تهمینه انصاری | از تکاپوی شهر و ترافیک‌های سپر به سپر که خسته می‌شویم، از آلودگی شهر و آسمانی که در هاله غلیظی از دود گم شده به ستوه می‌آییم، درآمد ماهیانه‌مان که دچار نوسان می‌شود، خانواده‌هایی با عشق و علاقه نه به حد کفایت را ملاقات می‌کنیم و گوشی می‌شویم برای شنیدن دردِدل‌هایشان، اخبار تأسف‌بار زمین‌لرزه‌ها و از دست‌دادن هموطنانمان را که می‌شنویم، صحنه ریزش ساخت‌وسازهای نه‌چندان مقاوم و قدیمی را می‌بینیم، دلمان برای آرامش یک شهر باثبات که هیچ‌یک از این وقایع را درآن نبینیم، تنگ می‌شود. شهری که می‌خواهد در راستای الگوی جهانی توسعه پایدارشهری، جایی بهتر برای زندگی شود. حال سوال این است که شهرپایدار چیست و چگونه به دست خواهد آمد؟ شاخصه‌های آن چیست و چه کنیم که شهری پایدار برای سکونت آرام داشته باشیم؟
«کرامت‌الله زیاری»؛ استاد تمام دانشگاه تهران، متخصص برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای و پژوهشگر مدیریت شهری است. تألیف و ترجمه نزدیک به 34 جلد کتاب درحوزه برنامه‌ریزی شهری و مدیریت شهری و 320 مقاله علمی و پژوهشی و مجلات علمی و پژوهشی داخلی، خارجی و بین‌المللی را در کارنامه دارد. سفرهای زیادی به منظور شرکت درکنفرانس‌های بین‌المللی و به گفته خودش هم‌نشینی 2ساعته در سال 2002 با «نلسون ماندلا» درشهر ژوهانسبورگ آفریقای‌جنوبی برای ارایه مقاله درکنفرانسی بین‌المللی از افتخارات وی است. 45 طرح جامع شهری، طرح تفضیلی شهری و طرح استراتژی توسعه شهری، طرح الگوی مدیریت یکپارچه کلانشهری، طرح تأمین درآمد پایدار و طرح مکان‌یابی میادین میوه و تره‌بار درکلانشهر تهران ازطرح‌های موفقیت‌آمیز اوست. او منتخب پژوهشگر نمونه در سال 1384 بوده است. تدریس در دانشگاه یزد، ریاست مجتمع علوم انسانی دانشگاه یزد، معاونت پژوهشی، شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان، شورای تحقیقات استان، ریاست موسسه جغرافیای دانشگاه تهران و رئیس قطب برنامه‌ریزی و توسعه پایدار گردشگری دانشگاه تهران، سردبیر و مدیرمسئول مجله علمی- پژوهشی را درپیشینه خود دارد. او راهنمایی 150 رساله درمقاطع دکترا و یک رساله فوق دکترا را برعهده داشته و مشاور عالی شهردار اصفهان و کرج هم بوده است. زیاری که درحال حاضر مدیر گروه جغرافیای انسانی دانشکده جفرافیای دانشگاه تهران است، می‌گوید: هر روز که وارد دانشگاه می‌شوم، حس روز اول اخذ ابلاغ و تدریس در دانشگاه را دارم.
در ابتدا و برای ورود به بحث، پیش‌زمینه‌ای از توسعه پایدار شهری بفرمایید؟
در سال 1994 پس از اخذ دکترا به انگلستان شهر ادینبورو کالج معماری و شهرسازی رفتم و تخصص بعد از دکترای خود یعنی برنامه‌ریزی شهری درحوزه طرح‌ریزی کالبدی و طراحی شهری را اخد نمودم و فعالیت حرفه‌ای در این رشته را آغاز کردم. درآن زمان توسعه پایدار درتمامی مجلات واژه جدیدی به حساب می‌آمد و در ایران نیز چنین واژه‌ای مفهومی نداشت. در آن زمان روی نخستین کتاب خود «برنامه‌ریزی شهرهای جدید» مشغول مطالعه بودم. در نخستین کتاب خود مفهوم توسعه پایدار را توضیح و تفسیر کردم.
در دهه60 و 70 با آغاز فعالیت‌های صنعتی و دوفاجعه بزرگ اتمی در چرنوبیل در روسیه و کوپال هند، دانشمندان و سیاستمداران دست به کار شدند. یکی ازشخصیت‌هایی که تا دهه90 در زمینه حزب سبز (Green Party) فعالیت‌های چشمگیری داشت، خانم برانت لند بود که نظریه‌ای مقابل تخریب درطبیعت داشتند و طرفدار طبیعت و محیط‌زیست بودند. توسعه پایدار در ابتدا زیست‌محور بود اما در دهه90 دیدگاه توسعه پایدار پا به عرصه وجود گذاشت و خانم برانت لند نیز دراین خصوص نقش بسزایی داشت. پس از آن توسعه پایدار شهری، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و روستایی هم مطرح شد که امروزه توسعه پایدار بسیار مطرح و رساله‌های دکترای فراوانی دراین خصوص تحریر می‌شود. سازمان ملل هم طبق دستور خود به نام اجندا 21 (Agenda 21) به تعدادی ازشاخص‌های توسعه پایدار پرداخته است.
مفهوم توسعه پایدار به چه معناست؟
توسعه پایدار یعنی طوری درطبیعت وارد شویم و ازمنابع و داده‌های طبیعت استفاده کنیم که مقدار کمی را مصرف و بقیه را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم. توسعه پایدار توسعه‌ای است برای نسل‌های آینده، پایداری جامعه، جامعه شهری، جامعه روستایی، اقتصاد که حتی شعار سال گذشته ما، اقتصاد مقاومتی الگویی از توسعه پایدار هست.
مفهوم تاب‌آوری را چگونه درکنار توسعه پایدار قرار می‌دهید؟
تئوری جدیدی که به تازگی وارد توسعه پایدار شده است، تاب‌آوری شهری (Resilient City) است. تاب‌آوری به معنی فنری است که به حالت کشیده درآمده و مجددا به حالت اولیه خود بازمی‌گردد. یعنی در ابتدا استفاده و سپس مجددا بازگشت به حالت اولیه خواهد بود. تاب‌آوری در ابتدا در مبحث روانشناسی مطرح شد و بعد از آن برای کودکان بی‌سرپرست و دچار مشکل بود که در سال 1973 آقای هولینگ این مسأله را در ابعاد اکولوژیکی و شهری بررسی کرد. تاب‌آوری و توسعه پایدار دو روی یک سکه و مکمل یکدیگر هستند.
شاخص‌های توسعه پایدار چه هستند؟
طی یک کار علمی حدود 400–300 شاخص را طراحی کردم. این شاخص‌ها در ابعاد اقتصاد پایدار، جامعه پایدار، شهر پایدار، حمل‌ونقل پایدار، کیفیت زندگی پایدار و اجتماع پایدار و حتی پدافند غیرعامل و... هستند.
مهمترین شاخص شهر پایدار چیست؟
مهمترین شاخص توسعه پایدار، محیط‌زیست است و از ابتدا نیز توسعه پایدار با این هدف پایه‌گذاری شده است و جامعه جنگلی در رأس این شاخص قرار دارد.
شاخص پدافند غیرعامل به چه موضوعاتی خواهد پرداخت؟
برای نخستین‌بار در سال 1374 کتاب «برنامه‌ریزی شهرهای جدید» خود پدافند غیرعامل را مطرح کردم که در آن زمان شاید کسی نمی‌دانست که در ایران، پدافند غیرعامل چیست. زمانی که شهرهای جدید را بررسی و مطالعه می‌کردم، با بمباران‌هایی که در زمان جنگ افتاد، به این نتیجه رسیدم که شهرهای ما بی‌دفاع هستند. پس از ایده‌ای که مطرح کردم، خوشبختانه ایده من را به عمل تبدیل کردند و سازمان پدافند غیرعامل تأسیس شده است. امروزه تأکید بر این است که جامعه شهری که بنا نهاده می‌شود، باید پدافند غیرعامل و توسعه پایدار شهری داشته باشد.
از نخستین ایده‌های خود در توسعه پایدار شهری بگویید.
برای نخستین‌بار با تألیف دوکتاب به نام برنامه‌ریزی و طراحی شهر بیوفیلیک یا شهر طبیعت‌محور Biophilic City) یا Biophilic Urbanism) یا زیست‌مند صورت گرفت که این به معنی شهر درباغ ازسطح خانه، کوچه، محله، ناحیه، منطقه و شهر است. به دنبال آن، اقتصاد سبز و سپس انرژی سبز و سپس حمل‌ونقل سبز و بعد از آن زندگی آرام برای مردم و سرانه فضای سبز است.
اگر به جای مدیریت شهری بودید، به کدام مسأله اهمیت بیشتری می‌دادید؟
من اگر به جای مدیریت شهری بودم، نخستین برنامه‌ای که درتهران مطرح خواهم کرد، تهران بیوفیلیک و جزیره‌های گرمایی تهران خواهد بود. درمنطقه 22، نفس‌کشیدن به دلیل کمبود فضای سبز بسیار کم است. ساختن شهری خلاق و هوشمند از شهر تهران در اولویت است.
شاخص‌های توسعه در هریک ازموارد خود چه هدفی را دنبال می‌کنند؟
تحکیم خانواده دریک شهر، امنیت و حضور مردم درفضا، اجتماع پایدار است. مَسکن پایدار مُسکنی است که مردم در آن امنیت، انرژی و مقاومت را احساس کنند و مسکنی که بیش از 200سال عمرکند. درکشور ما عمر مفید مسکن 40سال است، درصورتی که در انگلستان عمرمفید مسکن 200سال است. در اقتصاد پایدار درآمد سرانه مناسب، تولید مناسب، اشتغال مناسب و نبود بیکاری از اهداف خواهد بود. شهر امن را تحقق بخشیم. شهر امن شهری است که ساختمان‌ها فشرده و فضاها را بی‌دفاع بسازیم تا راه را بر سارقان بسته و شهر را به شهر امن تبدیل کنیم. در ایران 37.000 روستای با جمعیت بالغ بر 20 خانوار داریم. 90درصد از این روستاها ناپایدارند. اگر زلزله‌ای با قدرت 6 ریشتر اتفاق بیفتد، 90درصد از روستاها تخریب خواهند شد. مقاوم‌سازی و تأمین آب این روستاها با سدهای مناسب نیز برنامه‌ای ازتوسعه پایدار روستایی است. درحوزه بهداشت روی شهر سالم اقداماتی انجام داده‌ام. نخستین‌بار پروفسور دوهول نظریه شهر سالم را مطرح می‌کند. شهرسالم شهری است برای زندگی. شهری که شاخص‌های کاربری زمین و کیفیت زندگی در آن متناسب با استانداردها باشد.
توسعه پایدار چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
حفظ محیط و منابع طبیعی در اولویت کار است. سپس وارد فضای شهر شده و شاخص‌ها را یک به یک ازجمله مسکن پایدار، اجتماع پایدار، اقتصاد پایدار، فرهنگ پایدار و... بررسی خواهیم کرد.
نبود توسعه پایدار زیست‌محیطی چه فجایع بزرگی را در کل کشور دربرداشته است؟
خشک‌شدن دریاچه ارومیه با سدهای بدون برنامه‌ریزی اتفاق افتاد. بسیاری از رودها، مانعی برای جاری‌نشدن به دریاچه و درنهایت خشک‌شدن آن شدند. دربرنامه‌ریزی ملی، منطقه‌ای، محلی باید محیط‌زیست و توسعه پایدار در رأس برنامه‌ها باشد. اگر برنامه‌ریزی داشتیم، تالاب‌های خشک درخوزستان نداشتیم. اگر برنامه‌ریزی شعری و کالبدی داشتیم که منظور از برنامه‌ریزی کالبدی، بکارگیری ضوابط و مقررات در استفاده از زمین ازجمله اراضی سطح ملی، منطقه‌ای و محلی شهر و روستاست، داشتیم به وضع کنونی دچار نمی‌شدیم. با اجرای این برنامه خوزستان و حاشیه غرب کشور را با اوضاع کنونی نمی‌دیدیم. گردوغبار‌هایی که رخ می‌دهد، بخشی از دلایل آن خارجی است، اما نمی‌توان از عدم برنامه‌ریزی شهری و مشکلات داخلی و درون‌مرزی آن هم غافل شد.
شهر تهران را از لحاظ رعایت توسعه پایدار درچه سطحی ارزیابی می‌کنید؟
آمریکا برنامه 2030 توسعه پایدارش را در زمان کلینتون طراحی کرد، درصورتی که ما تا به این لحظه برنامه‌ای برای توسعه پایدار شهرتهران نداشته‌ایم. کلانشهر تهران با مشکلات بسیاری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، جزیره‌های گرمایی و سایرحوزه‌ها مواجه است. درتهران اگر زلزله‌ای با قدرت 6ونیم ریشتر به وقوع بپیوندد، 6میلیون نفر از بین خواهند رفت. تهران روی 13 گسل واقع است. مشکلات اصلی پایداری سازه، کمبود فضای سبز و ترافیک هستند. با احترام به تمامی مدیران شهری باید بیان کنم که ما بهتر می‌توانستیم عمل کنیم.
وظیفه مدیریت شهری و مدیران شهرداری دراین بین چه خواهد بود؟
مدیریت شهری چه درشورای شهر و چه درشهرداری باید تخصصی شود. ما به رشته‌های علوم شهری نیاز داریم. مدیریت سیاسی برای مدیریت شهری تهران مفید نخواهد بود. هنرمندان و ورزشکاران به متخصصین شهری اجازه ورود به این فضا برای حل مشکلات بدهند. در سال 1377 در نخستین‌باری که شوراها درحال شکل‌گیری بود، گفتم که نباید به دامان قومی، قبیله‌ای و سیاسی بیفتیم. مجلس شورای اسلامی سیاسی است، ولی شورای شهر باید تخصصی باشد. رشته‌های علوم شهری مورد نیاز است و شورای شهر باید نظارت دقیق برعملکرد مسئولان داشته باشد. دربرخورد با حادثه پلاسکو اگر متخصصین دست به کار می‌شدند، هرگز اتفاقی نمی‌افتاد.
پیشنهاد شما برای مدیریت شهری چیست؟
نخستین پیشنهاد این است که باید نقشه تاب‌آوری و آسیب‌شناسی شهر و فضاهای کالبدی، اجتماعی و جمیع اینها را ترسیم و تهیه کنیم و برنامه راهبردی و عملیاتی تاب‌آوری برای شهر داشته باشیم. دومین پیشنهاد الزام توجه به تاب‌آوری‌کردن شهر است. سومین پیشنهاد حکم‌روایی خوب شهری یعنی همان مدیریت شهری ازجمله شهردار، روسای مناطق، مراکز مطالعاتی و برنامه‌ریزی، معاونان شهرسازی است که باید از کارشناسان علوم شهری ازجمله معماری، عمران، فضای سبز، محیط‌زیست و سایر رشته‌ها باشند.
لزوم انجام چه دستوراتی را در اولویت مدیریت شهری پیش‌رو می‌دانید؟
یکی از دستورات شورای شهر که باید در دوره پنجم اجرا شود، طرح مدیریت یکپارچه کلانشهر تهران است. ایجاد منطقه‌بندی مناسب و علمی ارتفاعی است. درچه مناطقی ساختمان‌های یک طبقه، دوطبقه و برج‌سازی را داشته باشیم. زیست‌مندی‌کردن شهرتهران نیز در اولویت خواهد بود. منطقه‌بندی مناسب بحث می‌شود که ارگان‌های دیگر همچون پلیس، ادارات آموزش و پرورش و سایر سازمان‌ها هریک منطقه‌بندی خود را نداشته باشند و منطقه‌بندی واحد شود. این منطقه‌بندی مردم را هم از سرگردانی نجات خواهد داد.
عدم برنامه‌ریزی برای توسعه پایدار درشهر تهران چه نمودی داشته است؟
محور شمالی تهران از لواسان تا دیزین با فاجعه‌ای روبه‌روست. در دل کوه تخریب شده و از منابع آن سوءاستفاده می‌شود. ترافیک در روزهای جمعه درمحورشمال بسیار سنگین است. تهران از سال 1357 تا 1386 بدون طرح تفصیلی اداره شد. باید طرح جامع جدیدی داشته و آن را اجرایی کنیم. تهران نیاز به استراتژی توسعه شهری دارد. پتانسیل تهران تنها برای 6میلیون نفر است درصورتی که ما درشب‌ها هشت‌ونیم‌میلیون نفرو در روز‌ها با احتساب افرادی که ازحومه تهران به این کلانشهر می‌آیند، 10ونیم‌میلیون جمعیت داریم. یکی ازشاخص‌های توسعه پایدار شهری عدم آلودگی صوتی است، با سفری کوتاه به این قسمت از کلانشهر تهران درمی‌یابیم که چه میزان آلودگی صوتی متحمل ساکنان این منطقه به لحاظ بعد مسافتی کوتاه با فرودگاه بین‌المللی مهرآباد می‌شود و با چه خطراتی مردم در آن‌جا سکونت می‌کنند. اخیرا طبق تحقیقاتی که انجام شده، وجود دکل‌های برق و انرژی روی ساختمان باعث مشکلات نازایی زنان و مردان می‌شود. تهران باید خط آسمان داشته باشد اما با وجود برج‌های بلند این کار امکان‌پذیر نخواهد بود. باید از برج‌سازی‌های بلند که دید شهر را نابود می‌کند، جلوگیری کرد. درمنطقه خاک سفید چه میزان ساخت‌وساز دارد. طبق مطالعات من در دل تهران 6 زون (منطقه) خطرناک وجود دارد.
انجام چه برنامه‌هایی را برای کلانشهر تهران موثر می‌دانید؟
کتابی با نام «کلانشهرهای چند هسته‌ای» دارم. تهران درمدیریت آینده باید چند هسته‌ای بشود. این طرح درخارج ازکشور اجرا و موفقیت‌آمیز بوده است. معتقدم که درتهران، اصفهان، کرج، شیراز و مشهد و حتی تبریز اگر مدیریت چند هسته را اجرا و فعالیت‌ها را در هسته ببریم و محل کار و زندگی را به هم نزدیک کنیم، یک مدیریت علمی و تخصصی خواهیم داشت. تهران نیاز به مدیریت علمی و تخصصی با شورای شهر علمی و تخصصی دارد.
با توجه به جامع‌بودن توسعه پایدارشهری، اصلی‌ترین برنامه شما درتوسعه پایدارشهری چیست؟ درحال حاضر برکدام شاخص فعالیت دارید؟
توسعه پایدار شهری برنامه‌ای جامع است. من در ابعاد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، نهادی و مدیریتی فعالیت می‌کنم. مدیریت باید پایدار باشد. شاخص‌های هریک را مورد مطالعه قرار دادم و زمان آن رسیده که آنها را عملی، میدانی و عملیاتی کنیم. ما شاخص‌ها را جست‌وجو و طراحی و با طرح‌ها و پروژه‌ها و ضوابط و مدیریت یکپارچه آنها را عملی می‌کنیم.
اقتصادی‌ترین مشکل تهران درتوسعه پایدار اقتصادی را چه می‌دانید و راه‌حل آن را درچه می‌بینید؟
درآمد درتهران ناپایدار است و تنها معطوف به تراکم‌فروشی شده است. تراکم‌فروشی درتهران به معنی شهرفروشی است. ما باید از راه اقتصاد پایدار و ساماندهی تراکم‌ها به دنبال درآمد پایدار باشیم.
اصلی‌ترین برنامه درتوسعه پایدارشهری برای توسعه شهر تهران چه خواهد بود؟
نخستین قدم برنامه راهبردی توسعه، سپس استراتژی‌های توسعه و بعد از آن طرح‌ها و پروژه‌ها را پیگیری خواهیم کرد. یک مدیریت جامع برای حفظ حریم تهران ضروری خواهد بود. اجازه ندهیم کوه‌ها، تپه‌ها، درختان سبز و جنگل‌های تهران تخریب شوند. متاسفانه 6هزار هکتار از باغات و فضای سبز تهران تخریب و به برج‌سازی و ساختمان‌سازی بلند تبدیل شده است.
برنامه‌ریزی‌های شما برای توسعه پایدارشهری تنها روی مطالعه شهر تهران است؟
من دربسیاری ازمناطق ایران مطالعه داشتم. اصفهان، شیراز، مشهد و به‌خصوص درشهر کرج و استان البرز مطالعات فراوانی داشته‌ام. اخیرا روی شهر کرج مطالعه‌ای انجام دادم که متاسفانه با مضمون جدایی فردیس ازکرج بود. من شدیدا با این موضوع مخالفت کردم و نزدیک به 850 صفحه دراین زمینه مطالعه کردم. تصمیم الگوی مدیریت یکپارچه درشهر کرج و فردیس را داشتم. این عمل کاملا اشتباه است. اگر هسته‌ای از کلانشهر جدا شود، زحمت‌های بسیاری از لحاظ شهرسازی و اقتصادی خواهد داشت. درمصاحبه‌ای که در روزنامه دراین رابطه داشتم، تأکید کردم که همه کلانشهر‌ها باید مدیریت یکپارچه داشته باشد.
از نظر شما، جایگاه ایران از لحاظ اجرای توسعه پایدار در سطح جهانی به چه صورت است؟
متاسفانه ایران جایگاهی ندارد. ایران به لحاظ توسعه پایدار در ابعاد ملی، استانی، شهرستانی و شهری و روستایی جایگاه مناسبی ندارد. یکی ازشاخص‌های توسعه پایدار، شاخص زیست‌محیطی ازجمله آب و خاک است که ما طبیعت خود را به کلی ویران کردیم. درحال حاضر نه آب مناسب، نه خاک مناسب و نه جنگل برای گرفتن دی‌اکسیدکربن و رهاسازی اکسیژن داریم. جنگل‌های شمال کشور ما را در ابتدا هیچ کشوری نداشت اما روز به روز با تهدید خطرهای بسیاری مواجه است. تالاب‌ها و رودخانه‌های کشور ما نسبت به کشورهای دیگر از وضع خوبی برخوردار بود که این وضع درحال حاضر جایگاه مثبتی ندارد.
در کل کشور، اجرای چه برنامه‌ای را برای ارتقای جایگاه خود در بین سطوح دیگر از لحاظ توسعه پایدار تاثیرگذار می‌بینید؟
من معتقدم که در کل کشور باید برنامه آمایش سرزمین را داشته باشیم. آمایش سرزمین برنامه‌ای فرای برنامه‌ها و درصدر است که به معنی مکان‌یابی مناسب برای فعالیت‌ها و استقرار جمعیت است. این برنامه نخستین‌بار در آلمان و سپس فرانسه در سال 1944 پا به عرصه گذاشت. قبل ازپیروزی انقلاب اسلامی، سال 1354 طرح ستیران توسط مشاوران فرانسوی تهیه و شروع شد و در سال 1356 خاتمه یافت. طرح مناسب و خوبی بود. طرح‌های آمایش در بعضی از مناطق اجرایی می‌شوند اما این طرح‌ها باید درسطح ملی فراگیر و گسترش یابند.
آخرین برنامه شما درحوزه توسعه پایدارشهری چه بوده است؟
آخرین برنامه من نظریه شکوفاشهری (CDI) معادل واژه City Prosperity Index است. ایجاد شهرمطلوب از اهداف آن است. شکوفاشهری نخستین‌بار سال گذشته درکنگره‌ای در قزوین برگزار و قرار بر این شد که یکی ازشهرهای ایران به‌عنوان نمونه برای شکوفاشهری انتخاب شود. همه این برنامه‌ها درشهر تهران قابل اجراست، اگر با مدیریت علمی به آن دست یابیم.
مردم باید برای نزدیک‌شدن به یک شهر با توسعه شهری پایدار چه کار کنند؟
مردم باید آگاه باشند و به محیط‌زیست توجه کنند. شهر را مقاوم بسازند. شهر را ایمن کنند و در امنیت آن دخالت کنند. حس تعاون و همکاری داشته باشند. در ایجاد سیمای مناسب و نمای لذت‌بخش بکوشند.
درپایان خواسته شما ازشورای شهر پیش‌رو برای نزدیک‌شدن به توسعه پایدار شهرتهران چیست؟
چهار دوره شورای شهر برگزار شده است. بزرگوارانی ازچندین دوره تا یک دوره دراین شورا حضور داشتند اما بازده خوبی را شاهد نبوده‌ایم. اجازه بدهید برای یک‌بار هم متخصصین وارد عمل شوند و متخصصینی که طرح‌ها و برنامه‌های فراوانی برای کلانشهر تهران ازجمله جوانان، زنان و برنامه‌های دیگری را دارند. باید ضوابط شهرسازی درتهران تعیین و اجرا شود و فقط قانون مبنای کار شود. شورای شهر و مدیران شهری نباید به مسائل سیاسی بپردازند و از فراهم‌کردن و ساختن شهری پایدار و آرام غافل شوند.