم.
منبع: برگرفته از مقاله «بررسی عوامل موثر بر تمایل به رفتارهاي کم‌کربن در گردشگران»
- اسماعیل قادري - محمود ضیایی- المیرا سلطانی