شهروند| « باید درباره آب گفتوگو کنیم.» حالا چند وقتی می‌شود که مسأله آب در ایران بیش از پیش بحرانی شده و برای همین جامعه‌شناسان و بعضی مسئولان دولتی تصمیم گرفته‌اند با برگزاری سلسله نشست‌هایی، باب گفتوگو درباره بحران آب در ایران را باز کنند. برای همین هم بود که دیروز نمایندگان سه انجمنی که با همکاری مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری قرار است سلسله نشست‌های «آب، فرهنگ و جامعه» را برگزار کنند در نشستی خبری، برنامه‌های این نشست‌ها را اعلام کردند. انجمن جامعه‌شناسی ایران، انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، اندیشکده تدبیر آب ایران و مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری قرار است ۱۴نشست را با شعار «باید درباره آب گفتوگو کنیم» برگزار کنند. در این نشست حسام‌الدین آشنا مشاور فرهنگی رئیس‌جمهوری، محمدامین قانعی‌راد رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران به نمایندگی از این انجمن، هادی خانیکی استاد ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبایی به‌عنوان نماینده انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات و انوش اسفندیاری کار‌شناس مدیریت منابع آب از اندیشکده تدبیر آب ایران به بررسی ابعاد اجتماعی و اقتصادی بحران آب در کشور پرداختند.
حسام‌الدین آشنا، مشاور فرهنگی رئیس‌جمهوری و سرپرست مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در ابتدای این جلسه گفت: هر روز سیاستمداران به‌دنبال بهانه‌ای کوچک برای چالش‌اند و تلاش مرکز استراتژیک ریاست‌جمهوری این است که مسائل اساسی و نه حاشیه‌ای را به اطلاع رئیس‌جمهوری برساند؛ «یکی از مسائل مهم ملی که حالا موردتوجه قرار گرفته، مسأله آب است. یکی از این مسائل که امروز مورد توجه قرار گرفته اما ریشه در اقدامات و سیاست‌گذاری‌های گذشته دارد مسأله آب است. آب امروز به بحران تبدیل نشده فقط در حال حاضر به‌حدی رسیده که دیگر نمی‌توان آن را انکار کرد، نادیده گرفت یا به گردن کسانی دیگر انداخت. هدف از تشکیل این جلسه، اعلام ضرورت توبه دسته‌جمعی از سیاست‌گذاری‌های غلط و چشم‌پوشی از سیاست‌های منطقه‌ای و بخشی دیدن مسائل ملی و همچنین رویگردانی از عدم تأکید بر مصوبات و استانداردهای ملی است.» او گفت دیگر وقت آن است به دلیل سیاست‌گذاری‌های غلط درباره آب توبه کنیم و دیگر این مسأله را بخشی و موردی نبینیم: «اگر آب نباشد تمدن ایرانی در میان‌مدت و با سرعتی غیرقابل تصور از بین خواهد رفت. بی‌توجهی درباره آینده تمدن ایرانی و نسل‌های آینده ایران، ما را از بین خواهد برد تا به حال مسأله آب گویا مسأله دولت بوده است و این دولت بوده که هم تصمیمات غلط می‌گرفته و هم مردم را مجبور به تبعیت از این تصمیمات غلط می‌کرده اما امروز تلاش می‌کنیم تا موضوع مدیریت آب را به گفتمانی اجتماعی تبدیل کنیم؛ هم بگوییم و هم بشنویم.» او گفت که متاسفانه گوش دولت‌ها بسیار سنگین است و برای شنیدن صدا‌ها بسیار سخت رویشان را برمی‌گردانند.
آشنا با بیان این‌که امکان ندارد بدون مشارکت مردم مسأله آب حل شود، گفت: «در سلسله نشست‌های «آب، فرهنگ و جامعه» فضایی فراهم می‌شود تا صدای کسانی که ما از آب‌های زیرزمینی و سطحی مناطق آنها استفاده می‌کنیم یا آب آن مناطق را به مناطق دیگر منتقل می‌کنیم یا تاکنون برای استفاده از آب منطقه خود، دارای اولویت نبوده‌اند شنیده شود. جلساتی که در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری برگزار می‌شود، صدای بلند کسانی خواهد بود که تا به حال صدایشان در جلسات دولتی شنیده نشده است.»
او ادامه داد: «امروز ما تلاش می‌کنیم تا بحران آب را به یک گفتمان تبدیل کنیم. می‌خواهیم در این‌باره هم بگوییم هم بشنویم چرا که امکان ندارد بدون مشارکت مردم، مسأله آب حل شود. جلساتی که از این به بعد در این‌باره برگزار خواهد شد، قرار است صدای بلند کسانی باشد که تا به حال صدایشان شنیده نشده است. امیدواریم صدای این افراد شنیده شود.»
در ادامه این نشست، محمدامین قانعی‌راد، رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران گفت: هدف این جلسات این است که بحرانی بودن مسأله آب در ایران را بیش از پیش نشان دهیم: «ما به دنبال آن هستیم که بین مردم و پژوهشگران در این‌باره حساسیت ایجاد شود و پژوهشگران ما به این موضوع بپردازند. ابرسیستم طبیعی که جامعه ایران باشد ابعاد اجتماعی و طبیعی دارد و خیلی نمی‌شود آنها را از هم تفکیک کرد، نگاه بخشی به مسائل مختلف این جامعه و نگاه بخشی به مسأله آب پیامدهای منفی دارد.»
قانعی‌راد ادامه داد: «انجمن جامعه‌شناسی هدفش با برنامه راهبردی انجمن که از سال ۹۰ تدوین شده بود، برابر است. در سال ۸۹ برنامه راهبردی ۱۵ساله تدوین کردیم. در آن‌جا پیش‌بینی کردیم گروه جامعه‌شناسی زیست‌محیطی داشته باشیم چرا که در عرصه جامعه‌شناسی مطالعات کمی در این زمینه شده است. همان‌طور که دکتر آشنا بحث توبه را مطرح کردند به نظر من توبه همیشه باید با تامل نفس همراه باشد. در بسیاری از موارد بحران‌ها و مسائل اجتماعی همیشه از نیت‌های بد برنمی‌آید. بر اساس قانون توزیع عادلانه آب در سال ۱۳۶۱، هیات‌های ۷نفره هزار چاه عمیق حفر کردند و توزیع موتورهای پمپ و زمین‌های دیمی را به زمین کشتی تبدیل کردند که به قصد خدمت به مردم بوده، بنابراین صرف نیت ما کمک نمی‌کند به همین دلیل ما باید به دنبال تامل و بازاندیشی در ابزارهای مناسبمان باشیم.»
قانعی‌راد ادامه داد: «بازاندیشی سیاست‌های غلط گذشته به گفتوگوی ملی نیاز دارد و در ضمن آن می‌توانیم به اشتباهاتمان پی‌ببریم. گفتوگوی ما باید هم در بعد سازمانی و دولت باشد و این‌که دولت کجا نتوانسته خوب عمل کند و هم سازمان اجتماعی که چگونه می‌توانیم آنها را سازمان دهیم تا بر گسترش بحران غلبه کند.» او گفت ما با یک گفتوگوی ملی باید نشان دهیم که کجا اشتباه کردیم: «این موضوع را هم دولت و هم بهره‌برداران آب باید بدانند. دیگر وقت آن است که به این فکر کنیم که چگونه می‌توانیم در این‌باره سازمان اجتماعی ایجاد کنیم تا بر این بحران غلبه کنیم. در سال ۱۹۶۳میلادی یک محقق فرانسوی تحقیقی را درباره آب ایران انجام داد و در آن مشخص شد در ایران ۴۰هزار قنات وجود دارد که تولید آب آنها به اندازه همه رودخانه‌های ایران منهای کارون است. در حال حاضر تعداد زیادی از این قنات‌ها دیگر وجود ندارند و نمی‌توان از آنها استفاده کرد.» انوش اسفندیاری، عضو اندیشکده تدبیر آب ایران هم در ادامه این نشست درباره مغفول ماندن ابعاد بحران آب در میان اکثریت جامعه ابراز نگرانی کرد: «جامعه ما جامعه پیچیده‌ای است که مسأله آب ابعاد مختلفی در آن دارد و متاسفانه از دید اکثریت مغفول است. یک تصویر تکراری از مسائل آب ارایه می‌دهیم که آن هم مصرف خانگی است اما آیا واقعا این همه مصارف آب است؟ واقعیت این است که ۹۰درصد آب ایران صرف مصارف کشاورزی می‌شود.»
او ادامه داد: «به طور کلی در جامعه ما آب سه نقش عمده دارد. یک، مصرف نهایی که مستقیما مورد استفاده قرار می‌گیرد که تأمین آن هزینه‌های زیادی را به جامعه تحمیل می‌کند دو، در تولیدات اقتصادی مصرف آب به‌طور جدی چه در صنعت چه در کشاورزی و چه در خدمات مهم است. سه، محیط‌زیست، آب به‌عنوان عنصر حیاتی در گردش حیات نقش مهم دارد که فرا‌تر از یک منبع طبیعی معمولی است.»
اسفندیاری گفت: «یکی از مشکلات اصلی ما کمبود اطلاعات عمومی در جامعه است که باعث سوءبرداشت‌ها و عدم‌تقارن شده است. اطلاعات به صورت غیررسمی وجود دارد که اگر گسترده‌تر شود گفتمان را در جامعه بالا می‌برد. به همین لحاظ اولین گام در راه اصلاح دولت اطلاع‌رسانی است.»
آخرین سخنران این جلسه هادی خانیکی، رئیس انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات بود. او گفت: «یکی از مشکلات که کشور با آن مواجه است این است که وقتی پدیده‌ای به آسیب اجتماعی تبدیل می‌شود، جامعه و مسئولان نسبت به آن حساس می‌شوند. اولین پیش‌فرض این است ما اساسا مانعی بر سر گفتوگو داریم از مسأله آب گرفته تا باقی مسائل و ابراز گفتوگو را هم کمتر داریم. گفتوگو یعنی به مسأله مشترک برسیم و دومین پدیده که با آن مواجه هستیم این است که به مسأله اجتماعی وقتی می‌رسیم که تبدیل به آسیب اجتماعی شده و مخاطرات را وقتی می‌بینیم که نسبت به مسأله بیشتر حساس می‌شویم.»
خانیکی ادامه داد: «سومین مسأله این‌که ارتباطات توسعه وارد حوزه جدیدی شده است و روزنامه‌نگاران را به‌عنوان فعال اجتماعی در نظر می‌گیرد. چهارمین مسأله این است که آب با فرهنگ ایرانی و اسلامی ما بیگانه نیست بلکه در متن آن قرار دارد آن‌قدر که در آثار ادبی ما درباره آب سخن گفته شده در کمتر جامعه‌ای است.»
خانیکی گفت: «نکته دیگر که به اهالی ارتباطات و رسانه‌ها هم مربوط می‌شود این‌که برنامه‌ریزان جدا از حوزه ما تصمیم گیری می‌کنند. نکته آخر و موردی که خیلی امیدبخش است این‌که مسأله آب موضوعیت پیدا کرده است، کسانی داوطلبانه به این مسأله پرداختند و ایده‌هایی را مطرح کردند. گسست‌هایی که بین دولت و نهادهای مدنی وجود داشت، کم شده و این فرصت، فرصت تاریخی است تا امکان گفتوگو بر سر مسأله اجتماعی به‌وجود بیاید.» قرار است در سلسله نشست‌های «آب، فرهنگ و جامعه» تا آخر امسال چهار و در سال آینده ۱۰ میزگرد برگزار شود.