یکی از مهم‌ترین تهدیدات استان قم وجود نزدیک به 2هزار هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد شهری است که موجب به وجود آمدن مشکلات اجتماعی و اقتصادی فراوان شده است.
به‌گزارش مهر، استان قم پس از خراسان‌جنوبی، فرسوده‌ترین استان کشور است. یک ششم بافت مسکونی در قم بافتی است که از نظر استانداردهای معماری و شهرسازی، رفاه عمومی، شاخص‌های مدیریت بحران و... نمره قبولی نمی‌گیرد. اسمش را گذاشته‌اند بافت ناکارآمد شهری. مناطقی از شهر که یا بافت قدیمی و فرسوده شده یا بافت جدید فرسوده ساخته شده است.
این آمار را سیدحسن رضوی، معاون برنامه‌ریزی استانداری قم اعلام می‌کند. براساس اطلاعاتی که او ارایه می‌دهد 78درصد ساختمان‌هایی که در استان ساخته می‌شوند غیرمستحکم بوده و 30درصد واحدهای مسکونی فرسوده هستند. رضوی می‌گوید، در سطح کشور به‌طور میانگین 24درصد واحدهای مسکونی طبق تعریفی که وجود دارد، فرسوده شناخته می‌شوند.
این‌که معضل بافت فرسوده یکی از مشکلات جدی استان است، موضوعی نیست که از نظر مسئولان و مردم دور مانده باشد. با این حال نگاهی به آمارهای موجود در این زمینه که در مقایسه با استان‌های دیگر نشان می‌دهد قم از این نظر در سطح کشورمان هم در ردیف بدترین‌ها قرار دارد.
شهر قم از نظر تعداد ساختمان‌های غیرمستحکم، پس از یزد، دومین شهر کشور است و استان قم از این نظر سوم. آمار این ساختمان‌ها حدود 23درصد از متوسط کشوری بیشتر است. حجم بافت فرسوده هم در نمودارها 6درصد از متوسط کشوری بالاتر دیده می‌شود.
باز طبق آماری که وزارت راه و شهرسازی اعلام کرده است، شهر قم 12هزار هکتار بافت مسکونی دارد که از این مقدار، 2 هکتار بافت فرسوده و ناکارآمد است. تمام این عددها نشان می‌دهد در زمینه ساخت‌وساز غیرمطمئن و وجود بافت ناکارآمد وضع نگران‌کننده‌تر از آن است که بتوانیم دست روی دست گذاشته و منتظر معجزه بمانیم.
سناریوهای مختلفی در زمینه بافت فرسوده وجود دارد که شاید نتوان هیچ یک را به راحتی رد کرد یا پذیرفت. یک راه حمایت از مردم برای نوسازی در این بافت است که با توجه به مشکلات خدماتی موجود و تعطیل شدن روند اعطای تسهیلات، چندان آسان به‌نظر نمی‌رسد.
در این راستا محمد صادق پیشوایی، رئیس اداره بافت فرسوده راه و شهرسازی استان قم از اعطای وام 30میلیون تومانی با موعد پرداخت 18 ماهه و نرخ 12درصد می‌گوید. شهرداری هم از این مالکان عوارض دریافت نمی‌کند. نظام مهندسی هم تخفیفی برای آنها درنظر گرفته است اما مشکل از آن‌جا آغاز می‌شود که با وجود صادر شدن دستورالعمل از سوی بانک مرکزی، بانک‌ها حاضر به پرداخت چنین تسهیلاتی نیستند.
رضوی، معاون برنامه‌ریزی استانداری قم ضمن تأیید این مطلب با اشاره به این‌که سیاست پولی دولت در سال‌جاری، مدیریت بدهی‌ها است، گفت: دولت تلاش می‌کند بدهی خود به بانک‌ها را پرداخت کند تا بانک‌ها هم بدهی‌ها به بانک مرکزی را به حداقل برسانند. او می‌گوید، بعید است در چنین وضع اعتباری قبل از سال 94 یا حتی 95 بتوان انتظار اعطای تسهیلات به صورت گسترده از دولت را داشت.
غیر از مشکلاتی که در اعطای وام وجود دارد، ضعف مالی مالکان خانه‌ها در بافت فرسوده و محدودیت‌هایی که از نظر بلندمرتبهسازی در این بافت‌ها وجود دارد، سد راه رونق گرفتن ساخت‌وسازها شده است.
بخش وسیعی از بافت فرسوده در شهر قم بافت تاریخی محسوب می‌شود که ارزش فرهنگی دارد. در چنین شرایط حرکت دادن بلدوزرها و دادن مجوز بلندمرتبهسازی بدون توجه به عواقب آن، بخش وسیعی از سرمایه‌های معنوی و میراث فرهنگی را نابود می‌کند.
ارتقای سطح خدمات در بافت فرسوده سناریوی دیگری است که عده‌ای مانند محسن بهشتی، مدیرکل راه و شهرسازی استان قم آن را راه درست می‌دانند.
وی که سابقه طولانی در معاونت‌های کلیدی شهرداری قم دارد، سطح خدمات شهرداری در بافت فرسوده را پایین توصیف می‌کند. موضوعی که موجب می‌شود، دلبستگی محله‌ای کاهش پیدا کرده و مردم چندان انگیزه‌ای برای نوسازی خانه‌ها و ارتقای سطح زندگی خود در این محلات نداشته باشند.
بهشتی می‌گوید: در عین حال باید از افزایش محدوده قانونی شهر جلوگیری کرد تا ساکنان بافت فرسوده به محله‌های قدیمی خود بازگشته و آن‌جا را بسازند. به عقیده او در زمینه بافت تاریخی هم احیا و مرمت وظیفه دستگاه‌های مرتبط است نه تخریب و بلندمرتبهسازی.
مدیرکل راه و شهرسازی معتقد است هنوز راه‌هایی وجود دارد که بتوان از طریق مشارکت‌دادن ساکنان بافت فرسوده، تهدیدات را برطرف کرد. او توجه به مکان‌هایی که جذابیت‌های مذهبی یا تاریخی دارند را عاملی برای نوسازی و بهسازی بافت فرسوده می‌داند. با ارتقای سطح خدمات در نزدیکی اماکنی که جذابیت مذهبی یا قبیله‌ای برای افراد دارند، می‌توان از توسعه افقی شهر جلوگیری و مشکلات بافت فرسوده را به کمک مردم حل کرد. اجرایی‌شدن طرحی مانند مسکن مهر در قلب بافت فرسوده سناریو دیگری است که برای برخورد با این مسأله مطرح می‌شود. یکی از طرفداران این فکر رضوی، معاون برنامه‌ریزی استانداری است که می‌گوید دولت باید چند استان که از نظر بافت فرسوده در وضع نابسامان قرار دارند را انتخاب کرده و اعتباراتی نظیر آنچه برای مسکن مهر دیده می‌شد، در نظر بگیرد تا مشکلات در یک بازه زمانی 10ساله برطرف شود.
مسأله‌ای که براساس گفته‌های خود رضوی در زمینه مدیریت بدهی‌ها در دولت درحال حاضر چندان عملی به نظر نمی‌رسد. به اذعان خود او در شرایط کنونی تلاش برای خلق منابع منتفی شده و دوره خلاقیت و ارایه ایده‌های جدید و همچنین مشارکت دادن بخش خصوصی رسیده است.
سناریوی دیگری که در زمینه احیای بافت فرسوده شهر قم جدی گرفته می‌شود، مسأله تملک و بازگشایی معابر در این محدوده است که در این عرصه شهرداری بیش از دیگر دستگاه‌ها پای کار بوده است. نمونه این طرح‌ها هم بازگشایی بلوار شهید روحانی است که این طرح در کل 142هزار مترمربع مساحت دارد. نمونه چنین طرح‌هایی در قلب بافت فرسوده کم نیستند اما به دلیل ریزدانگی این بافت و بی‌میلی مالکان با واگذاری آنها، مدت‌ها روی میز مدیران شهری خاک خورده‌اند. نمونه‌اش طرح شهید کاظمی در خیابان صفاییه است که عمرش دارد به نیم قرن می‌رسد.
تخفیف عوارض و حمایت از ساخت‌وساز در بافت فرسوده دیگر اقدام شهرداری برای مقابله با این مشکل است که عباس ذاکریان، سخنگوی شورای شهر قم به آن اشاره می‌کند. با این حال وی هم اذعان دارد با این روند لاک‌پشتی و این اقدامات پراکنده نمی‌توان به حل شدن تمام مشکل امید داشت مگر این‌که دولت نگاه ویژه‌ای به مشکل بافت فرسوده در قم داشته و کمر به حل آن ببندد.
او می‌گوید، چطور وقتی زلزله‌ای می‌آید، تمام کشور بسیج می‌شود و سیل اعتبارات و کمک‌های نقدی و غیرنقدی به کمک زلزله‌زدگان می‌رود؛ حالا چه اشکالی دارد دولت همین هزینه‌ها را الان که هنوز اتفاقی نیفتاده انجام دهد تا از فاجعه بزرگ انسانی پیشگیری کرده باشد؟