روشنک مشتاق| این روزها همه چیز فرسنگ‌ها با قدیم فاصله دارد، این روزها برخی چنان گرفتار تجملات شده‌اند که برق آن در زندگی‌شان موج می‌زند و تمامی مراسم و آداب و رسومشان را دربر گرفته است. از مراسم ازدواج و خرج‌های آنچنانی، تا جشن‌های تولد و حتی زایمان. در قدیم این‌طور نبود. کودکان متولد می‌شدند تا سهمی در تولید خانوادگی داشته باشند و بزرگ می‌شدند تا عصای دست پدر و مادر شوند. تعداد زایمان‌های خانواده زیاد بود چراکه عوامل بیماری‌زا و مرگ‌ومیر باعث از بین رفتن آنها می‌شد و در نتیجه تعداد بالای فرزند برای پدر و مادر در خانواده کارکرد بیمه‌ای داشت و اگر یکی از آنها از بین می‌رفت بقیه بودند تا به پدر و مادر کمک کنند اما این روزها کارکردها تغییر کرده است. بچه‌ها نقش دیگری در خانواده داشته و کارکرد عاطفی برای پدر و مادر دارند. نگرش به فرزندآوری تغییر کرده است. باوجود سیاست‌های تشویقی فرزندآوری باز هم می‌بینیم که افزایش این روند تغییر محسوسی نکرده است و مطابق مطالعاتی که انجام شده دهک‌های بالاتر اقتصادی و اجتماعی که مشکل اقتصادی نیز ندارند، تمایل به داشتن فرزند در آنها کمتر و در طبقه متوسط و سنتی نرخ باروری بالاتر است، البته در دهک‌های پایین اقتصادی نیز نرخ باروری کاهش پیدا کرده که این موضوع نشان می‌دهد نگرش به باروری یک موضوع فرهنگی است و این امر به تغییر کارکرد فرزندان اشاره دارد.
شاید بتوان یکی از مهم‌ترین علل عدم گرایش دهک‌های بالای جامعه به باروری بیشتر را افزایش تجملات دانست. خانواده‌هایی که می‌خواهند فرزندانشان در بهترین امکانات بزرگ شوند، ترجیح می‌دهند فرزندان کمتری داشته باشند تا بتوانند آنها را از بهترین امکانات برخوردار کنند. در قدیم مادر، فرزند خود را 9 ماه به دل می‌کشید و یک عمر به دندان و همه بچه‌ها از هر طبقه و قشری یک جور بزرگ می‌شدند، اما امروز اوضاع تغییر کرده است. در برخی خانواده‌ها از زمانی که خبر بچه‌دار شدن می‌رسد تا هنگام ولادت نوزاد، هزینه‌های گزافی صرف می‌شود، هزینه‌هایی که اغلب غیرضروری است و بدون آنها نیز مادر و کودک سالم هستند. این شماره «شهروند» به هزینه‌های غیرضروری در بارداری‌های شهر تهران که طرفداران زیادی در بین دهک‌های بالای جامعه دارد، پرداخته است.
آزمایش‌های ژنتیکی قبل از بارداری
این آزمایش‌ها قبل از دوران بارداری با درصد بسیار بالایی می‌تواند در پیشگیری از بیماری‌های ژنتیک کمک کند و در این راه تلاش‌های بسیار زیادی نیز انجام شده است و آزمایشگاه‌های زیادی نیز در این زمینه مشغول فعالیت هستند. آزمایش‌های دوران بارداری عموما برای پیشگیری از تولد نوزادان مبتلا انجام و در این راستا جنسیت جنین نیز مشخص می‌شود. تعیین جنسیت در بسیاری از بیماری‌ها که وابسته به جنسیت هستند از اهمیت بالایی برخوردار است، چراکه برخی بیماری‌ها فقط به یک جنس تعلق دارد، همچنین در دوره بارداری روند جنسیت به شکلی است که مادر باردار با توجه به جنسیت جنین در دوره‌های خاص باید تحت هورمون‌تراپی قرار گیرد، اما متاسفانه در کشور ما این تعیین جنسیت به درخواست والدین انجام می‌شود. با توجه به این‌که برخی زوجین فقط تمایل به داشتن یک فرزند دارند، ترجیح می‌دهند که جنسیت فرزندشان چیزی باشد که خود دوست دارند، در نتیجه این آزمایش‌ها را قبل از بارداری انجام می‌دهند تا با شیوه دارودرمانی و پرداخت هزینه گزاف فقط جنینی برای آنها منتقل شود که جنسیتش را می‌پسندند.
همان‌طور که گفته شد، این آزمایش‌ها قبل از بارداری صورت می‌گیرد اما برخی والدین بعد از بارداری مراجعه می‌کنند تا جنسیت فرزند خود را در ابتدایی‌ترین دوره بارداری بدانند و با توجه به عقاید و اصولی که در کشور ما وجود دارد، در اغلب موارد در صورت عدم رضایت از جنسیت جنین در دوره بارداری اقدام به سقط آن نمی‌کنند. با توجه به این موضوع که انجام هورمون‌تراپی علاوه بر خطراتی برای سلامت زنان، هزینه گزافی برای آنان و جامعه دارد بسیاری از مراکز ژنتیک این کار را انجام نمی‌دهند اما متاسفانه برخی مراکز به صورت خواسته یا ناخواسته وارد این بازی می‌شوند. منظور از ناخواسته بودن همکاری برخی آزمایشگاه‌ها با این افراد است که زوجین با مراجعه به این آزمایشگاه‌ها علت انجام آزمایش تعیین جنسیت قبل از بارداری را ناباروری اعلام می‌کنند، هرچندکه آزمایشگاه‌ها با کنکاش بیشتر می‌توانند متوجه علت اصلی مراجعه زوجین شوند. انجام آزمایش تعیین جنسیت قبل از بارداری برای زوجین نابارور و جلوگیری از تولد نوزاد ناسالم بسیار کاربردی و حایز اهمیت است اما رواج این آزمایش تنها به منظور تعیین جنسیت توسط والدین، علاوه بر هزینه گزاف برای جامعه، در درازمدت نسبت جنسی جمعیت را به هم می‌زند که این امر به‌نوبه خود مشکلات جمعیتی بیشتری نیز به دنبال خواهد داشت. قسمتی از این آزمایش‌ها در آزمایشگاه و قسمت دیگر در بیمارستان صورت می‌گیرد. هزینه این اقدام در آزمایشگاه بین 4 تا 12میلیون تومان و در مجموع با اقدامات تکمیلی در بیمارستان برای هر دوره حدود 20میلیون تومان می‌شود که در یکی از آزمایشگاه‌های مورد بررسی سابقه انجام این روش تا 3 نوبت نیز برای یک زن تکرار شده است.
سونوگرافی‌های سه‌بعدی و چهاربعدی
معمولا تصور افراد این است که سونوگرافی وقتی ضروری است که در طول بارداری مشکلی پیش آید، اما برای این‌که بتوان بارداری بی‌خطر و سالمی را سپری کرد، سونوگرافی‌هایی پیش و در طول دوران بارداری پیشنهاد می‌شود. پیش از بارداری یک سونوگرافی از رحم و تخمدان‌ها باعث می‌شود تا فرد از وضع سیستم باروری مطلع شود. همچنین در معاینات دوره بارداری برای زنان باردار حداقل 3 یا 4بار انجام سونوگرافی دو بعدی تجویز می‌شود؛ سونوگرافی‌هایی که هزینه آن با بیمه 80هزار تومان و بدون بیمه در بیمارستان‌های غیردولتی تهران بین 95 تا 120هزار تومان متغیر است. اما موضوع به این‌جا ختم نمی‌شود. در بارداری‌های پرهزینه مادر به سونوگرافی دو ُبعدی راضی نمی‌شود و سونوگرافی‌های سه بعدی و چهار بعدی انجام می‌دهد؛ سونوگرافی‌هایی که در اکثر مواقع غیرضروری است و با اصرار زوجین صورت می‌گیرد. انجام هر مرتبه از این سونوگرافی‌ها برای مادر هزینه‌ای بین 400 تا 500هزار تومان دارد و سازمان‌های بیمه هم اغلب هزینه آن را پرداخت نمی‌کنند.
دکتر معصومه راد، متخصص زنان و زایمان در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «انجام سونوگرافی دو بعدی و دو نوبت غربالگری برای زنان باردار ضروری است که بسته به سفارش پزشک این تعداد می‌تواند افزایش یابد اما انجام سونوگرافی‌های سه بعدی و چهار بعدی ازجمله ضروریات دوره بارداری نیست و در مواقع خاص به مادران باردار پیشنهاد می‌شود، اما در بیشتر مواقع این نوع سونوگرافی‌ها با اصرار مادران و گاه تنها بدون هدف برای آگاهی از سلامت نوزاد و تنها برای تکمیل آلبوم کودکشان از دوره جنینی صورت می‌گیرد که دیدن این موارد تاسف‌آور است.»
هزینه پزشک متخصص
در سال 95 هزینه ویزیت پزشک متخصص زنان و زایمان 34هزار و 500 تومان است که این مقدار در برخی مراکز بیشتر است. اگر پزشک فوق تخصص است، 43هزار تومان بدون بیمه می‌شود که این میزان نیز گاهی اوقات بیشتر است و به سقف 50هزار تومان در هر ویزیت نیز می‌رسد. به‌عبارتی در حالت عادی یک مادر سالم باید در کل دوره بارداری حداقل 15مرتبه به پزشک متخصص مراجعه کند که هزینه‌ای بین 300هزار تومان با بیمه تا یک‌میلیون بدون بیمه پرداخت کند. این هزینه جزو هزینه‌های ضروری بارداری است که گاهی به دلیل وسواس والدین بر تعداد مراجعه به پزشک افزوده می‌شود و نیز به علت افزایش ویزیت برخی پزشکان، هزینه‌های ویزیت در دوره بارداری نزدیک به دو‌میلیون تومان می‌شود.
آتلیه عکاسی مخصوص بارداری
سمیرا به همراه همسر و پدر و مادر خود و همسرش آمده است. ماه هشتم بارداری است و برای گرفتن عکس‌های بارداری مراجعه کرده است. از آرایشگاه با یک چمدان بزرگ پر از لباس آمده و می‌گوید: «چون نسبت به زنان دیگر باردار بچه‌ام کوچکتر است برای همین برای عکس دیر اقدام کرده‌ام. این نخستین جلسه عکاسی‌مان است. جلسه دوم در منزلمان و در اتاق کودک و جلسه سوم روز زایمان است. ثبت این لحظات نه‌تنها برای من بلکه برای دخترم خیلی جذاب است. حتما وقتی بزرگ شود و این عکس‌ها را ببیند خیلی خوشحال می‌شود. به نظرم که این تولد چیزی کمتر از یک مراسم ازدواج هزینه ندارد.»
مصاحبه با 10 آتلیه تخصصی کودک و بارداری در شهر تهران نشان می‌دهد، بهترین زمان برای گرفتن عکس در دوره بارداری بین ماه ششم تا هشتم است و هزینه تخصصی عکاسی در دوران بارداری بسته به تعداد عکس‌ها و نوع آلبوم بین 250هزار تومان تا یک‌میلیون تومان متغیر است. هرچند که این رقم اگر آلبوم نداشته باشد به زیر 100هزار تومان می‌رسد و اگر با فیلمبرداری جشن قبل از زایمان باشد نزدیک به 3میلیون تومان هزینه دارد.
مراکز تخصصی ماساژ
در مراکز ماساژ که این روزها طرفداران زیادی در بین مردم پیدا کرده است نیز خدماتی ویژه زنان باردار ارایه می‌شود. خدماتی که به‌گفته متخصصانشان سلامت روحی مادر در طول دوره بارداری و بعد از آن را تضمین می‌کند و مادر و کودک احساس آرامش می‌کنند. این خدمات از سوی متخصصان 5 مرکز که در گفت‌وگو با «شهروند» شرکت کردند، حداقل 8مرتبه در طول دوره بارداری تجویز می‌شود. هزینه هر جلسه ماساژ تخصصی ویژه زنان باردار در این مراکز بین 80 تا 200هزار تومان بسته به منطقه‌ای که مرکز در آن قرار گرفته و طول مدت ماساژ متفاوت است.
باشگاه‌ها و زنان باردار
ورزش‌های ریلکسیشن و یوگا در ساعاتی مشخص مخصوص زنان باردار در برخی باشگاه‌ها توسط مربیان مجرب ارایه می‌شود و هزینه این ورزش‌ها نسبت به دیگر ورزش‌ها بنابر حساس‌بودن ورزش مقدار قابل توجهی بیشتر است. هزینه هر جلسه کلاس ورزش مخصوص بانوان باردار بین 30 تا 130هزار تومان متغیر است که در برخی از آنها این ورزش به همراه ماساژ مخصوص انجام می‌شود. اگر این ورزش‌ها به صورت دوره‌ای ثبت‌نام شود از هزینه آنها کاسته می‌شود؛ هرچند که بیشتر باشگاه‌ها کلاس‌های مخصوص دوره بعد از بارداری را نیز برپا می‌کنند که هزینه آنها نیز تقریبا مشابه است.
سیسمونی‌های لاکچری
این روزها هر کودکی اتاق و وسایل مخصوص خود را دارد و مثل قدیم نیست که بچه‌ای که بزرگ شد لباس‌هایش به خواهر و برادر کوچکتر برسد. هزینه سیسمونی در همه طبقات اجتماعی جزو هزینه‌هایی است که خانواده‌ها باید بپردازند، اما این هزینه‌ها بسته به طبقات اجتماعی متفاوت است. هزینه سیسمونی جزو گران‌ترین هزینه‌های تولد فرزند است که میزان آن به گفته مغازه‌های سیسمونی‌فروشی در چند نقطه از شهر تهران از 2میلیون تومان تا 30میلیون تومان در صورت خرید اجناس گران و گاهی غیرضروری، متغیر است.
حسین، یکی از مغازه‌داران سیسمونی‌فروش در خیابان بهار است. او می‌گوید: «با حدود 2 تا 3میلیون تومان هزینه می‌توان یک سیسمونی در سطح خوب که حداقل ضروریات را دارد تهیه کرد اما اکثر افراد در طبقات بالای جامعه به این میزان هزینه راضی نمی‌شوند و سیسمونی‌های گران‌تری تهیه می‌کنند.»
مریم در مغازه لباس نوزاد به دنبال پیداکردن لباس دخترانه است. ماه ششم بارداری‌اش است و می‌گوید: «برای سیسمونی نزدیک به 14میلیون هزینه کردم. وسایل اتاق کودک را خارجی گرفتم تا دوام بیشتری داشته باشد اما همه لباس‌هایش ایرانی است. اگر می‌خواستم لباس‌هایش را هم خارجی بگیرم باید خیلی بیشتر هزینه می‌کردم. این روزها همه‌چیز چشم‌وهم‌چشمی شده است. به نظر خودم من حداقل هزینه را کردم تا وسایلی مناسب بخرم. خیلی از افراد بیشتر از این هزینه می‌کنند.»
جشن‌های اشرافی سیسمونی
مراسم سیسمونی، مراسم زنانه‌ای است مانند جشن جهیزیه زنان که فامیل جمع می‌شوند تا سیسمونی کودک را ببینند؛ مراسمی که به افزایش تجملات دامن می‌زند. این جشن یکی از دلایل هزینه بالا برای سیسمونی است که زوجین می‌خواهند بهترین سیسمونی را به اقوام و فامیل نشان دهند. این مراسم که در قدیم در یک عصر یا صبح انجام می‌شد و زنان فامیل در کنار مادر باردار جمع می‌شدند و هدایای خود را که اغلب لباسی برای کودک بود به او می‌دادند؛ این روزها به جشنی به صرف ناهار یا شام تبدیل شده که مخارج سنگینی برای زوجین به دنبال دارد. هزینه یک جشن سیسمونی بین 100هزار تومان تا 5میلیون تومان متغیر است. در برخی موارد خانواده‌ها ترجیح می‌دهند این جشن‌ها را در رستوران‌های گران‌قیمت شهر برگزار کنند که موجب چندبرابرشدن هزینه این جشن می‌شود.
بیمارستان‌های خصوصی
هزینه بیمارستان‌ها یکی دیگر از مخارج کلانی است که برای تولد نوزاد باید در نظر گرفته شود. در بیمارستان‌های دولتی هزینه زایمان طبیعی مجانی است، اما هزینه زایمان در بیمارستان‌های غیردولتی در شهر تهران برای جراحی سزارین بین 5میلیون و 500 تا 6میلیون تومان متغیر است، همچنین برای زایمان طبیعی این مقدار بین 4 تا 5میلیون در نظر گرفته می‌شود و اغلب این بیمارستان‌ها با بیمه قرارداد ندارند و در صورت قرارداد نزدیک به 2میلیون از هزینه‌ها کم می‌شود. هرچند این هزینه‌ها جدا از نوع اتاق و مدت اقامت بیمار در بیمارستان است که گاهی هزینه‌ها را به 7میلیون تومان نیز می‌رساند. تعرفه یک شب اقامت در بیمارستان درجه یک دولتی در اتاق‌های عمومی 1،332،000 ریال، در بیمارستان عمومی غیردولتی 1،930،000 ریال و در بیمارستان خصوصی 3،600،000 ریال و اگر اتاق ویژه باشد بسته به اندازه اتاق از یک‌میلیون تا یک‌میلیون و 500هزار تومان متغیر است.
چشم‌وهم‌چشمی‌های لوکس
دکتر ژاله سعیدی، استاد دانشگاه در گفت‌وگو با «شهروند»، علت گرایش مردم به پرداخت هزینه‌های غیرضروری را علاقه مردم به زندگی لوکس می‌داند. او معتقد است: «چشم‌وهم‌چشمی در صورتی که باعث پیشرفت شود می‌تواند برای جامعه مفید باشد اما هزینه‌های هنگفت و غیرضروری نه‌تنها پیشرفتی در پی ندارد بلکه گاهی به علت وسواس بیش از حد افراد موجب می‌شود که جامعه به سمت مادی‌شدن پیش برود. درباره موضوع هزینه‌های اضافی بارداری نیز وضع به همین‌گونه است. افراد با مقایسه، چشم‌وهم‌چشمی و وسواس بیش از حد گاهی موجب صدمه‌زدن به خود می‌شوند؛ برای مثال انجام چندین سونوگرافی غیرضروری سه بعدی و چهار بعدی اثرات سوئی بر رشد و سلامت جنین می‌گذارد. در نتیجه زوجین نباید تصور کنند که هرچه هزینه بیشتری پرداخت کنند نوزادی سالم‌تر خواهند داشت بلکه باید همه هزینه‌ها در حد متعارف و در حدی که ضروری است، انجام شود.»