ایسنا| این را آمارها می‌گویند که ایران جزء پرتلفات‌ترین کشورها در زمان بروز زلزله است؛ چراکه در زلزله بم از 100 واحد مسکونی تخریب‌شده 100 نفر تلف شدند، ولی در زلزله کوبه ژاپن از هر 100 خانه تخریب‌شده 6 نفر کشته شدند؛ ضمن آنکه برخی از خطوط لوله گاز در تهران در محل عبور گسل قرار گرفته است که لزوم استفاده از فناوری در جهت کاهش آتش‌سوزی در زمان زلزله را دو برابر می‌کند.
زمین‌لرزه‌ای با بزرگی 7.3 درجه در مقیاس ریشتر، در ساعت 5 و 46 دقیقه بامداد روز ۱۷ ژانویه ۱۹۹۵ در شهر کوبه ژاپن رخ داد که به مدت ۲۰ثانیه این شهر را لرزاند و در هم کوبید. این زمین‌لرزه یکی از بدترین رویدادهای طبیعی در ژاپن بود که خسارات شدیدی به بار آورد و باعث خرابی بسیاری از پل‌ها و سازه‌های دیگر شد.
تعداد تلفات این زمین‌لرزه بزرگ ۶هزار و ۴۳۳نفر اعلام و خسارت واردشده به شهر کوبه و مناطق مجاور آن حدود 100 میلیارد دلار برآورد شد.
اما در طرف دیگر زمین‌لرزه‌ای با شدت 6.6 ریشتر در ساعت 5 و 26 دقیقه بامداد روز ۵ دی سال ۱۳۸۲ شهر بم و مناطق اطراف آن را لرزاند و تراژدی تلف‌شدن بیش از 30 هزار نفر را رقم زد.
این در حالی است که در شهرهایی چون تهران خطوط لوله گاز کشیده شده است که لزوم توجه به ایجاد شکست در خطوط لوله گاز را دو چندان می‌کند. تجربه تلخ انفجار خط لوله گاز در محل حفر تونل مترو در تقاطع بلوار کوهسار، خیابان یکم «شهران» نمونه‌ای از این دست است. دلیل فوران آتش از دل زمین در ساعت 4 و 30 دقیقه بامداد روز 28 خرداد ماه امسال به علت ایجاد شکست در لوله گاز عنوان شد.
این در حالی است که محققان کشور به همراه پژوهشگران ژاپنی مطالعات گسترده‌ای را در این زمینه اجرایی کردند و هشدارهای لازم را به مسئولان ارایه دادند و بعد از بروز حادثه مسئولان شرکت گاز گام‌هایی را برای اجرایی کردن پیشنهادات این محققان برداشتند.
نعمت حسنی، رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی و دانشیار دانشگاه شهید بهشتی مساله زلزله را یک مساله جدی برای بیش از 70 درصد کشور می داند: «علت آن موقعیتی است که کشور دارد؛ چراکه از یک طرف فشارهایی از صفحه اقیانوس آرام و اطلس به صفحه ایران وارد می‌شود و از طرف دیگر با فشار صفحه عربستان مواجه هستیم و حاصل این فشارها سلسله جبال زاگرس شده است.»
او با بیان اینکه علاوه بر آن، ایران فشارهای صفحه تکتونیکی بسیار بزرگی به نام «اوراسیا» را نیز تحمل می‌کند، ادامه داد: «ایران در میان این دو صفحه قرار گرفته است و 3 رشته کوه زاگرس، البزر و کپه داغ حاصل فشارهایی است که به ایران وارد شده و همچنین فعالیت‌های آتشفشانی که از گذشته وجود داشته است.» حسنی با تاکید بر اینکه اطراف 3 رشته کوه در معرض خطر زلزله قرار دارد، گفت: «بر این اساس ما شاهد بروز زلزله‌ها در طول تاریخ در کشور بوده‌ایم؛ به گونه‌ای که ایران امروز تبدیل به یکی از کشورهای پرتلفات در زلزله شده است؛ به گونه‌ای که به طور متوسط در 100 سال گذشته زلزله هر سال حدود 2 هزار و 500 نفر قربانی گرفته است.» رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به گسل‌های متعدد در اطراف تهران ادامه داد: «تهران در اطراف دامنه جنوبی رشته کوه‌های البرز قرار گرفته است؛ از این رو گسل‌های فعالی در اطراف تهران وجود دارد. از آنجایی که تهران در گذشته روستا بوده و شهر بزرگ آن «شهر ری» بوده است، زمانی که صحبت از خرابی‌های ناشی از زلزله در طول تاریخ می‌شود، بیشتر شهر ری آسیب دیده است.»
این محقق با ابراز نگرانی نسبت به رخداد زلزله در شهرهای بزرگی چون تهران، تبریز، مشهد، شیراز، کرج، قزوین و زنجان، گفت: «این شهرها لرزه‌خیز هستند و استان‌هایی مانند آذربایجان شرقی و غربی، گیلان، مازندران، اردبیل و کرمان با مشکل زلزله مواجه هستند؛ ولی در حال حاضر همه نظرها معطوف به تهران شده است.»
او دلیل این موضوع را جمعیت زیاد و متراکم در تهران دانست: «علاوه بر آن تمام تاسیسات شهری مانند لوله‌کشی‌های وسیع گاز، برق و آب و فاضلاب و مخابرات را دارد و مطالعاتی در شهر تهران صورت گرفته است و در این مطالعات گسل‌های «ری جنوبی و شمالی»، «شمال تهران» و «گسل مشا» به عنوان گسل‌هایی شناخته شدند که در مقایسه با سایر گسل‌ها می‌توانند آثار مخربی را در شهر تهران ایجاد کنند.»
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه این مطالعات تحت حمایت آژانس بین‌المللی همکاری‌های ژاپن (جایکا) در سال 2000 اجرایی شده است، گفت: «بر اساس این مطالعات برآورد می‌شود حدود 30 تا 40 درصد از واحدهای مسکونی موجود در تهران آسیب ببیند، ضمن آنکه 500 هزار واحد مسکونی تخریب کامل خواهد شد و حاصل این تعداد تخریب واحد مسکونی کشته شدن 386 هزار نفر است.»
حسنی ادامه داد:« 8 سال بعد سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران مطالعات دیگری را اجرایی کرد و در این مطالعات تعداد کشته شدگان زلزله شهر تهران را 250 هزار نفر برآورد کرد. با دقتی که در روش محاسباتی این تحقیقات صورت گرفت، عدد 250 هزار نفر برای کشته شدگان ناشی از زلزله تهران عدد قابل قبولی است.»
نسبت کشته‌شدگان زلزله تهران با تخریب واحدهای مسکونی
رئیس دانشکده مهندسی عمران، آب و محیط زیست پردیس فنی مهندسی شهید عباسپور دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه رابطه‌ای میان واحدهای مسکونی تخریب‌شده با تعداد تلفات ناشی از زلزله وجود دارد، گفت: «مشاهده شده است که نسبت تعداد کشته‌شدگان و واحدهای تخریب‌شده در شهرهایی مانند «بم» و «بروات» رابطه یک به یک است؛ به این معنی که در زلزله بم حدود 30 هزار واحد مسکونی تخریب شده و در حدود 30 هزار نفر هم کشته شدند.»
او ادامه داد: «این در حالی است که در کشوری مانند ژاپن رابطه دیگری میان تعداد واحدهای تخریب شده با تعداد قربانیان وجود دارد؛ به این صورت که در زلزله سال 1995 شهر کوبه ژاپن که من هم در آن زمان در این شهر بودم، تعداد واحدهای مسکونی کاملا تخریب شده 100 هزار واحد، ولی تعداد تلفات حدود 6 هزار نفر بوده است.»
حسنی با بیان اینکه نسبت تخریب واحدهای مسکونی به تعداد تلفات ناشی از زلزله در ژاپن 6 درصد بوده است، گفت: «به این معنی که از هر 100 واحد مسکونی تخریب‌شده تنها 6 نفر کشته شدند، ولی در بم از هر 100 خانه تخریب شده، 100 نفر تلفات بوده است. با توجه به ساخت‌وسازهای صورت گرفته به نظر می‌رسد این رابطه درصدی حدود 30 تا 35 درصد باشد که تلفات 250 هزار نفری را بالغ خواهد شد.» حسنی با تاکید بر ضرورت توجه به مدیریت بحران در جهت کاهش تلفات ناشی از زلزله، ادامه داد: «از سوی دیگر باید با اطلاع‌رسانی مردم را آگاه کنند که در زمان وقوع حادثه بزرگ قطعا تلفات زیاد است.» دانشیار دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به حادثه ساختمان پلاسکو، گفت: «از زمان بروز این حادثه سوال بزرگی برای مردم ایجاد شده و آن این است که در شرایط عادی آتش‌سوزی ساختمانی مهار نشد و علی رغم به‌کارگیری تمام امکانات امدادی، پس از 3 ساعت فرو ریخت و اگر زلزله رخ دهد، چگونه می‌توان به آن رسیدگی کرد. این سوال یک سوال منطقی و صحیح است.» حسنی با بیان اینکه در چنین شرایطی حدود 600 واحد تجاری در این ساختمان مشغول به فعالیت بودند، ادامه داد: «بالا بودن حرارت از جمله علل فروریختن این ساختمان بوده است. ساختمان‌های فولادی باوجود آنکه سازه‌های خوبی در برابر زلزله هستند؛ ولی در برابر حرارت و آتش ضعف دارند و زمانی که حرارت از 300 تا 400 درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد، مشخصات مکانیکی آن‌ها مانند مقاومت سازه‌ای آن‌ها کاهش می‌یابد و باعث می‌شود که فولاد نسبت به فشاری که به آن وارد شده است، نتواند مقاومت کند.»