شهروند حقوقي|خيل جمعيتِ عزادار امكان حركت را ناممكن كرده است. حضور ميليوني براي بدرقه مبارزِتاريخساز انقلاب نشان از شدت درد و اندوه مرگ نه فقط در دانشگاه تهران بلكه در سراسر خيابان انقلاب تا مرقد مطهر امام راحل و سراسر کشور دارد. این روزهاي پرحزن و اندوه درکنار عزاداری فرصت مناسبی است که با ابعاد گوناگون زندگی یار دیرین امام و رهبری آشنا شویم و نگاهي به زندگی حقوقي مرگ مردي بیندازیم كه 4 دهه نقش تأثيرگذاري در اداره كشور داشته است. هرچند او را همگان بهعنوان چهرهای مبارز، سیاسی و بعضا اقتصادی میشناسند اما رویکرد تقنینی که او منشأ آنها بوده نیز، کم نیست. از تأثیر بر روند تدوین و تصویب قانون اساسی گرفته تا تشکیل و اداره مجمع تشخیص مصلحت نظام.
در رابطه با نقش آیتالله در بحث تشخیص مصلحت نظام درکنار نگاه و تأثیر وی درتشکیل این مجمع داشته که باید به کارکردهای مفید این مجمع نیز توجه ویژه داشت. زمانی که اختلاف مجلس شورای اسلامی با شورای نگهبان قانون اساسی دربرخی موارد بالا میگرفت و شورای نگهبان تن به مصوبات مجلس نمیداد، حلکردن مشکل پیشآمده سخت بود. مجمع تشخیص مصلحت راهگشای حل مسائل بود و نقش میانجی حل اختلافات را داشت، البته یکی از دلایل این امر قدرت این مجمع درتصویب قوانین بود. «قانون کار»، «قانون مبارزه با موادمخدر»، «قانون رفع برخی از موانع تولید و سرمایهگذاری صنعتی» و... ازجمله قوانینیاند که محصول این مصلحتاندیشیِ تقنینی است. این نشانگر آن است که مجمع تشخیص مصلحت و خود شخص هاشمی، مصالح نظام سیاسی را شاخص تصمیمات خود قرار داده و به تصویب قانونی اقدام میکند که گرهای از مشکلات جامعه را باز کند. او به راستی مرد تصویب قوانین سخت و مهم بوده است و در بزنگاههای مهم تاریخی کشور با ایفای نقشی مهم توانسته گرههای حقوقی بزرگی را باز کند. حال که هاشمیرفسنجانی دیگر در بین ما نیست، نگاهی بر زندگی حقوقی و آینده تشخیص مصلحت نظام بعد از او خالی از لطف نخواهد بود.
سالها در مسند قانونگذاری
دکتر نعمت احمدی در گفتوگو با «شهروند»، در نقد زندگانی حقوقی این سیاستمدار گفت: آقای هاشمی ازهمان آغازین روزهای انقلاب که به شدت فضا انقلابی بود، پست مهم مسئولیت مجلس را به عهده گرفتند. من خودم به شخصه بارها شنیدهام که در ابتدا پست ریاست قوهقضائیه به ایشان پیشنهاد شد ولی به گفته خودشان به دلیل اینکه مدت زیادی را زندانی بودهاند و قوهقضائیه درهمه حال با بند و قانون و زندان سروکار دارد، این پست را نپذیرفتند. پس از آن زمانی که ریاست مجلس را به عهده گرفتند و متوجه شدند که قرار است قوانینی نوشته شود که مشی اعتدالی دارد، به همین دلیل در نگارش و تدوین قوانین نظارت کامل داشتند و جالب اینجاست که بدانید آقای هاشمی نخستینبار مدعی به وجود آمدن مجمع تشخیص مصلحت نظام پیش از بازنگری قانون اساسی بودند.
این حقوقدان در ادامه به نحوه فعالیت مجمع تشخیص مصلحت نظام اشاره کرد و توضیح داد: همانطور که میدانید، نحوه عملکرد مجمع تشخیص مصلحت نظام طوری است؛ زمانی که بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان درمورد مصوبهای اختلافی به وجود میآید، این طرح برای بازنگری به مجمع تشخیص مصلحت نظام ارجاع داده میشود. بهطور مثال، شورای نگهبان مصوبه مجلس را مخالف با شرع و قانون اساسی میداند و مجلس هم اصرار به تصویب و اجرای مصوبه دارد و دراین صورت این مصوبه برای بازنگری و تصمیمگیری به مجمع تشخیص مصلحت میرود.
احمدی با اشاره به نقش هاشمیرفسنجانی درتشکیل این مجمع خاطرنشان کرد: باید گفت که آقای هاشمی نخستین نفری بودند که با تأسیس مجمع تشخیص مصلحت نظام امکان انجام این کار و دستور آن را ازحضرت امام پیش ازبازنگری قانون اساسی خواستند.
انقلابی معتدل
وی ادامه داد: درحال حاضر کسانی که منتقد آقای هاشمی هستند، میگویند که ایشان در آغاز انقلاب نظریات اعتدالی امروز را نداشتند که با توجه به عملکرد ایشان به راحتی میتوان فهمید، وضع برعکس آنچه که آنها میگویند، است و آقای هاشمی همیشه رفتار معتدلی داشتند و رفتار ایشان به دلیل خاصیت انقلاب که چرخ دندههای ظریفی دارد، و نمیتوان گفت که رفتار ایشان در آغاز انقلاب که درحال زیروروکردن نظام پیشین و روی کارآمدن نظام جدید بود، باید با حال حاضر یکی باشد، زیرا این ذات انقلاب است.
احمدی افزود: نقش بیبدیل آقای هاشمی درپایان یافتن جنگ را نمیتوان هیچوقت از یاد برد. ایشان در آن زمان از بزرگان و سرداران سپاه نامهای برای تخمین هزینهها و مدت زمان جنگ فرستادند و زمانی که اعداد و ارقام را دریافت کردند، متوجه شدند که با بودجه دولت همخوانی ندارد و با توجه به اعداد و ارقام پیشنهادی یک دولت باید تمام بودجهاش را صرف جنگ میکرد و به همین دلیل قطعنامه 598 را پذیرفتند و بعد از پذیرفتن نامه درجلسه آخری که با حضرت امام داشتند و صدای ایشان هم موجود است، گفتند که قطعنامه را میپذیرند و بعدا محاکمه میشوند که در ابتدا حضرت امام ظاهرا پیشنهاد آقای هاشمی را قبول کردند و پس از آن نپذیرفتند که ایشان محاکمه شوند. همینطور که میبینید، آقای هاشمی مشی اعتدالی داشت و همین کار ایشان یکی از دلایل مهمی بود که جنگ پایان یافت.
13 بار در مقام انتخاب ملت قرار گرفت
وی با بیان اینکه آیتالله هاشمیرفسنجانی از ابتدا همه فکرشان این بود که هم با دنیا و هم در داخل کشور با همه تعامل داشته باشیم، افزود: اگر نگاهی به خطبههای نمازجمعهای که ایشان برپا کرده و خواندهاند، بیندازیم؛ متوجه خواهید شد که ایشان هم چهره معتدل و تأثیرگذار و استثنایی درتاریخ و سیاست کشور بودهاند. آقای هاشمی 13بار روی ترازوی وزنکشی رأی مردم قرار گرفت و تقریبا هیچ دولت مردی در ایران نداریم که به اندازه ایشان خودش را درمعرض آرای مردم قرار دهد و اعتبار ایشان هم به همین دلیل بود و چون به رأی مردم باور داشتند، به حقوق شهروندی هم بهطبع اعتقاد داشتند. شما در دورهای که آقای احمدینژاد 8سال حکومت داشت و دولتش را تشکیل داد، اگر به آمار مراجعین دفتر مجمع تشخیص مصلحت نظام نگاه کنید، متوجه خواهید شد که از هرطیف و جناح سیاسی درمیان آنها وجود داشته است.
انتخاب رئیس جدید با رهبری
احمدی درپاسخ به این سوال، اکنون که ایشان دیگر در بین ما نیستند، رئیس تشخیص مصلحت نظام چگونه مشخص خواهند شد، گفت: رئیس تشخیص مصلحت نظام را رهبری تعیین میکنند. مجمع تشخیص مصلحت نظام درسال 68 با توجه به اصل 112 قانون اساسی برای حل اختلافات بین مجلس و شورای نگهبان، مشورت با رهبری و تعیین سیاستهای کلان کشور تشکیل شد. ریاست این مجمع را برای یک دوره 5ساله، مقام معظم رهبری انتخاب میکند. اسفندماه امسال، دوره 5ساله آقای هاشمی تمام میشود و امسال با توجه به نبود آقای هاشمی، باید رهبری شخص دیگری را برای ریاست مجمع تعیین کنند. حال اینکه شخصی که مدنظر آقا باشد، همان خط مشی آقای هاشمی را داشته باشد، بستگی به نظر مقام معظم رهبری دارد. وی درباره چگونگی انتخاب اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام، گفت: مجمع تشخیص از دو دسته اعضا تشکیل میشود؛ یک دسته اعضایی که مقام معظم رهبری آنها را به مدت 5سال تعیین میکند و اعضایی که با توجه به شغل و پستی که دارند، درمجمع هستند، مثل اعضای شورای نگهبان. اینها اعضای ثابت هستند. یک دسته از اعضا نیز با توجه به شغلی که دارند، بدون آنکه منصوب شوند، درجلسات مجمع حضور دارند. وزیرانی که جلسه روز مجمع درباره حوزه فعالیت آنها درکشور باشد، درآن جلسه مربوطه از مجمع باید شرکت کنند.
عملکرد هاشمی قدرتمند بود
این وکیل پایه یک دادگستری با نظر به اینکه تاکنون کسی غیر از آقای هاشمی رئیس این مجمع نبوده است، ادامه داد: مجمع تعدادی اعضای ثابت دارد که برخی از آنها را مقام معظم رهبری تعیین میکند ازجمله رئیس. تاکنون مجمع تشخیص مصلحت نظام کسی را به غیر از آقای هاشمی بالای سر خودش ندیده است. از سال 68 که قانون اساسی بازنگری شد، تاکنون 27سال است که آقای هاشمی رئیس مجمع تشخیص مصلحت بودهاند؛ از زمانی که مقام معظم رهبری، آقای هاشمی را بهعنوان رئیس تشخیص مصلحت نظام تعیین کردند.
نعمت احمدی عملکرد هاشمی در مجمع را قدرتمند خواند و اضافه کرد: خطمشی این مجمع را از ابتدا آقای هاشمی تدوین کردهاند. آقای هاشمی در مجمع قدرتمندانه عمل کردند. ایشان یک مرکز استراتژیک تأسیس کردند که تا مدتها رئیس این مرکز آقای روحانی بودند تا زمانی که آقای روحانی رئیسجمهوری شدند و از آن زمان به بعد آقای ولایتی رئیس این مرکز شدند. آقای هاشمی با تشکیل این مرکز در مجمع، سیاستهای کلان را نوشته و مشاورههای عالی به مقام معظم رهبری دادند. این خود نشاندهنده این است که آقای هاشمی یک شخص استراتژیک بسیار توانمندی بودند و با تشکیل این مرکز سیاستهای کلان کشور را راهبردی کرد. این مرکز جزو یادگاریهای آقای هاشمی برای این کشور است که باقی مانده است.
در دوره ریاست مجلس آقای هاشمی، برابر با اصل 4 قانون اساسی قوانینی در کشور نوشته شدند که مطابق با اسلام باشند و افزون بر آن باید قوانین مصوب سابق هم با توجه به این اصل بازنگری میشدند. آقای هاشمی با درایت و مدیریتی خوب این قوانین را روزآمد و مدرن، بازنگری و تصویب کردند.
نوشتن لوایح مهم
وی در ادامه به دور دوم زندگی هاشمی اشاره کرد و گفت: در این دوران لوایحی که توسط ایشان تهیه و تصویب شد با توجه به تجربهای که در دوران ریاستشان در مجلس به دست آورد، نظارت و اشراف کاملی بر لوایحی که در این دوره تهیه میشد، داشته باشد. آقای هاشمی باعث شد که دو برنامه توسعه 5 ساله در دوره ریاستجمهوری نوشته شد.
هدایت سکان کشور جنگزده
نعمت احمدی در ادامه سخنان خود به دوران ریاستجمهوری آیت الله هاشمی رفسنجانی اشاره کرد و گفت: کافی است نگاهی به دوران ریاست ایشان بر قوه مجریه بیندازیم. بعد از پذیرش قطعنامه 598 و گرفتن سکان هدایت کشوری جنگزده بسیار سخت بود. تعاملات بینالمللی ما بسیار محدود و مخدوش بود. بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی و جنگ و گروگانگیری روابط ما با کشورهای خارجی محدود بود. کشورهای غربی و عربی از صدام حمایت کرده و پشت او بودند. دشمن چهرهای منفی از ایران در دنیا تبلیغ میکرد. دوست و همپیمان نداشتیم. از طرفی در بهمن 67 ماجرای سلمان رشدی رخ داده بود و کشورهای غربی سفرای خود را از تهران فراخوانده بودند. در این شرایط او بر مسند هدایت قوه مجریه نشست. در آن زمان امام رحلت کردند. او در مرداد سال 68 رئیسجمهوری ایران شد. در آن سالها ما 5 استان تخریبشده داشتیم. وقتی جنگ تمام شد، جمعیت بزرگی از سربازان و سرداران در نیروی هوایی، دریایی، سپاه و بسیج در جبههها بودند. وی ادامه داد: آقای هاشمی میخواست سازندگی کند اما پول نداشتیم؛ شرکتها، موسسات و کارخانجات و... تعطیل بودند یا در حالت ورشکسته قرار داشتند. فروش نفت کم بود؛ اما سازندگی آغاز و انجام شد.
احمدی در ادامه خاطرنشان کرد: توسعه سیاسی که رئیس دولت اصلاحات نوید داد از صندوق انتخاباتی بیرون آمد که آقای هاشمی برگزار کرد؛ اما به یکباره ما به دوره غیرقابل دفاعترین مقاطع تاریخی یعنی دوره آقای احمدینژاد رسیدیم. دورهای که آقای احمدینژاد همه چیز را با دشمنی با آقای هاشمی انجام داد. پیروزی در انتخاباتش فقط با کوبیدن آقای هاشمی بود. انتخابات دور دوم را هم برد باز هم در مجلس و در مناظره تلویزيونی حملاتش به هاشمی ادامه یافت و حق دفاعی برای هاشمی قایل نشد. فرزندان هاشمی را مورد اتهام قرار داد و 8 سال علیه وی انواع تهمتها و توهینها به زبان آورده شد؛ در حالی که مشی اعتدالی آیتالله در این 8 سال ادامه یافت. یکی از این مخالفتهايي كه با آقای هاشمی شد یا تهدیداتی که علیه هاشمی شد، علیه هر سیاستمدار دیگری میشد، برای همیشه صحنه سیاست را ترک میکرد. برای مثال میگویم آقای ناطق نوری بعد از شکست در انتخابات 76 عطای سیاست را به لقایش بخشید و حتی زمانی که احمدینژاد فرزندانش را متهم کرد، او قهر سیاسی کرد اما هاشمی همیشه ایستادگی کرد.
قدردانی ملت از آیتالله
وی در پایان به مراسم تشیيع جنازه دیروز آیتالله اشاره کرد و گفت: نتیجه زندگی هاشمی همین مراسم تشیيع جنازه ایشان بود که دیدیم. بعد از تشیيع جنازه امامخمینی(ره) چنین تجمع جمعیتی را تا کنون ندیده بودیم. حضور مردم قدردانی از آیتالله بود. از منتها علیه چپ تا منتها علیه راست در این مراسم بودند که نشان از منش اعتدالی وی دارد. او فردی قانونگرا و قانونمند بود و رفتار و منش اعتدالی او سبب محبوبیت وی شده بود.