| حسام خراسانی | خبر نگار |
«دکترحمید‌رضا اسکاش»، مشاور دبیرکل جمعیت هلال‌احمر در مدیریت بحران در گفتوگو با «شهروند» ضمن تشریح و تفسیر اثر‌بخشی هفته کاهش اثرات بلایای طبیعی در میزان آمادگی اجتماعی و آگاهی مردم به فلسفه و ماهیت اصلی پدیده‌های طبیعی اشاره کرد و گفت: «بلیه یا بلا یک مارک یا اسم‌گذاری است که بشر به خیلی از پدیده‌های طبیعی نسبت داده اما در حقیقت این‌گونه نیست.»
گفت‌و‌گوی ما را با «مشاور دبیرکل جمعیت هلال‌احمر در مدیریت بحران» به مناسبت هفته کاهش اثرات بلایای طبیعی می‌خوانید.
حوادث قابل پیشگیری
و غیرقابل پیشگیری
او تصریح کرد: «لرزیدن زمین بر اثر جابه‌جایی گسل‌ها یا برف و باران شدید پدیدهای طبیعی هستند که غفلت بشری باعث می‌شود این پدیده‌های طبیعی، در جوامع غیرآماده، تخریب و خسارات ایجاد كنند و به بلیه تعبیر یا تفسیر شوند.»
اسکاش با اشاره به این‌که انسان از بدو آفرینش با رخدادها و مخاطرات خسارت‌بار بلایای طبیعی مواجه بوده و همواره سعی در کنترل آن داشته است، اضافه کرد: «بشر به نوعی سعی کرده بتواند این پدیده‌های طبیعی را در کنترل خود قرار دهد. بعضی از این رخدادها قابل پیشگیری است به‌طور مثال پیش‌بینی و پیشگیری از آتش‌سوزی در محل کار یا پیشگیری از انفجارات و سوانح صنعتی.»
او با بیان این‌که فلسفه دیگری نیز غیر از پیشگیری وجود دارد، گفت: «فلسفه دوم یک فلسفه هوشمندانه‌تری است که مربوط به وقایعی می‌شود که ما نمی‌توانیم آن را پیشگیری کنیم مانند زلزله، آتشفشان و طوفان اما می‌توانیم تمهیدات و تدابیری را اتخاذ کنیم تا خسارات کمتری بر اثر وقوع این سوانح بر جوامع وارد آید.»
سوانح ثانویه علت تلفات در حوادث طبیعی
مشاور دبیرکل جمعیت هلال‌احمر با اشاره به این‌که درصد بالایی از تلفات انسانی پس از زلزله مستقیماً مربوط به پدیده جابه‌جایی و لرزش صحفات زمین نیست بلکه به دلیل سهل‌انگاری انسان‌هاست، عنوان کرد: «تصور کنید یک انسان در محیط باز به دور از ساخته‌های دست خود باشد، به دور از ساختمان‌ها، پل‌ها و تونل‌ها؛ چنین شرایطی به ندرت باعث مرگ این انسان‌ها می‌شود.»
مشاور دبیرکل جمعیت هلال‌احمر با بیان این‌که علت اصلی فوت یا مصدومیت در حوادث طبیعی سوانح ثانویه است که پس از حادثه رخ می‌دهد،گفت: «حالا انسانی را در معرض مصنوعات خود قرار دهید، این فرد ممکن است بر اثر تخریب سازه‌ها و ساختمان‌های غیرمقاوم، آتش‌سوزی و انفجارها کشته شود.»
تدبیر برای به حداقل‌رسانی خسارات
او با بیان این‌که شاید گفته شود علل این حوادث زلزله است، ادامه داد: «ما می‌توانیم با اتخاذ تدابیری آثار مخرب و خسارات ناشی از مخاطرات را به حداقل برسانیم و این‌جا همان نقطه‌ای است که در ارتباط با مخاطراتی که قادر به جلوگیری یا پیشگیری از آنها نیستیم می‌توانیم تاثیرگذاری کنیم.»
حمید‌رضا اسکاش با بیان این‌که در کشور ژاپن زمین‌لرزه‌هایی با قدرت بالا با خسارات تقریبا بسیار پایین روی می‌دهد، گفت: «باید دید آنها چه تهمیداتی اندیشیده‌اند که در برابر چنین زمین‌لرزه‌هایی تاب‌آور می‌آورند. این تدابیر همان مفهوم و فلسفه کاهش بلایای طبیعی است.»
او افزود: «اگر نمی‌توانیم سوانح طبیعی را پیشگیری کنیم می‌توانیم با اتخاد تدابیر لازم خسارات و تلفات ناشی از آنها را به حداقل برسانیم.»
هفته کاهش بلایای‌طبیعی و توجه به سوانح
این دانش‌آموخته دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به نامگذاری روز جهانی کاهش اثرات بلایای‌طبیعی گفت: «دلیل اولیه انتخاب این روز در دوم ماه اکتبر هر سال، مصادف بودن این روز با زلزله مهیب 9/7 ریشتری کانتوی ژاپن است که در سال 1923 جان بیش از 140هزار تن را گرفت.»
اسکاش افزود: «این تصمیم در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، در 22 دسامبر سال 1989 اتخاذ شد و در کشور ما هم 6سال بعد، 20مهر به‌عنوان روز ملی کاهش اثرات بلایای‌طبیعی انتخاب شد که بعدها به هفته تبدیل شد که معمولا بین 18 تا 24 مهرماه قرار می‌گیرد.»
او اضافه کرد: «واقعیت این است که هفته کاهش بلایای طبیعی دلیلی برای توجه ویژه به این مسأله است تا فراموش نکنیم می‌توانیم با تهمیدات و برنامه‌ریزی، خسارت ناشی از سوانح و به اصطلاح بلایا را در جوامع خود به حداقل برسانیم.»
راهکارها
اسکاش با اشاره به راهکارهای کاهش بلایای طبیعی بیان کرد: «به طور کلی 2 راهکار اساسی برای کاهش خسارات بلایای‌طبیعی گفته شده؛ یکی راهکار سازه‌ای یا مهندسی فیزیکی که اغلب این موضوع بیشتر شناخته شده بوده و مطرح می‌شود، مانند بهسازی، مقاوم‌سازی و ساخت‌و‌ساز نکردن در مکان‌های پر‌خطر.»
او افزود: «اما راه دیگری هم برای کاهش خسارات بلایای‌طبیعی وجود دارد که کمتر به آن پرداخته می‌شود و آن راهکارهای غیرسازهای است. راهکارهای غیرسازهای بیشتر نرم‌افزاری هستند، مانند برنامه‌ریزی و سازماندهی برای شرایط اضطرای، آموزش مردم و توانمند‌سازی آنان در برابر حوادث و بلایای‌طبیعی.» او با اشاره به این‌که وظایف جمعیت هلال‌احمر بیشتر در راهکارهای غیرسازهای قابل تعریف است، گفت: «فعالیت‌های مختلف جمعیت هلال‌احمر با محوریت راهکارهای غیرسازهای انجام می‌شود که یکی از آنها آموزش است و دیگری ارایه خدمات امدادونجات باکیفیت و موثر.»
اسکاش با اشاره به 14 کارگروه تخصصی مدیریت بحران در سطح کشور، استان‌ها و حتی شهرستان‌ها افزود: «یکی از این کارگروه‌ها، کارگروه امدادونجات و آموزش همگانی است که مسئولیت آن با جمعیت هلال‌احمر است.»
او با اشاره به این‌که آموزش در جمعیت هلال‌احمر در 4 لایه اجرا می‌شود، افزود: «آموزش‌های همگانی به عموم مردم، آموزش‌های پایه و آموزش‌های تخصصی برای اعضا و داوطلبان و آموزش‌های آکادمیک که در مراکز علمی- کاربردی جمعیت هلال‌احمر دروس مرتبط با بحران به دانشجویان ارایه می‌شوند این 4لایه را تشکیل می‌دهند.»
حضور مدیر در ساعات اولیه بحران الزامی نیست
مشاور دبیرکل جمعیت هلال‌احمر در مدیریت بحران با بیان این‌که برخی از مدیران ارشد کشوری، استانی و در سطوح شهرستان‌ها، تصور می‌کنند که مدیریت سوانح، بلایا و بحران تنها این است که در زمان وقوع رخدادهای خسارت‌بار، همگی به صحنه بیایند و به صورت واکنشی و هر چند ایثارگرانه، هر کاری که از دستشان ساخته است را انجام دهند، ادامه داد: «هنوز هم کشور ما دارای برنامه پاسخ اضطراری در شرایط اضطراری مانند سیل و زلزله و از این قبیل نیست. هنوز نگاه‌ها و رویکردهای اغلب مدیران دلسوز ما، سخت‌افزاری و سازه‌ای است و برای همین است که سازمان‌ها و دستگاه‌های ما با وجود دارا بودن سازه‌ها و امکانات بسیار مترقی و گران، هنوز برنامه‌ای برای شرایط اضطراری منطقه و سازمان خود تهیه و تدوین نکرده‌اند. هنوز روحیه مدیران ما عملیاتی و میدانی است و برای همین است که به اشتباه در ساعات اولیه بحران‌ها، آنان را در صحنه می‌بینیم و این در حالی است که ستادها خالی مانده و در نتیجه کار هماهنگی و پشتیبانی به خوبی انجام نمی‌شود.»
اسکاش در پایان گفتوگو با «شهروند» ابراز امیدواری کرد که قانونگذاران، سیاست‌گذاران و مدیران دستگاه‌های مختلف نظام خود را از یادگیری مسائل پیچیده مدیریت در شرایط اضطراری مستثنا نکنند زیرا مسئول و پاسخگوی خسارات و تلفات ناشی از سوانح و بلایا، آنان هستند.