گروه حوادث| هواپیمای ملخی توربوکوماندر نیروی انتظامی که از آسمان پایتخت برخاسته بود وقتی به ارتقاعات سبزپوشان منطقه چاه رحمان زاهدان رسید فاجعه‌آفرین شد. با سقوط این هواپیما هر 7 سرنشین آن به کام مرگ فرو رفتند.
پرواز مرگبار
عقربه‌ها ساعت 17:45 دقیقه عصر روز شنبه 19 مهرماه را نشان می‌داد که سرنشینان هواپیما ملخی به درخواست کاپیتان «فرخی» کمربندهایشان را بستند و برای مأموریت کاری از آسمان تهران به سمت زاهدان پرواز کردند. 7 مسئول و کادر پرواز نیروی انتظامی که برای بررسی موضوع حادثه سراوان رهسپار این مأموریت هوایی شده بودند، هرگز تصور نمی‌کردند حادثه‌ای تلخ در کمین‌شان است. اما هنوز به مقصد نرسیده بودند که ناگهان تکان‌های شدید بدنه هواپیما، وحشت را به جان مسافران انداخت. هواپیما به‌جای حرکت مستقیم، تغییر مسیر داد و چرخید اما چند دقیقه بعد با انفجاری شدید متلاشی شد.
جست‌وجوی امدادگران هلال احمر
حدود یک ساعت از پرواز گذشته بود که ناگهان ارتباط رادیویی هواپیما با مرکز قطع و از رادار خارج شد. پرواز هواپیمای ناجا 7 مسافر و خدمه داشت و ناپدیدشدن ناگهانی آن همه را وحشت‌زده کرده بود تا این‌که اکیپ‌های تجسس برای به‌دست آوردن سرنخی از هواپیمای ناپدیدشده راهی منطقه نصرت‌آباد روستای گراغه شدند. این درحالی بود که هنوز هیچ خبر دقیقی مبنی بر سقوط یا فرود اضطراری یا هر حادثه دیگری در دست نبود.
عملیات جست‌وجو آغاز شد و 25 تیم امدادگر هلال‌احمر تجسس در منطقه را آغاز کردند. اما تاریکی هوا و گستردگی منطقه و همچنین خارج‌شدن هواپیما از رادار جست‌وجو را با مشکل روبه‌رو کرده بود. تا این‌که بعد از 13 ساعت جست‌وجو صبح روز یکشنبه، لاشه هواپیما در ارتفاعات سبزپوشان، حوالی معدن مس در زاهدان پیدا شد. وقتی امدادرسانان با لاشه هواپیما روبه‌رو شدند هنوز باور نداشتند تمام سرنشینان آن به کام مرگ فرو رفته‌اند. اما با آغاز عملیات امدادی وقتی امدادگران برای نجات سرنشینان هواپیما وارد لاشه آن شدند مشخص شد همه مسافران جان باخته‌اند.
امدادگران هلال‌احمر به تجسس در میان لاشه هواپیما پرداختند و اجساد قربانیان را یکی پس از دیگری بیرون کشیدند تا به پزشکی‌قانونی انتقال دهند. در کابین خلبان اجساد کاپیتان و کمک خلبان به دست آمد. 5 جسد دیگر نیز از هواپیما خارج و تحویل اورژانس شد. دکتر ناصر چرخ‌ساز معاون عملیات سازمان امداد و نجات جمعیت هلال‌احمر استان تهران در رابطه با عملیات جست‌وجوی امدادگران به «شهروند» گفت: «بعد از دریافت خبر ناپدید شدن هواپیمای ناجا بلافاصله 25 تیم امدادی برای جست‌وجو به منطقه‌ای در حد فاصل کرمان به زاهدان اعزام شدند. اما به علت تاریکي هوا و گستردگی منطقه عملیات سختی پیش روی امدادگران قرار گرفته بود. تا این‌که بعد از 13 ساعت تجسس در منطقه، به کمک نیروهای بومی، امدادگران با لاشه هواپیما روبه‌رو شدند. بعد از خارج کردن اجساد و تحویل آنها به پزشکی‌قانونی زاهدان امدادگران به عملیات خود پایان دادند.»
علت سقوط چه بود؟
با اعلام این خبر کمیسیون بررسی سانحه بلافاصله در محل حضور یافتند و به منظور بررسی علت سقوط هواپیما تحقیقات خود را آغاز کردند. ارزیابی‌های اولیه نشان می‌داد که خلبان هواپیمای ناجا قصد فرود اضطراری داشته اما به‌دلیل تاریکی شب و موقعیت نامساعد زمینی که برای فرود انتخاب کرده بود، به هواپیما آسیب رسیده و باعث متلاشی‌شدن آن شده است. سردار اسماعیل احمدی‌مقدم در رابطه با علت این سانحه هوایی گفت: «هواپیما ملخی ناجا ساعت 17:45 روز شنبه از تهران برای بررسی و نظارت منطقه عازم زاهدان شده بود که حدود 2 ساعت بعد از پرواز در حوالی زاهدان ابتدا از دید رادار محو و سپس سقوط کرد. تا این‌که لاشه آن در تجسس نیروهای امدادی و محلی در ارتفاعات سبزپوشان کشف شد.
در بررسی‌های اولیه مشخص شد 7 سرنشین این هواپیما جان باخته‌اند. تیم فنی برای بررسی علت سقوط به محل حادثه رفتند. مشخص شد وقتی خلبان هواپیمای ناجا متوجه نقص فنی هواپیما شده بود قصد فرود اضطراری داشته اما به دلیل تاریکی شب و موقعیت نامساعد زمینی که برای فرود انتخاب کرده بود، به هواپیما آسیب رسیده و باعث متلاشی شدن آن شده است. این هواپیما دارای بال‌های پهن بوده و دو موتور آن به‌گونه‌ای ساخته شده‌اند که اگر از کار بیفتند هواپیما می‌تواند مدت زیادی به حرکت خود ادامه دهد.»
جان‌باختگان چه کسانی بودند؟
در این هواپیما سردار صادقی معاون ایمنی بازرسی کل ناجا، سرهنگ خرسندنیا از پلیس پیشگیری ناجا، سرهنگ درودگر از معاونت عملیات ناجا، طلوعی افسر ناجا، سرهنگ فرخی خلبان، سرگرد خلیل‌لو کمک‌خلبان و ستوان قویدل به‌عنوان مهندس پرواز حضور داشتند.
اجساد قربانیان که برای تعیین علت اصلی فوت به پزشکی‌قانونی زاهدان منتقل شده بودند پس از طی مراحل قانونی و انجام آزمایش‌های لازم، امروز تحویل خانواده‌هایشان خواهد شد.
زوایای حادثه
از همان لحظه که خبر مفقود شدن هواپیمای ناجا مخابره شد اخبار متفاوتی درباره علت حادثه منتشر شد و بازار شایعات را در سایت‌های خبری داغ کرد. درحالی‌که هنوز علت حادثه کارشناسی نشده بود قاسم رضایی فرمانده مرزبانی ناجا اعلام کرد: هواپیمای نیروی انتظامی که شنبه‌شب دچار سانحه شده مورد هدف قرار نگرفته و سقوط کرده است و سرنشینان این هواپیما برای بررسی حادثه تروریستی سراوان راهی استان سیستا
ن‌وبلوچستان شده بودند به نقل از ایلنا این هواپیما که متعلق به ناوگان قبل از انقلاب بوده است به جعبه‌سیاه نیز مجهز نبوده است.
آیا هواپیمای تور بوکوماندر برای مأموریت نیروی انتظامی مناسب بود؟
هواپیمای توربوکوماندر یک هواپیمای غیرنظامی و مسافری بسیار سبک است که ناجا و هوانیروز از آن استفاده می‌کنند. این هواپیما کاملا غیرنظامی بوده که برای پرواز از دو ملخِ نصب شده روی بال‌ها بهره می‌برد و قابلیت نصب هیچ‌گونه سلاحی روی آن وجود ندارد. این هواپیماها از نسل همان هواپیماهای آمریکایی ایرو کماندر (Aero Commander) است که اولین نمونه آن در سال 1944 در کالیفرنیای آمریکا ساخته شده است. ایران پیش از وقوع انقلاب اسلامی تعدادی از این هواپیماها را خرید تا برای مسافرت مقامات از این هواپیماها استفاده شود. پس از انقلاب اسلامی و با آغاز جنگ تحمیلی و لغو قراردادهای نظامی کشورهای مختلف با ایران، کشور با مشکلاتی مواجه شد و در مقاطعی مسئولان هوانیروز از مدلی از این هواپیماها برای انتقال تجهیزات و تسلیحات برای یگان‌های زمینی از طریق پایگاه هوایی اصفهان، استفاده کردند تا جای خالی هواپیماهای پشتیبانی و لجستیکی تا حدی پُر شود. یکی دیگر از مأموریت‌های این هواپیماها، انتقال فرماندهان نظامی و ستادی در دوران جنگ تحمیلی بود. در آن دوران، فرماندهان به‌منظور ایجاد هماهنگی لازم بین ستادهای فرماندهی و یگان‌های مستقر در میدان نبرد، مجبور بودند که مکررا بین شهرهای مختلف و مناطق جنگی در تردد باشند لذا از این هواپیماهای سبک برای ترددهای فرماندهان استفاده می‌شد. با پایان یافتن جنگ تحمیلی و پس از سال‌ها استفاده از هواپیماهای توربوکوماندر، این هواپیماهای نسبتا قدیمی، از رده خارج‌شده، ایران موفق شد نمونه‌های جدیدتر این هواپیما با نام توربوکوماندر 690A را خریداری و جایگزین کوماندرهای قدیمی کند. تنها سابقه‌ای که از سقوط این نوع هواپیما در ایران وجود دارد مربوط به سال‌های آغازین جنگ است که یکی از توربوکماندرهای هوانیروز وقتی برای تعویض کارکنان در جاده مجاور پادگان سقز فرود آمد، به دلیل هوای ابری و نبودن دید مناسب به کوه برخورد کرد و همه خلبانان و کارد پروازی هواپیما به شهادت رسیدند. این، تنها نمونه سقوط این نوع هواپیماها در ایران، تاکنون ثبت شده بود. درحال حاضر به‌طور دقیق مشخص نیست که چه تعداد از این هواپیماها در داخل کشور فعال است و چه یگان‌هایی از این هواپیماها استفاده می‌کنند اما در سال‌های اخیر متخصصان کشورمان موفق شده‌اند، تعدادی از این هواپیماها را اورهال (بازآماد) کنند. با این حال هنوز پاسخ به این سوال که آیا هواپیمای توربوکوماندر برای مأموریت نیروی انتظامی مناسب بود یا نه در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.